Today we will look at the form जुहोति 3As-लँट् from श्रीमद्भागवतम् Sb3-29-22.

यो मां सर्वेषु भूतेषु सन्तमात्मानमीश्वरम् ।
हित्वार्चां भजते मौढ्याद्भस्मन्येव जुहोति सः ।। ३-२९-२२ ।।

Gita Press translation “Ignoring Me, the Supreme Ruler, the Self present in all living beings, he who stupidly resorts to idol-worship alone throws oblations into the ashes.”

जुहोति is derived from the धातुः √हु (हु दानादनयोः । आदाने चेत्येके । प्रीणनेऽपीति भाष्यम्, जुहोत्यादि-गणः, धातु-पाठः #३. १)

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।

In the धातु-पाठः, the √हु-धातुः has no इत् letters. It is devoid of any indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्यया:। Therefore, as per 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्, the √हु-धातुः, in कर्तरि प्रयोग:, will take the परस्मैपद-प्रत्यया: by default. As per 1-4-99 लः परस्मैपदम्, 1-4-100 तङानावात्मनेपदम्, the nine प्रत्यया: from “तिप्” to “मस्” get the परस्मैपद-सञ्ज्ञा। So √हु-धातुः can take only one of these nine प्रत्यया: in कर्तरि प्रयोग:। Since the विवक्षा is प्रथम-पुरुष-एकवचनम्, the प्रत्यय: will be “तिप्”।

(1) हु + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्, the affix लँट् comes after a धातुः when denoting an action in the present tense.

(2) हु + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) हु + तिप् । 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् mandates the प्रत्ययः “तिप्” as the substitute for the लकारः। “तिप्” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् – The affixes of the तिङ्-प्रत्याहारः and the affixes that have शकारः as an इत् get the designation of सार्वधातुकम् if they are prescribed in the “धातो:” अधिकार:।

(4) हु + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् , 1-3-9 तस्य लोपः।

(5) हु + शप् + ति । By 3-1-68 कर्तरि शप्‌, the शप्-प्रत्यय: is placed after a verbal root, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent.

(6) हु + ति । By 2-4-75 जुहोत्यादिभ्यः श्लुः, the शप्-प्रत्यय: following the verbal roots “हु” etc. gets “श्लु” (elision).

(7) हु + हु + ति । By 6-1-10 श्लौ, a verbal root when followed by “श्लु” gets reduplicated.

(8) झु + हु + ति । By 7-4-62 कुहोश्चुः, in a reduplicate (अभ्यासः – ref. 6-1-4 पूर्वोऽभ्यासः), a letter of the कवर्गः or हकारः is replaced by a letter of the चवर्गः । The substitutions take place as per 1-1-50 स्थानेऽन्तरतमः।
(क्, ख्, ग्, घ्, ङ्, ह्) are replaced by (च्, छ्, ज्, झ्, ञ्, झ्) respectively.

(9) झु हो ति । By 7-3-84 सार्वधातुकाऽर्धधातुकयोः , an अङ्गम् whose final letter is an इक् gets गुण-आदेशः, when a सार्वधातुक-प्रत्यय: or an आर्धधातुक-प्रत्यय: follows.

(10) जुहोति । By 8-4-54 अभ्यासे चर्च, in a reduplicate (अभ्यासः – ref. 6-1-4 पूर्वोऽभ्यासः), a letter of the झल्-प्रत्याहारः is substituted by a letter of the चर्-प्रत्याहारः or जश्-प्रत्याहारः। The substitutions take place as per 1-1-50 स्थानेऽन्तरतमः।

Questions:

1. Where has √हु (हु दानादनयोः । आदाने चेत्येके । प्रीणनेऽपीति भाष्यम्, धातु-पाठः #३. १) been used with लँट् in the last ten verses of Chapter 9 of the गीता?

2. In which other (besides 6-1-10 श्लौ and 2-4-75 जुहोत्यादिभ्यः श्लुः) सूत्रम् (that we have studied) does पाणिनि: mention the term “श्लु”?

3. पाणिनि: prescribes द्वित्वम् (duplication) in two sections in the अष्टाध्यायी – one is from 6-1-1 to 6-1-12 and the other is from 8-1-1 to 8-1-15. The term “अभ्यास:” (defined by 6-1-4 पूर्वोऽभ्यासः) applied to which section?
i. Only to the section from 6-1-1 to 6-1-12
ii. Only to the section from 8-1-1 to 8-1-15
iii. To both sections – from 6-1-1 to 6-1-12 and from 8-1-1 to 8-1-15
iv. Neither to the section from 6-1-1 to 6-1-12 nor to the section from 8-1-1 to 8-1-15.

4. Where has 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे been used in the verse?

5. With regard to the form भस्मनि (नपुंसकलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “भस्मन्”, सप्तमी-एकवचनम्) will there be an optional form by 6-4-136 विभाषा ङिश्योः?

6. How would you say this in Sanskrit?
“I remember only a part of the answer.” Use the masculine (compound) प्रादिपदिकम् “एकदेश” for “part” and the धातु: √स्मृ (स्मृ चिन्तायाम् १. १०८२) for “to remember.”

Easy questions:

1. Where has 7-2-106 तदोः सः सावनन्त्ययोः been used in the verse?

2. Which सूत्रम् was used to do the “आत्”-आदेश: in place of the ङसिँ-प्रत्यय: in the form मौढ्यात् (नपुंसकलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “मौढ्य”, पञ्चमी-एकवचनम्)?