Questions:
1. Where has √प्रच्छ् (तुदादि-गणः, प्रच्छँ ज्ञीप्सायाम्, धातु-पाठः # ६. १४९) been used in a तिङन्तं पदम् for the first time in the गीता?
Answer: √प्रच्छ् (तुदादि-गणः, प्रच्छँ ज्ञीप्सायाम्, धातु-पाठः # ६. १४९) has been used in a तिङन्तं पदम् for the first time in the गीता in the form पृच्छामि |
कार्पण्यदोषोपहतस्वभावः पृच्छामि त्वां धर्मसम्मूढचेताः |
यच्छ्रेयः स्यान्निश्चितं ब्रूहि तन्मे शिष्यस्तेऽहं शाधि मां त्वां प्रपन्नम् || 2-7||
The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, एकवचनम्, therefore the प्रत्यय: is मिप्।
प्रच्छ् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= प्रच्छ् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= प्रच्छ् + मिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= प्रच्छ् + श + मिप् । By 3-1-77 तुदादिभ्यः शः।
= प्रच्छ् + अ + मि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-9 तस्य लोपः ।
= प् र् अच्छ् + अ + मि = प् ऋ अच्छ् + अ + मि । By 6-1-16 ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचतिवृश्चतिपृच्छतिभृज्जतीनां ङिति च। Note: Since the सार्वधातुक-प्रत्यय: “श” is अपित्, by 1-2-4 सार्वधातुकमपित् it behaves ङिद्वत् – as if it has ङकार: as a इत्। This allows 6-1-16 to apply.
= पृच्छ + मि । By 6-1-108 सम्प्रसारणाच्च।
= पृच्छामि । By 7-3-101 अतो दीर्घो यञि ।

2. Why doesn’t the रेफ: in “प्रच्छ्” take सम्प्रसारणम् (by 6-1-16 ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचतिवृश्चतिपृच्छतिभृज्जतीनां ङिति च) in this example? (Which condition is not satisfied?)
Answer: The meaning of 6-1-16 ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचतिवृश्चतिपृच्छतिभृज्जतीनां ङिति च is as follows – The verbal roots √ग्रह (ग्रहँ उपादाने ९. ७१), √ज्या (ज्या वयोहानौ ९. ३४), √वय् (वयँ गतौ १. ५४७), √व्यध् (व्यधँ ताडने ४. ७८), √वश् (वशँ कान्तौ २. ७५), √व्यच् (व्यचँ व्याजीकरणे ६. १३), √व्रश्च् (ओँव्रश्चूँ छेदने ६. १२), √प्रच्छ् (प्रच्छँ ज्ञीप्सायाम् ६.१४९) and √भ्रस्ज् (भ्रस्जँ पाके ६. ४) take सम्प्रसारणम् (ref. 1-1-45) when followed by an affix which is a कित् or a ङित्।
In the present example, the affix which is following is “णल्” which is not a कित् (or a ङित्)। Since “णल्” came in place of the affix “तिप्”, it is a पित् affix as per 1-1-56 स्थानिवदादेशोऽनल्विधौ। Hence 1-2-5 असंयोगाल्लिट् कित् doesn’t apply. Since “णल्” is not a कित् (or a ङित्), 6-1-16 does not apply in this example.

3. Can you spot a “णिच्”-प्रत्यय: in the verse?
Answer: A “णिच्”-प्रत्यय: in the verse is seen in the form न्यवेदयत् derived from the धातुः √विद् (विदँ ज्ञाने २. ५९).
The विवक्षा is लँङ्, कर्तरि प्रयोग: (हेतुमति), प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
विद् + णिच् । By 3-1-26 हेतुमति च – The affix “णिच्” is used after a root, when the operation of a causer – such as the operation of directing – is to be expressed. “णिच्” gets आर्धधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-114 आर्धधातुकं शेषः।
= विद् + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः।
= वेद् + इ । By 7-3-86 पुगन्तलघूपधस्य च, when a अङ्गम् is followed by a सार्वधातुक-प्रत्ययः or an आर्धधातुक-प्रत्ययः, then its इक्-letter takes गुण-आदेशः in the following two cases: i) The अङ्गम् ends in a पुक्-आगमः or ii) The penultimate letter of the अङ्गम् has the लघु-सञ्ज्ञा।
= वेदि। “वेदि” gets the धातु-सञ्ज्ञा by 3-1-32 सनाद्यन्ता धातवः।

वेदि + लँङ् । By 3-2-111 अनद्यतने लङ् ।
= वेदि + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= वेदि + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= वेदि + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= वेदि + त् । By 3-4-100 इतश्च ।
= वेदि + शप् + त् । By 3-1-68 कर्तरि शप्।
= वेदि + अ + त् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।
= वेदे + अ + त् । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः, an अङ्गम् whose final letter is an इक् gets गुण-आदेशः, when a सार्वधातुक-प्रत्यय: or an आर्धधातुक-प्रत्यय: follows.
= वेदयत् । By 6-1-78 एचोऽयवायावः।
= अट् वेदयत् । By 6-4-71 लुङ्लङ्लृङ्क्ष्वडुदात्तः, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ।
= अवेदयत् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।

“नि” is the उपसर्गः (ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे।)
नि+ अवेदयत् = न्यवेदयत् । By 6-1-77 इको यणचि।

4. Can you recall a अपवाद-सूत्रम् (exception rule) to 7-4-60 हलादिः शेषः (used in step 7)?
Answer: The अपवाद-सूत्रम् to 7-4-60 हलादिः शेषः is 7-4-61 शर्पूर्वाः खयः, if a अभ्यास: begins with a शर्-खय् conjunct (a conjunct whose first letter belongs to the शर्-प्रत्याहार: and second letter belongs to the खय्-प्रत्याहार:) then the खय् letter is retained and all other consonants of the अभ्यास: take लोप:।

5. How would you say this in Sanskrit?
“Sri Krishna asked Arjuna – ‘Why do you grieve over those who should not be grieved for?’” Use √शुच् (शुचँ शोके १. २१०) with the उपसर्ग: “अनु” for “to grieve over” and use the adjective प्रातिपदिकम् “अशोच्य” for “one who should not be grieved for.” Use the अव्ययम् “कस्मात्” for “why” and the अव्ययम् “इति” as a end-quote.
Answer: कस्मात् अशोच्यान् अनुशोचसि इति श्रीकृष्णः अर्जुनम् पप्रच्छ = कस्मादशोच्याननुशोचसीति श्रीकृष्णोऽर्जुनं पप्रच्छ।

Advanced question:
1. Rules prescribing (and prohibiting) a “इट्”-आगम: are presented by पाणिनि: in 7-2 (second quarter of the seventh chapter) of the अष्टाध्यायी। The topic goes from 7-2-8 to 7-2-78. The rules from 7-2-8 to 7-2-34 are all prohibition rules. Can you try to find a सूत्रम् in the remaining section (from 7-2-35 to 7-2-78) which is responsible for the “इट्”-आगम: in रोदिषि? (We have not studied this सूत्रम् in the class.) Hint: पाणिनि: specifically mentions the धातु: “रुद्” in this सूत्रम्।
Answer: 7-2-76 रुदादिभ्यः सार्वधातुके, a सार्वधातुकम् affix beginning with वल् letter takes the augment इट्, when following any one of the following five verbal roots – √रुद् (रुदिँर् अश्रुविमोचने २. ६२), √स्वप् (ञिष्वपँ शये २. ६३), √श्वस् (श्वसँ प्राणने २. ६४), √अन् (अन प्राणने २. ६५) and √जक्ष् (जक्षँ भक्ष्यहसनयोः २. ६६)।
रोदिषि is derived from the धातुः √रुद् (अदादि-गणः, रुदिँर् अश्रुविमोचने, धातु-पाठः #२. ६२)
रुद् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= रुद् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= रुद् + सिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= रुद् + सि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= रुद् + शप् + सि । By 3-1-68 कर्तरि शप्।
= रुद् + सि । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः।
= रोद् + सि । By 7-3-86 पुगन्तलघूपधस्य च।
= रोद् + इट् सि । The augment ‘इट्’ is added by 7-2-76 रुदादिभ्यः सार्वधातुके, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ।
= रोद् + इ सि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= रोदिषि । By 8-3-59 आदेशप्रत्यययोः।

Easy questions:
1. Where has 6-1-69 एङ्ह्रस्वात् सम्बुद्धेः been used in the verse?
Answer:6-1-69 एङ्ह्रस्वात् सम्बुद्धेः has been used in the verse in the form (हे) वत्स (पुंलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “वत्स”, सम्बुद्धि:)।
(हे) वत्स + सुँ । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा………।
= (हे) वत्स + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= (हे) वत्स । By 6-1-69 एङ्ह्रस्वात्‌ सम्बुद्धेः, following an अङ्गम् ending in एङ् (“ए” or “ओ”) or a short vowel, a consonant is dropped if it belongs to a सम्बुद्धि: affix.

2. Which सूत्रम् is used for the धकारादेश: in कस्माद्धि?
Answer: The सूत्रम् 8-4-62 झयो होऽन्यतरस्याम् has been used for the धकारादेश: in कस्मात् + हि = कस्माद्धि।
कस्मात् + हि
= कस्माद् + हि । By 8-2-39 झलां जशोऽन्ते।
= कस्माद्धि । By 8-4-62 झयो होऽन्यतरस्याम्, when a झय् letter precedes, then in place of the letter “ह्” there is optionally a substitute which is पूर्वसवर्ण: (सवर्ण: with the preceding झय् letter.)