Today we will look at the form मघवान् from श्रीमद्भागवतम् SB 8-11-39.

तां दैवीं गिरमाकर्ण्य मघवान्सुसमाहितः
ध्यायन्फेनमथापश्यदुपायमुभयात्मकम् ।। ८-११-३९ ।।

Gita Press translation “Hearing that ethereal voice, Indra fully composed his mind and contemplated; and presently he discovered a means in the shape of foam (of the sea), which combined both (the aforesaid) attributes (and could not therefore be called exclusively dry or wet.)”

‘मघवन्’ gets प्रातिपदिकसंज्ञा by 1-2-45 अर्थवदधातुरप्रत्ययः प्रातिपदिकम्। The विवक्षा here is प्रथमा-एकवचनम्। 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप् mandates the प्रत्ययाः सुँ, औ, जस् etc. after the प्रातिपदिकम् ‘मघवन्’ ।

(1) मघवन् + सुँ । सुँ-प्रत्यय: has the सर्वनामस्थान-सञ्ज्ञा here by 1-1-43 सुडनपुंसकस्य।

(2) मघवतृँ + सुँ । By 6-4-128 मघवा बहुलम् – “मघवन्” gets “तृँ” as a replacement optionally.

(3) मघवत् + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् and 1-3-9 तस्य लोपः।

(4) मघव नुँम् त् + स् । By 7-1-70 उगिदचां सर्वनामस्थानेऽधातोः – A non-verbal base with an उक् (“उ”, “ऋ”, “ऌ”) as a marker and the verbal base “अञ्चुँ” whose नकारः has taken elision takes the नुँम् augment when followed by a सर्वनामस्थानम् affix.

(5) मघवन्त् + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।

(6) मघवन्त् । सकार-लोपः by 6-1-68 हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात्‌ सुतिस्यपृक्तं हल्।

(7) मघवन् । तकार-लोपः by 8-2-23 संयोगान्तस्य लोपः।

(8) मघवान् । By 6-4-8 सर्वनामस्थाने चासम्बुद्धौ, the penultimate letter of the अङ्गम् (base) ending in a नकार: gets elongated if it is followed by a non-vocative affix having the designation सर्वनामस्थानम्। See questions 1 and 2.

Questions:

1. On what basis was 6-4-8 सर्वनामस्थाने चासम्बुद्धौ allowed to see (in the last step) the तकार-लोपः done by 8-2-23 संयोगान्तस्य लोपः ? (The तकार-लोपः should have been असिद्ध: by 8-2-1 पूर्वत्रासिद्धम्।)

2. Now that the तकार-लोप: done by 8-2-23 has been allowed to be seen by 6-4-8, why couldn’t 8-2-7 नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य see the तकार-लोप: also (and remove the ending नकार: of मघवान्)?

3. What would have been the other final form in this example (in the case where the optional “तृँ”-आदेश: is not done)?

4. The अमर-कोश: gives thirty-four synonyms for “इन्द्र:” (प्रातिपदिकम् “इन्द्र” masculine)! One of the them is मघवा (प्रातिपदिकम् “मघवन्” masculine). Please list the other thirty-three.
इन्द्रो मरुत्वान्मघवा बिडौजाः पाकशासनः।
वृद्धश्रवाः सुनासीरः पुरुहूतः पुरंदर: ।।१-१-४१।।
जिष्णुर्लेखर्षभः शक्रः शतमन्युर्दिवस्पति:।
सुत्रामा गोत्रभिद्वज्री वासवो वृत्रहा वृषा ।।१-१-४२।।
वास्तोष्पतिः सुरपतिर्बलारातिः शचीपति:।
जम्भभेदी हरिहयः स्वाराण्नमुचिसूदनः ।।१-१-४३।।
संक्रन्दनो दुश्च्यवनस्तुराषाण्मेघवाहन:।
आखण्डलः सहस्राक्ष ऋभुक्षा:।।१-१-४४।।

5. Using a verb from the verse, please construct the following sentence in Sanskrit:
“The mother saw (her) daughter after a long time.” Use “चिरात्” for “after a long time.”

6. We have studied one नियम-सूत्रम् which limits the application of 8-2-23 संयोगान्तस्य लोपः। Which one is that?

7. Can you spot the word in the verse which translates to “presently”?

8. Which प्रातिपदिकम् used in the verse has the नदी-सञ्ज्ञा? Where is this प्रातिपदिकम् used in the गीता?

Easy questions:

1. Where has the सूत्रम् 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः been used in the verse?

2. Which सूत्रम् was used to change the ending तकार: of अपश्यत् to a दकार:?