Today we will look at the form देव्यै from श्रीमद्वाल्मीकि-रामायणम् ।

दत्ता चास्मीष्टवद्देव्यै ज्येष्ठायै पुण्यकर्मणे |
तया सम्भाविता चास्मि स्निग्धया मातृसौहृदात् ||२-११८-३३||

Gita Press translation “I was further given over, like a coveted issue, to the senior most queen, who was given to meritorious deeds; and I was brought up by that tender lady through motherly affection.”

‘देवी’ gets प्रातिपदिकसंज्ञा by 1-2-45 अर्थवदधातुरप्रत्ययः प्रातिपदिकम्। The विवक्षा here is चतुर्थी-एकवचनम्. 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप् mandates the प्रत्ययाः सुँ, औ, जस् etc. after the प्रातिपदिकम् ‘देवी’।

(1) देवी + ङे । ‘देवी’ gets नदी-सञ्ज्ञा by 1-4-3 यू स्त्र्याख्यौ नदी।

(2) देवी + ए । अनुबन्ध-लोप: by 1-3-8 लशक्वतद्धिते and 1-3-9 तस्य लोपः।

(2) देवी + आट् ङे । By 7-3-112 आण्नद्याः , the ङित् affixes (here ङे) that follow the अङ्गम् ending in a term having the नदी-सञ्ज्ञा, get the आट् augment.

(3) देवी + आ ए । अनुबन्ध-लोप: by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।

(4) देवी + ऐ । वृद्धि-आदेश: (ऐकारः) by 6-1-90 आटश्च ।

(5) देव्यै । यणादेशः by 6-1-77 इको यणचि ।

Questions:

1. The अमर-कोश: gives four words in the meaning of “mother.” One of them is माता (प्रातिपदिकम् “मातृ”) used in this verse. Please list the other three.
जनयित्री प्रसूर्माता जननी ।।२-६-२९।।
(इति चत्वारि “जनन्या:” नामानि)

2. Which word(s) in the verse have समानाधिकरणम् with “देव्यै”?

3. Where has the सूत्रम् 7-3-105 आङि चापः been used in this verse?

4. In the last verse of the गीता which term has the नदी-सञ्ज्ञा?

5. How would you say this in Sanskrit?
“The eldest (use the प्रातिपदिकम् “ज्येष्ठ” from this verse) among the four sons of the King (use the प्रातिपदिकम् “नृपति”) Dasaratha.”

6. The सूत्रम् 7-3-112 आण्नद्याः is used in the सूत्रम् 7-3-112 आण्नद्याः itself. How is that?

7. Which two अधिकारौ exert their influence on the सूत्रम् 6-1-90 आटश्च ?

8. Which one of the following is not a विधि-सूत्रम् (a rule which prescribes an operation)?
a) 7-3-112 आण्नद्याः।
b) 6-1-90 आटश्च।
c) 1-3-3 हलन्त्यम्।
d) 6-1-77 इको यणचि।
e) 1-3-9 तस्य लोपः।

Easy questions:

1. Find three places in this verse where the सूत्रम् 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः has been used.

2. From where does the अनुवृत्ति: of “वृद्धि:” come in to the सूत्रम् 6-1-90 आटश्च ?