1. The words यथा and तथा are formed using the तद्धित-प्रत्यय: “थाल्” using the सूत्रम् 5-3-23 प्रकारवचने थाल्। By which सूत्रम् do they get the अव्यय-सञ्ज्ञा?

Answer: By 1-1-38 तद्धितश्चासर्वविभक्तिः, the words ending in a तद्धित-प्रत्यय:, after which it is not possible to introduce all of the सुँप्-affixes, are also designated as indeclinables.

2. Why didn’t 6-1-102 प्रथमयोः पूर्वसवर्णः apply (instead of 6-1-87 आद्गुणः) in step 6?

Answer: Because of 6-1-104 नादिचि – the पूर्वसवर्णदीर्घः substitute (ordained by प्रथमयोः पूर्वसवर्णः 6-1-102) shall not take place when an इच् letter follows an अवर्ण: (long आकार: or short अकार:)। In the present example, we have the ईकार: (an इच्) following an अकार: (at the end of “अद”)। That is why 6-1-102 does not apply.

3. What would have been the final form in this example if the gender had been neuter?

Answer: The form will be अमूनि।
अदस् + जस् (4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा…)
= अद अ + जस् । By 7-2-102 त्यदादीनामः, अदस् gets the अकारादेशः । As per 1-1-52 अलोऽन्त्यस्य, only the ending सकार: gets replaced.
= अद + जस् । By 6-1-97 अतो गुणे, the अकारः at the end of “अद” and the following अकारादेशः is replaced by अकारः (पररूपम्) as एकादेशः ।
= अद + शि । By 7-1-20 जश्शसोः शिः, the affixes जस् and शस् get शि as the replacement when they follow a neuter अङ्गम्। शि-प्रत्ययः gets सर्वनामस्थान-सञ्ज्ञा by 1-1-42 शि सर्वनामस्थानम्।
अद + नुँम् + शि । By 7-1-72 नपुंसकस्य झलचः – When a सर्वनामस्थानम् affix follows, the neuter bases that end in a झल् letter or an अच् (vowel) get the नुँम् augment. By 1-1-47 मिदचोऽन्त्यात् परः, an augment with मकारः as the इत् letter attaches itself after last vowel of the term to which it is prescribed.
अदन् + इ । 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।
अदानि । By 6-4-8 सर्वनामस्थाने चाऽसम्बुद्धौ, the penultimate letter of the अङ्गम् (base) ending in a नकार: gets elongated if it is followed by a non-vocative affix having the designation सर्वनामस्थानम्।
अमूनि । By 8-2-80 अदसोऽसेर्दादु दो मः, there is a substitution of उकार:/ऊकार: in place of the letter (vowel) following the दकार: of “अदस्” and the दकार: gets substituted by मकार:। This rule does not apply when there is a सकार: at the end of “अदस्”।

Note: As per 1-1-50 स्थानेऽन्तरतमः, there will an उकार: substitution if the vowel following the दकार: is ह्रस्व: (short) and there will an ऊकार: substitution if the vowel following the दकार: is दीर्घ: (long.)

4. In which verse of the गीता has the अदस्-प्रातिपदिकम् been used twice?

Answer:
अमी च त्वां धृतराष्ट्रस्य पुत्राः सर्वे सहैवावनिपालसङ्घैः |

भीष्मो द्रोणः सूतपुत्रस्तथासौ सहास्मदीयैरपि योधमुख्यैः || 11-26||


This has अमी, पुंलिङ्गे प्रथमा-बहुवचनम् and असौ, पुंलिङ्गे प्रथमा-एकवचनम्।

The form असौ is derived as follows:
अदस् + सुँ । 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा…
अद औ । By 7-2-107 अदस औ सुलोपश्च, there is a substitution of औकार: in place of (the ending letter) of “अदस्” when the सुँ-प्रत्यय: follows, and the सुँ-प्रत्यय: takes लोप:। By 1-1-52 अलोऽन्त्यस्य, only the ending सकारः of “अदस्” gets replaced by औ।
अदौ । वृद्धि-आदेशः by 6-1-88 वृद्धिरेचि।
असौ । Even though the सुँ-प्रत्ययः is elided, it is considered as following the अङ्गम् by 1-1-62 प्रत्ययलोपे प्रत्ययलक्षणम्। Since the affix सुँ follows, by 7-2-106 तदोः सः सावनन्त्ययोः, the दकारः of अदौ gets सकारः as replacement.

5. पाणिनि: defines the प्रगृह्य-सञ्ज्ञा in the अष्टाध्यायी by the rules 1-1-11 to 1-1-19. Can you find a सूत्रम् there by which the ending ईकार: of “अमी” gets the प्रगृह्य-सञ्ज्ञा?

Answer: 1-1-12 अदसो मात्।

6. Can you spot a प्रातिपदिकम् ending in the शतृँ-प्रत्यय: in the verse?

Answer: अभिविज्वलन्ति, प्रातिपदिकम् “अभिविज्वलत्” नपुंसकलिङ्गे द्वितीया-बहुवचनम् । अभिविज्वलन्ति is an adjective to वक्त्राणि।
अभिविज्वलत् + शस् (4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा…)
अभिविज्वलत् + शि । By 7-1-20 जश्शसोः शिः, the affixes जस् and शस् get शि as the replacement when they follow a neuter अङ्गम्। शि-प्रत्ययः gets सर्वनामस्थान-सञ्ज्ञा by 1-1-42 शि सर्वनामस्थानम्।
अभिविज्वल नुँम् त् + शि । By 7-1-72 नपुंसकस्य झलचः – When a सर्वनामस्थानम् affix follows, the neuter bases that end in a झल् letter or an अच् (vowel) get the नुँम् augment. By 1-1-47 मिदचोऽन्त्यात् परः, an augment with मकारः as the इत् letter attaches itself after last vowel of the term to which it is prescribed.
अभिविज्वलन्ति । 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।

7. How would you say this in Sanskrit? 
“In the morning, all the cows enter the forest, with the cowherds.” Use a verb from the verse for “enter” and use the अव्ययम् “प्रातर्” for “in the morning.”

Answer: प्रातर् सर्वा: गावः गोपालै: सह वनम् विशन्ति = प्रातः सर्वा गावो गोपालै: सह वनं विशन्ति ।

8. The अमरकोश: gives two meanings for the word “वेग:”। Which one has been used in this verse?
 वेगः प्रवाहजवयोरपि ॥३-३-२०॥

Answer: Here it is used in the sense of प्रवाह: – stream.

Easy questions:
1. Can you spot a नुँट्-आगम: in the verse?

Answer: In the form नदीनाम्, प्रातिपदिकम् “नदी”, षष्ठी-बहुवचनम्।
नदी + आम् (4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा…) = नदी + नुँट् आम् (7-1-54 ह्रस्वनद्यापो नुट्, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ)
= नदी + नाम् (1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः)

2. Where has the सूत्रम् 8-3-22 हलि सर्वेषाम् been used? How about 6-1-113 अतो रोरप्लुतादप्लुते?

Answer:
i) 8-3-22 is used in the सन्धि-कार्यम् between अभिमुखाः, द्रवन्ति।
अभिमुखास् + द्रवन्ति = अभिमुखारुँ + द्रवन्ति (8-2-66 ससजुषो रुः) = अभिमुखाय् + द्रवन्ति (8-3-17 भोभगोअघोअपूर्वस्य योऽशि) = अभिमुखा द्रवन्ति (8-3-22 हलि सर्वेषाम्)
Also in नरलोकवीरा विशन्ति (the पदच्छेदः is नरलोकवीराः, विशन्ति)।

ii) 6-1-113 is used in the सन्धि-कार्यम् between बहवः, अम्बुवेगाः।
बहवस् + अम्बुवेगाः = बहवर् + अम्बुवेगाः (8-2-66 ससजुषो रुः, 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-9 तस्य लोपः)
= बहव उ + अम्बुवेगाः (6-1-113 अतो रोरप्लुतादप्लुते)
= बहवो + अम्बुवेगाः (6-1-87 आद्गुणः) = बहवोऽम्बुवेगाः (6-1-109 एङः पदान्तादति)

3. Derive the form वक्त्राणि (द्वितीया-बहुवचनम्) from the नपुंसकलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “वक्त्र” (declined like ज्ञान/वन-शब्द:)। Use 8-4-2 अट्कुप्वाङ्नुम्व्यवायेऽपि for the णकारादेश:।

Answer: वक्त्र + शस् (4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा…)
= वक्त्र + शि ( By 7-1-20 जश्शसोः शिः, the affixes जस् and शस् get शि as the replacement when they follow a neuter अङ्गम्। शि-प्रत्ययः gets सर्वनामस्थान-सञ्ज्ञा by 1-1-42 शि सर्वनामस्थानम्।)
= वक्त्र नुँम् + शि । By 7-1-72 नपुंसकस्य झलचः – When a सर्वनामस्थानम् affix follows, the neuter bases that end in a झल् letter or an अच् (vowel) get the नुँम् augment. By 1-1-47 मिदचोऽन्त्यात् परः, an augment with मकारः as the इत् letter attaches itself after last vowel of the term to which it is prescribed.
= वक्त्रन् + इ । 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।
= वक्त्रानि । By 6-4-8 सर्वनामस्थाने चाऽसम्बुद्धौ, the penultimate letter of the अङ्गम् (base) ending in a नकार: gets elongated if it is followed by a non-vocative affix having the designation सर्वनामस्थानम्।
= वक्त्राणि । णकारादेश: by 8-4-2 अट्कुप्वाङ्नुम्व्यवायेऽपि।