Questions:
1. Where has √ज्ञा (क्र्यादि-गणः, ज्ञा अवबोधने, धातु-पाठः # ९. ४३) been used with the उपसर्ग: “वि” in the first five verses of Chapter Four of the गीता?
Answer: √ज्ञा (क्र्यादि-गणः, ज्ञा अवबोधने, धातु-पाठः # ९. ४३) has been used with the उपसर्ग: “वि” in the first five verses of Chapter Four of the गीता in the form विजानीयाम्।
अर्जुन उवाच |
अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः |
कथमेतद्विजानीयां त्वमादौ प्रोक्तवानिति || 4-4||

The विवक्षा is विधि-लिँङ्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, एकवचनम्।
ज्ञा + लिँङ् । By 3-3-161 विधिनिमन्त्रणामन्त्रणाधीष्टसंप्रश्नप्रार्थनेषु लिङ्।
= ज्ञा + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ज्ञा + मिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= ज्ञा + अम् । By 3-4-101 तस्थस्थमिपां तांतंतामः, the तिङ्-प्रत्ययाः “तस्”, “थस्”, “थ” and “मिप्” of a लकारः which is a ङित्, are replaced by “ताम्”, “तम्”, “त” and “अम्” respectively. 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending मकार: of “अम्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= ज्ञा + यासुट् अम् । By 3-4-103 यासुट् परस्मैपदेषूदात्तो ङिच्च, the परस्मैपद-प्रत्यया: of लिँङ् get “यासुट्” as an augment, and this augment is उदात्तः and a ङित्। 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ places the “यासुट्”-आगमः at the beginning of the प्रत्यय:।
= ज्ञा + यास् अम् । The उकार: in “यासुट्” is for pronunciation only (उच्चारणार्थम्)। The टकार: is an इत् by 1-3-3 हलन्त्यम् and takes लोप: by 1-3-9 तस्य लोपः।
= ज्ञा + या अम् । By 7-2-79 लिङः सलोपोऽनन्त्यस्य, the सकारः of a सार्वधातुक-लिङ् affix is elided, provided it is not the final letter of the affix.
= ज्ञा + याम् । By 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः।
= ज्ञा + श्ना + याम् । By 3-1-81 क्र्यादिभ्यः श्ना, the श्ना-प्रत्यय: is placed after the verbal roots belonging to the क्र्यादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्ययः that is used signifying the agent. This सूत्रम् is a अपवाद: (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप्। “श्ना” which is a शित्, gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम्।
= जा + श्ना + याम् । By 7-3-79 ज्ञाजनोर्जा – The verbal roots √ज्ञा (ज्ञा अवबोधने ९. ४३) and √जन् (जनीँ प्रादुर्भावे ४. ४४) are substituted by “जा” when followed by a शित्-प्रत्ययः। As per 1-1-55 अनेकाल्शित्सर्वस्य, the entire term “ज्ञा” is replaced by “जा”।
= जा + ना + याम् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।
= जा + नी + याम् । By 6-4-113 ई हल्यघोः, when followed by a हलादि: (beginning with a consonant) सार्वधातुक-प्रत्ययः which is a कित् or a ङित्, the आकारः of the श्ना-प्रत्ययः or of a reduplicated root (अभ्यस्तम्) is substituted by ईकारः, excepting the आकारः of the verbal roots having the घु-सञ्ज्ञा । (Note: Recall that “यासुट्” is a ङित् by 3-4-103 यासुट् परस्मैपदेषूदात्तो ङिच्च। This allows 6-4-113 to apply.)
= जानीयाम् ।
“वि” is the उपसर्गः (ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे।)
वि + जानीयाम् = विजानीयाम्।

2. Could we have derived the same final form (विज्ञापयामासु:) in this example without the use of 7-4-70 अत आदेः (step 12)?
Answer: No, we could NOT have derived the same final form (विज्ञापयामासु:) in this example without the use of 7-4-70 अत आदेः (step 12). If we omit step 12 (application of 7-4-70), then after 7-4-60 हलादिः शेषः, 6-1-97 अतो गुणे would apply giving an undesirable form (ज्ञापयामसु:)।

3. Where has 6-4-64 आतो लोप इटि च been used in the verses?
Answer: 6-4-64 आतो लोप इटि च has been used in the verse in the form ययुः derived from the धातुः √या (या प्रापणे, अदादि-गणः, धातु-पाठः २. ४४)
The विवक्षा is लिँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, बहुवचनम्।
या + लिँट् । By 3-2-115 परोक्षे लिँट्।
= या + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= या + झि । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= या + उस् । By 3-4-82 परस्मैपदानां णलतुसुस्थलथुसणल्वमाः। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकार: of “उस्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= या या + उस् । By 6-1-8 लिटि धातोरनभ्यासस्य। Note: As per 1-1-59 द्विर्वचनेऽचि, we apply 6-1-8 लिटि धातोरनभ्यासस्य before applying 6-4-64 आतो लोप इटि च।
= य या + उस् । By 7-4-59 ह्रस्वः।
= य य् उस् । By 6-4-64 आतो लोप इटि च – The ending आकार: of an अङ्गम् takes लोप: when followed by a vowel-beginning आर्धधातुक-प्रत्यय: that has either:
(i) a “इट्”-आगम: or
(ii) a ककार: or ङकार: as an इत्।
Note: As per 1-2-5 असंयोगाल्लिट् कित्, here the “उस्”-प्रत्यय: is कित्। This allows 6-4-64 to apply.
= ययुः । रुँत्व-विसर्गौ – 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः ।

4. Can 6-4-107 लोपश्चास्यान्यतरस्यां म्वोः be used to get an alternate form for शक्नुम:?
Answer: NO. 6-4-107 लोपश्चास्यान्यतरस्यां म्वोः cannot be used to get an alternate form for शक्नुम:। 6-4-107 says that the उकारः belonging to an affix and not preceded by a conjunct consonant is elided optionally, if followed by a मकारः or वकारः। In शक्नुम:, the उकारः belonging to the affix ‘नु’ is preceded by a conjunct consonant ‘क्न्’ so 6-4-107 cannot apply. There is no optional elision of the उकारः even though it is followed by a मकारः।
शक्नुमः is derived from the धातुः √शक् (स्वादि-गणः, शकॢँ शक्तौ, धातु-पाठः # ५. १७)।
The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, बहुवचनम्।
शक् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= शक् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= शक् + मस् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकारः of the ‘मस्’-प्रत्ययः from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= शक् + श्नु + मस् । By 3-1-73 स्वादिभ्यः श्नुः।
= शक् + नु + मस् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-9 तस्य लोपः। Note: The सार्वधातुक-प्रत्यय: ‘मस्’ is अपित् and hence ङिद्वत् by 1-2-4 सार्वधातुकमपित्। Therefore 1-1-5 क्क्ङिति च prevents 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः from performing the गुण: substitution for the ending उकार: of the अङ्गम् ‘शक्नु’।
= शक्नुमः । रुँत्व-विसर्गौ – 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः ।

5. Which सूत्रम् is used for the एकारादेश: in विधेहि?
Answer: 6-4-119 घ्वसोरेद्धावभ्यासलोपश्च is used for the एकारादेश: in विधेहि – derived from the धातुः √धा (जुहोत्यादि-गणः, डुधाञ् धारणपोषणयोः | दान इत्यप्येके ३. ११).

The विवक्षा is लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, मध्यम-पुरुषः, एकवचनम्।
धा + लोँट् । By 3-3-162 लोट् च।
= धा + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= धा + सिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= धा + सि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= धा + हि । By 3-4-87 सेर्ह्यपिच्च।
= धा + शप् + हि । By 3-1-68 कर्तरि शप्।
= धा + हि । By 2-4-75 जुहोत्यादिभ्यः श्लुः।
= धा + धा + हि । By 6-1-10 श्लौ।
= ध + धा + हि । By 7-4-59 ह्रस्वः।
= धेहि । By 6-4-119 घ्वसोरेद्धावभ्यासलोपश्च – When the affix ‘हि’ follows, there is a substitution of the letter ‘ए’ in place of a धातु: that has the घु-सञ्ज्ञा and also in place of √अस् (असँ भुवि #२. ६०). Simultaneously there is a लोप: of the अभ्यास: (if any). The verbal root √धा has the घु-सञ्ज्ञा by 1-1-20 दाधा घ्वदाप्।
Note: As per the परिभाषा-सूत्रम् 1-1-52 अलोऽन्त्यस्य, only the ending letter (in this case the letter ‘आ’) of the धातु: is replaced by the letter ‘ए’।

‘वि’ is the उपसर्गः (ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे, 1-4-80 ते प्राग्धातोः।)
वि + धेहि = विधेहि ।

6. How would you say this in Sanskrit?
“Sri Hanuman informed Sri Rama that ‘I saw Sita in Lanka.’” Use चतुर्थी विभक्ति: with “श्रीराम”, use the अव्ययम् “इति” as an end-quote and use √दृश् (दृशिँर् प्रेक्षणे १. ११४३) for “to see.”
Answer: लङ्कायाम् सीताम् अपश्यम् इति श्रीहनुमान् श्रीरामाय विज्ञापयामास = लङ्कायां सीतामपश्यमिति श्रीहनुमाञ् श्रीरामाय / छ्रीरामाय विज्ञापयामास ।

Easy questions:
1. Does “पति” have the घि-सञ्ज्ञा in the (compound) form जगत्पते?
Answer: YES. “पति” does have the घि-सञ्ज्ञा in the (compound) form जगत्पते।
According to 1-4-8 पतिः समास एव the term “पति” gets the घि-सञ्ज्ञा only when it is part of a compound.
जगत्पति + सुँ । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा………। Here the सुँ-प्रत्यय: gets the designation सम्बुद्धि: (which is required to apply 7-3-108) by 2-3-49 एकवचनं संबुद्धिः।
= जगत्पते + सुँ । गुणादेशः for the ending इकारः of the अङ्गम् by 7-3-108 ह्रस्वस्य गुणः।
= जगत्पते + स् । अनुबन्ध-लोप: by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= जगत्पते । सकार-लोप: by 6-1-69 एङ्ह्रस्वात् सम्बुद्धेः।

2. Can you spot a ऋकारान्तं प्रातिपदिकम् (a प्रातिपदिकम् ending in a ऋकार:) in the verse?
Answer: A ऋकारान्तं प्रातिपदिकम् (a प्रातिपदिकम् ending in a ऋकार:) in the verse is “धातृ” declined as धात्रे (पुंलिङ्गे चतुर्थी-एकवचनम्)|
धातृ + ङे । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा………।
= धातृ + ए । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते and 1-3-9 तस्य लोपः।
= धात्रे । By 6-1-77 इको यणचि।