Questions:
1. Where has 7-3-86 पुगन्तलघूपधस्य च (used in the last step of this example) been used in a तिङन्तं पदम् in the last five verses of Chapter Twelve of the गीता?
Answer: 7-3-86 पुगन्तलघूपधस्य च has been used in a तिङन्तं पदम् in the last five verses of Chapter Twelve of the गीता in the form शोचति derived from the धातुः √शुच् (भ्वादि-गणः, शुचँ शोके १. २१०)
यो न हृष्यति न द्वेष्टि न शोचति न काङ्क्षति |
शुभाशुभपरित्यागी भक्तिमान्यः स मे प्रियः || 12-17||

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
शुच् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= शुच् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= शुच् + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= शुच् + शप् + ति । By 3-1-68 कर्तरि शप्।
= शुच् + अ + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः ।
= शोचति । By 7-3-86 पुगन्तलघूपधस्य च – When a अङ्गम् is followed by a सार्वधातुक-प्रत्ययः or an आर्धधातुक-प्रत्ययः, then its इक्-letter takes गुण-आदेशः in the following two cases: i) The अङ्गम् ends in a पुक्-आगमः or ii) The penultimate letter of the अङ्गम् has the लघु-सञ्ज्ञा। The उपधा – which is the उकार: of the अङ्गम् “शुच्” – gets the लघु-सञ्ज्ञा by the सूत्रम् 1-4-10 ह्रस्वं लघु।

2. Can you spot a “श्नम्”-प्रत्यय: in the verse?
Answer: A “श्नम्”-प्रत्यय: in the verse is seen in the form वियुङ्क्ष्व derived from the धातुः √युज् (रुधादि-गणः, युजिँर् योगे, धातु-पाठः # ७. ७)
The विवक्षा is लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, मध्यम-पुरुषः, एकवचनम्, therefore the प्रत्यय: is “थास्”।
युज् + लोँट् । By 3-3-162 लोट् च।
= युज् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= युज् + थास् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= युज् + से । By 3-4-80 थासस्से, the थास्-प्रत्ययः which substitutes a टित्-लकारः (a लकार: which has टकार: as a इत्), gets “से” as the replacement.
= युज् + स्व । By 3-4-91 सवाभ्यां वामौ, the एकारः of लोँट् which follows a सकारः or वकारः is replaced by “व” and “अम्” respectively.
= यु श्नम् ज् + स्व । By 3-1-78 रुधादिभ्यः श्नम्, the श्नम्-प्रत्ययः is placed after the verbal roots belonging to the रुधादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्ययः that is used signifying the agent. श्नम् is a मित्। Hence as per 1-1-47 मिदचोऽन्त्यात्परः, it is placed after the last vowel (उकार:) of the अङ्गम् “युज्”।
This सूत्रम् is a अपवादः (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप् ।
= युनज् + स्व । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् , 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।
= युन्ज् + स्व । By 6-4-111 श्नसोरल्लोपः, the अकारः of “श्न” and of the verbal root √अस् (असँ भुवि २. ६०) is elided when followed by सार्वाधातुक-प्रत्ययः which is a कित् or a ङित्।
Note: “श्न” refers to the “श्नम्”-प्रत्यय: (ref. 3-1-78 रुधादिभ्यः श्नम्)।
Note: By 1-2-4 सार्वधातुकमपित्, the “स्व”-प्रत्यय: becomes ङिद्वत् (behaves like having a ङकारः as an इत्)। This allows 6-4-111 श्नसोरल्लोपः to apply.
= युन्ग् + स्व । By 8-2-30 चोः कुः, the consonants of the च-वर्ग: (च्, छ्, ज्, झ्, ञ्) get the consonants of the क-वर्ग: (क्, ख्, ग्, घ्, ङ्) as a replacement when they occur at the end of a पदम् or when they are followed by a झल् letter.
= युंग् + स्व । By 8-3-24 नश्चापदान्तस्य झलि, the नकारः (which is not at the end of the पदम्) gets अनुस्वारः as replacement since a झल् letter follows.
= युंग् + ष्व । By 8-3-59 आदेशप्रत्यययोः – The letter “स्” is replaced by the cerebral “ष्” when preceded either by a letter of the इण्-प्रत्याहार: or a letter of the क-वर्ग: (“क्”, “ख्”, “ग्”, “घ्”, “ङ्”)। This substitution only takes place if the “स्” is an आदेश: (substitute) or part of a प्रत्यय: (affix.)
= युंक् + ष्व । By 8-4-55 खरि च।
= युङ्क्ष्व । By 8-4-58 अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः, when a यय् letter follows, अनुस्वारः gets the सवर्णः of the यय् letter as its replacement.
“वि” is the उपसर्गः (ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे।)
वि + युङ्क्ष्व = वियुङ्क्ष्व।

3. In the commentary, can you spot two words wherein the हि-प्रत्यय: has taken the लुक् elision?
Answer: In the commentary, two words wherein the हि-प्रत्यय: has taken the लुक् elision are (1) निवर्तय derived from the धातुः √वृत् (वृतुँ वर्तने १. ८६२) and (2) मोचय derived from the धातुः √मुच् (तुदादि-गणः, मुचॢँ मोक्षणे (मोचने), धातु-पाठः # ६. १६६)
The विवक्षा is लोँट्, कर्तरि प्रयोगः (हेतुमति), मध्यम-पुरुषः, एकवचनम्।

वृत् + णिच् । By 3-1-26 हेतुमति च। “णिच्” gets आर्धधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-114 आर्धधातुकं शेषः।
= वृत् + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः।
= वर्ति । By 7-3-86 पुगन्तलघूपधस्य च, 1-1-51 उरण् रपरः।
“वर्ति” gets धातु-सञ्ज्ञा by 3-1-32 सनाद्यन्ता धातवः।

वर्ति + लोँट् । By 3-3-162 लोट् च।
= वर्ति + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= वर्ति + सिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= वर्ति + सि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= वर्ति + हि । By 3-4-87 सेर्ह्यपिच्च, “सि” of लोँट् is substituted by “हि” and it is an अपित्।
= वर्ति + शप् + हि । By 3-1-68 कर्तरि शप्, the शप्-प्रत्यय: is placed after a verbal root, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent.
= वर्ति + अ + हि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-9 तस्य लोपः।
= वर्ते + अ + हि । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः, an अङ्गम् whose final letter is an इक् gets गुण-आदेशः, when a सार्वधातुक-प्रत्यय: or an आर्धधातुक-प्रत्यय: follows.
= वर्तय + हि । By 6-1-78 एचोऽयवायावः।
= वर्तय । By 6-4-105 अतो हेः, there is an elision of the affix “हि” when it follows an अङ्गम् ending in a अकार:।
“नि” is the उपसर्गः (ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे।)
नि + वर्तय = निवर्तय।

मुच् + णिच् । By 3-1-26 हेतुमति च। “णिच्” gets आर्धधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-114 आर्धधातुकं शेषः।
= मुच् + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः।
= मोचि । By 7-3-86 पुगन्तलघूपधस्य च।
“मोचि” gets धातु-सञ्ज्ञा by 3-1-32 सनाद्यन्ता धातवः।

मोचि + लोँट् । By 3-3-162 लोट् च।
= मोचि + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= मोचि + सिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= मोचि + सि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= मोचि + हि । By 3-4-87 सेर्ह्यपिच्च।
= मोचि + शप् + हि । By 3-1-68 कर्तरि शप्, the शप्-प्रत्यय: is placed after a verbal root, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent.
= मोचि + अ + हि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।
= मोचे + अ + हि । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः।
= मोचय + हि । By 6-1-78 एचोऽयवायावः।
= मोचय । By 6-4-105 अतो हेः, there is an elision of the affix “हि” when it follows an अङ्गम् ending in a अकार:।

4. Which सूत्रम् is used for the “आम्”-आदेश: in the form निर्गम्यताम् in the commentary?
Answer: The सूत्रम् used is 3-4-90 आमेतः – the एकार: of लोँट् is replaced by “आम्”। निर्गम्यताम् is derived from the धातुः √गम् (गमॢँ गतौ १. ११३७)।
The विवक्षा is लोँट्, भावे प्रयोग:। भावे-प्रयोग: is always प्रथम-पुरुष:, एकवचनम् since it denotes an action. Hence the प्रत्यय: is “त”।
गम् + लोँट् । By 3-3-162 लोट् च।
= गम् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= गम् + त । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= गम् + ते । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे।
= गम् + ताम् । By 3-4-90 आमेतः, the एकार: of लोँट् is replaced by आम्। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending मकार: of “ताम्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= गम् + यक् + ताम् । By 3-1-67 सार्वधातुके यक्।
= गम्यताम् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

“निर्” is the उपसर्गः (ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे।)
निर् + गम्यताम् = निर्गम्यताम्।

5. Where has 3-4-84 ब्रुवः पञ्चानामादित आहो ब्रुवः been used in the commentary?
Answer: 3-4-84 ब्रुवः पञ्चानामादित आहो ब्रुव has been used in the commentary in the form आहुः derived from the धातुः √ब्रू (अदादि-गणः, ब्रूञ् व्यक्तायां वाचि, धातु-पाठः #२. ३९).
The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, बहुवचनम्।
ब्रू + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= ब्रू + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ब्रू + झि । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= आह् + उस् । By 3-4-84 ब्रुवः पञ्चानामादित आहो ब्रुवः – The first five affixes (“तिप्”, “तस्”, “झि”, “सिप्”, “थस्”) of लँट् following the verbal root √ब्रू (ब्रूञ् व्यक्तायां वाचि २. ३९) optionally get the first five णलादि-प्रत्ययाः (“णल्”, “अतुस्”, “उस्”, “थल्”, “अथुस्”) as replacements. As per 1-3-10, the substitutions are done respectively. Simultaneously, “ब्रू” takes the substitution “आह्”।
1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकार: of “उस्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= आह् + शप् + उस् । By 3-1-68 कर्तरि शप्‌।
= आह् + उस् । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः।
= आहुः। By रुँत्व-विसर्गौ – 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।

6. How would you say this in Sanskrit?
“Ravana confined Sita in a grove of Asoka trees.” Use the neuter प्रातिपदिकम् “उपवन” for “grove” and the (compound) masculine प्रातिपदिकम् “अशोकवृक्ष” for “Asoka tree.”
Answer: रावणः सीताम् अशोकवृक्षाणाम् उपवने रुरोध = रावणः सीतामशोकवृक्षाणामुपवने रुरोध।

Easy questions:
1. In the verse, can you spot a word in which a षकारादेश: (letter “ष्” as a substitute) has been used?
Answer: A षकारादेश: (letter “ष्” as a substitute) has been used in the form वियुङ्क्ष्व। See question #2 above for details.

2. Where has 7-1-78 नाभ्यस्ताच्छतुः been applied in the verse?
Answer: 7-1-78 नाभ्यस्ताच्छतुः has been applied in the verse in the form बिभ्रत् (प्रातिपदिकम् “बिभ्रत्”, पुंलिङ्गे प्रथमा-एकवचनम्)। The प्रातिपदिकम् “बिभ्रत्” ends in the शतृँ-प्रत्यय:।
बिभ्रत् + सुँ । 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा……….।
= बिभ्रत् + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= बिभ्रत् । सकार-लोपः by 6-1-68 हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात् सुतिस्यपृक्तं हल्।
Here the शतृँ-प्रत्यय: follows an अङ्गम् (“बिभृ”) which has the अभ्यस्त-सञ्ज्ञा (by 6-1-5 उभे अभ्यस्तम्)। Hence 7-1-78 नाभ्यस्ताच्छतुः stops 7-1-70 उगिदचां सर्वनामस्थानेऽधातोः and the शतृँ-प्रत्यय: does not take the नुँम् augment.
= बिभ्रद् । By 8-2-39 झलां जशोऽन्ते, a झल् letter that occurs at the end of a पदम् is replaced by a जश् letter.
= बिभ्रद् / बिभ्रत् । By 8-4-56 वाऽवसाने, a झल् letter is optionally replaced by a चर् letter when nothing follows.