1. In the last verse of which chapter of the गीता has लृँट् been used?
Answer: लृँट् has been used in the last verse of Chapter Nine of the गीता is the form एष्यसि।

मन्मना भव मद्भक्तो मद्याजी मां नमस्कुरु |
मामेवैष्यसि युक्त्वैवमात्मानं मत्परायणः || 9-34|| (एव + एष्यसि = एवैष्यसि by 6-1-88 वृद्धिरेचि।)

एष्यसि is derived from the verbal root √इ (इण् गतौ २. ४०).
The विवक्षा is लृँट्, कर्तरि प्रयोग:, मध्यम-पुरुषः, एकवचनम्।
इ + लृँट् । By 3-3-13 लृट् शेषे च।
= इ + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= इ + सिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= इ + सि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= इ + स्य + सि । By 3-1-33 स्यतासी लृलुटोः। Note: 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात् stops the “इट्”-आगम: (for “स्य”) which would have been done by 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।
= ए + स्य + सि । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः।
= एष्यसि । By 8-3-59 आदेशप्रत्यययो:।

2. Commenting on the सूत्रम् 7-2-37 ग्रहोऽलिटि दीर्घः (used in step 8), the काशिका says – अलिटि इति किम्? जगृहिम। Please explain.
Answer: अलिटि इति किम्? means why has the condition अलिटि been mentioned in 7-2-37 ग्रहोऽलिटि दीर्घः? The reason is to avoid the undesired application of 7-2-37 in forms such as जगृहिम wherein लिँट् has been used. If अलिटि were not mentioned by पाणिनि: then 7-2-37 would apply in the case of जगृहिम also, resulting in an undesired elongation of the augment इट्।

जगृहिम is derived from the verbal root √ग्रह् (ग्रहँ उपादाने ९. ७१).
The विवक्षा is लिँट्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, बहुवचनम्।
ग्रह् + लिँट् । By 3-2-115 परोक्षे लिँट्।
= ग्रह् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ग्रह् + मस् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= ग्रह् + म । By 3-4-82 परस्मैपदानां णलतुसुस्थलथुसणल्वमाः।
= ग्रह् + इट् म । By 7-2-13 कृसृभृवृस्तुद्रुस्रुश्रुवो लिटि – A लिँट् affix shall be prohibited from taking the augment “इट्” (by 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः) only when preceded by one of the following verbal roots: √कृ (डुकृञ् करणे ८. १०, कृञ् हिंसायाम् ५. ७), √सृ (सृ गतौ १. १०८५), √भृ (भृञ् भरणे १. १०४५, डुभृञ् धारणपोषणयोः ३. ६), √वृ (वृञ् वरणे ५. ८, वृङ् सम्भक्तौ ९. ४५), √स्तु (ष्टुञ् स्तुतौ २. ३८), √द्रु (द्रु गतौ १. १०९५), √स्रु (स्रु गतौ १. १०९०) and √श्रु (श्रु श्रवणे १. १०९२). As per 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ, the आगम: “इट्” joins at the beginning of the प्रत्यय: “म”। As explained above, 7-2-37 ग्रहोऽलिटि दीर्घः does not apply here.
= ग्रह् + इम । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ग् र् अ ह् + इम = ग् ऋ अ ह् + इम । By 6-1-16 ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचतिवृश्चतिपृच्छतिभृज्जतीनां ङिति च। Note: As per 1-2-5 असंयोगाल्लिट् कित्, the “इम”-प्रत्यय: is कित् here. This allows 6-1-16 to apply. Also note that 6-1-16 is applied before 6-1-8 लिटि धातोरनभ्यासस्य as per the परिभाषा – सम्प्रसारणं तदाश्रितं च कार्यं बलवत्।
= ग् ऋ ह् + इम । By 6-1-108 सम्प्रसारणाच्च।
= गृह् गृह् + इम । By 6-1-8 लिटि धातोरनभ्यासस्य।
= गर् ह् गृह् + इम । By 7-4-66 उरत्‌, 1-1-51 उरण् रपरः।
= ग गृह् + इम । By 7-4-60 हलादिः शेषः।
= जगृहिम । By 7-4-62 कुहोश्चुः, 1-1-50 स्थानेऽन्तरतमः।

3. Besides in ग्रहीष्यति, where else in the verses has लृँट् been used?
Answer: लृँट् has also been used in दहिष्यामः derived from the verbal root √दह् (दहँ भस्मीकरणे १. ११४६). विवक्षा is लृँट्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, बहुवचनम्। Steps are as follows:
दह् + लृँट् । By 3-3-13 लृट् शेषे च।
= दह् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= दह् + मस् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकारः of “मस्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा ।
= दह् + स्य + मस् । By 3-1-33 स्यतासी लृलुटोः।
= दह् + इट् स्य + मस् । By 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ। Note: √दह् is अनुदात्तोपदेश:। Hence 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात्‌ should prohibit 7-2-35 here. Ignoring 7-2-10, the augment इट् has been used here irregularly (आर्ष-प्रयोग:)।
= दह् + इस्य + मस् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= दहिस्यामस् । By 7-3-101 अतो दीर्घो यञि।
= दहिस्याम: । रुँत्व-विसर्गौ – 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।
= दहिष्याम: । By 8-3-59 आदेशप्रत्यययो:।

The grammatically correct form is धक्ष्याम: derived as follows:
दह् + स्य + मस् । 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात्‌ prohibits 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।
= दह्स्यामस् । By 7-3-101 अतो दीर्घो यञि।
= दघ्स्यामस् । By 8-2-32 दादेर्धातोर्घः।
= धघ्स्यामस् । By 8-2-37 एकाचो बशो भष् झषन्तस्य स्ध्वोः।
= धघ्स्याम: । रुँत्व-विसर्गौ – 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।
= धघ्ष्याम: । By 8-3-59 आदेशप्रत्यययो:।
= धक्ष्याम: । By 8-4-55 खरि च।

4. Which सूत्रम् is used for the दकारादेश: in the form विद्वद्भि: (प्रातिपदिकम् “विद्वस्”, पुंलिङ्गे तृतीया-बहुवचनम्)? Note: “विद्वस्” ends in the प्रत्यय: “वसुँ”।
Answer: The सूत्रम् used is 8-2-72 वसुँस्रंसुँध्वंस्वनडुहां दः। Steps are as follows:
विद्वस् + भिस् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा…………..। The अङ्गम् ‘विद्वस्’ has the पद-सञ्ज्ञा by 1-4-17 स्वादिष्वसर्वनामस्थाने। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending letter ‘स्’ of ‘भिस्’ from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= विद्वस् भि: । रुँत्व-विसर्गौ – 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।
= विद्वद्भि: । By 8-2-72 वसुस्रंसुध्वंस्वनडुहां दः – At the end of a पदम्, a term ending in the ‘वसुँ’ affix that ends in the letter ‘स्’, as well as the terms ‘स्रंसुँ’, ‘ध्वंसुँ’ and ‘अनडुह्’ get the letter ‘द्’ as the replacement. As per 1-1-52, the letter ‘द्’ replaces only the ending letter of these terms. Note: 8-2-66 ससजुषो रुः should have applied here because it is an earlier rule (compared to 8-2-72) in the त्रिपादी section and hence should be given precedence as per 8-2-1 पूर्वत्रासिद्धम्। But 8-2-72 is applied on the basis of वचनसामर्थ्यात् – the fact that पाणिनि: mentions ‘वसुँ’ in 8-2-72 means that he intends it to have application. If it is not given a chance here, then the mention of ‘वसुँ’ in 8-2-72 would become useless.

5. Can you spot a “उवँङ्”-आदेश: in the verses?
Answer: A “उवँङ्”-आदेश: is seen in the form अब्रुवन् derived from the धातुः √ब्रू (ब्रूञ् व्यक्तायां वाचि २. ३९).
The विवक्षा is लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, बहुवचनम्।
ब्रू + लँङ् । By 3-2-111 अनद्यतने लङ्।
= ब्रू + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ब्रू + झि । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= ब्रू + झ् । By 3-4-100 इतश्च।
= ब्रू + शप् + झ् । By 3-1-68 कर्तरि शप्।
= ब्रू + झ् । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः।
= ब्रू + अन्त् । By 7-1-3 झोऽन्तः, “अन्त्” comes in as a replacement for the झकारः of a प्रत्यय:। Note: Since the सार्वधातुक-प्रत्यय: “अन्त्” is अपित्, by 1-2-4 सार्वधातुकमपित् it behaves ङिद्वत् – as if it has ङकार: as a इत्। Therefore 1-1-5 ग्क्ङिति च stops the गुणादेशः on the ending ऊकार: of “ब्रू” which would have been done by 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः।
= ब्र् उवँङ् + अन्त् । By 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ – If a प्रत्यय: beginning with an अच् (vowel) follows, then the (ending letter of the) अङ्गम् is replaced by इयँङ्/उवँङ् in the following three cases – (1) If the अङ्गम् ends in the प्रत्यय: “श्नु” or (2) If the अङ्गम् ends in the इवर्ण: or उवर्ण: of a धातु: or (3) If the अङ्गम् is the word “भ्रू”।
= ब्रुव् + अन्त् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= अट् ब्रुवन्त् । By 6-4-71 लुङ्लङ्लृङ्क्ष्वडुदात्तः, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ।
= अब्रुवन्त् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= अब्रुवन् । By 8-2-23 संयोगान्तस्य लोपः।

6. How would you say this in Sanskrit?
“I hope that you will accept my advice.” Use the अव्ययम् “कच्चित्” (ref. गीता 18-72) for “I hope that” and the masculine प्रातिपदिकम् “उपदेश” for “advice.”
Answer: कच्चित् (त्वम्) मम उपदेशम् ग्रहीष्यसि = कच्चिन्ममोपदेशं ग्रहीष्यसि ।

Easy questions:

1. Which सूत्रम् is used for the “एन”-आदेश: in the form एनम्?
Answer: 2-4-34 द्वितीयाटौस्स्वेनः is used for the “एन”-आदेश: in the form एनम् (सर्वनाम-प्रातिपदिकम् “इदम्” or “एतद्”, पुंलिङ्गे द्वितीया-एकवचनम्)।
इदम्/एतद् + अम् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा………। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending मकार: of “अम्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= एन + अम् । By 2-4-34 द्वितीयाटौस्स्वेनः, “इदम्” and “एतद्” get “एन” as the replacement when followed by the affixes of the second case or the affix “टा” or “ओस्”, when used in अन्वादेश:। Note: अन्वादेश: (अनु + आदेश:) (re-employment or after-statement) means a second reference to one and the same item already referred to by an earlier word.
= एनम् । By 6-1-107 अमि पूर्वः, in place of a preceding अक् letter and the following vowel (अच्) belonging to the affix अम् there is a single substitute of that preceding अक् letter. In this case, in place of the ending अकार: of “एन” and the following अकार: of “अम्” there is a single substitute which is the prior अकार:।

2. Which word used in the verses is a short alternate form for अस्माकम्?
Answer: The short alternate form नः has been used for अस्माकम्। The प्रातिपदिकम् is ‘अस्मद्’। विवक्षा is षष्ठी-बहुवचनम्। The optional form न: is allowed as per 8-1-21 बहुवचने वस्नसौ – The प्रातिपदिके “युष्मद्” and “अस्मद्” along with a plural affix of the second, fourth or sixth case, get “वस्” and “नस्” as replacements respectively when the following conditions are satisfied:
1. There is a पदम् in the same sentence preceding “युष्मद्”/”अस्मद्”। (In this case यदि is preceding न:।)
2. “युष्मद्”/”अस्मद्” is not at the beginning of a metrical पाद:। (In this case न: is not at the beginning of the पाद: – “सान्त्वितो यदि नो वाचम्”।)