1. Where has the प्रातिपदिकम् ‘पवित्र’ been used in Chapter Ten of the गीता?
Answer: The नपुंसकलिङ्ग-प्रातिपदिकम् ‘पवित्र’ has been used in the following verse:
अर्जुन उवाच |
परं ब्रह्म परं धाम पवित्रं परमं भवान्‌ |
पुरुषं शाश्वतं दिव्यमादिदेवमजं विभुम्‌ || 10-12||

The विवक्षा in पवित्रम् is प्रथमा-एकवचनम्।

2. Commenting on the सूत्रम् 3-2-185 पुवः संज्ञायाम् (used in step 1), the तत्त्वबोधिनी says – पूङ्पूञोरुभयोर्ग्रहणमविशेषात्। Please explain.
Answer: The term पुवः mentioned in the सूत्रम् 3-2-185 पुवः संज्ञायाम् is पञ्चमी-एकवचनम् of ‘पू’ which is a common reference to the verbal roots पूङ् पवने १. ११२१ and पूञ् पवने ९. १४. Hence 3-2-185 applies equally to both पूङ् पवने १. ११२१ and पूञ् पवने ९. १४.

3. Can you spot the affix ‘डु’ in the verses?
Answer: The affix ‘डु’ is used in the form विभुः (पुंलिङ्गे प्रथमा-एकवचनम्) derived from the verbal root √भू (भू सत्तायाम् १. १) preceded by the उपसर्गः ‘वि’।

Please see the following post for derivation of the प्रातिपदिकम् ‘विभु’ – http://avg-sanskrit.org/2013/01/30/विभो-mvs/

4. How do we justify the use of the affix ‘इष्णुच्’ in the form ‘क्षयिष्णु’ (used as part of the compound स्वखेदक्षयिष्णु)?
Answer: We’ll have to use the statement from the काशिका (under 3-2-138 भुवश्च) which says that चकारोऽनुक्तसमुच्चयार्थः – meaning that by using ‘च’ in 3-2-138, पाणिनि: gives the suggestion that the affix ‘इष्णुच्’ may sometimes be seen being used following verbal roots other than those specifically mentioned in 3-2-136 to 3-2-138.

5. Where has the सूत्रम् 3-2-78 सुप्यजातौ णिनिस्ताच्छील्ये been used in the verses?
Answer: The सूत्रम् 3-2-78 सुप्यजातौ णिनिस्ताच्छील्ये has been used in जनस्तपःसत्यनिवासिनः (पुंलिङ्गे प्रथमा-बहुवचनम्।)

जनस्तपःसत्येषु निवसन्ति तच्छीलाः = जनस्तपःसत्यनिवासिनः।

‘निवासिन्’ is a कृदन्त-प्रातिपदिकम् (participle form) derived from the verbal root √वस् (वसँ निवासे १. ११६०) preceded by the उपसर्गः ‘नि’।

The (compound) प्रातिपदिकम् ‘जनस्तपःसत्यनिवासिन्’ is derived as follows:

जनस्तपःसत्य + सुप् + नि वस् + णिनिँ । By 3-2-78 सुप्यजातौ णिनिस्ताच्छील्ये – When in composition with a सुबन्तं पदम् (a पदम् which ends in a सुँप् affix) which does not denote a class/genus, a verbal root may take the affix ‘णिनिँ’ to express the meaning of a habitual/natural action.
Note: In the सूत्रम् 3-2-78, the term सुपि ends in the seventh (locative) case. Hence ‘जनस्तपःसत्य + सुप्’ gets the उपपद-सञ्ज्ञा here by 3-1-92 तत्रोपपदं सप्तमीस्थम्‌।
= जनस्तपःसत्य + सुप् + नि वस् + इन् । अनुबन्ध-लोप: by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-7 चुटू and 1-3-9 तस्य लोपः।
= जनस्तपःसत्य + सुप् + नि वास् + इन् । By 7-2-116 अत उपधायाः।

We form a compound between ‘जनस्तपःसत्य + सुप्’ (which is the उपपदम्) and ‘निवासिन्’ by using the सूत्रम् 2-2-19 उपपदमतिङ्। In the compound, ‘जनस्तपःसत्य + सुप्’ is placed in the prior position as per 2-2-30 उपसर्जनं पूर्वम्‌।
‘जनस्तपःसत्य + सुप् + निवासिन्’ gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च।

= जनस्तपःसत्यनिवासिन् । By 2-4-71 सुपो धातुप्रातिपदिकयोः।

6. How would you say this in Sanskrit?
“Knowledge is the best instrument of purification.” Use the adjective प्रातिपदिकम् ‘उत्तम’ for ‘best.’
Answer: ज्ञानम् उत्तमम् पवित्रम् अस्ति = ज्ञानमुत्तमं पवित्रमस्ति।

Easy questions:

1. Where has the सूत्रम् 7-3-80 प्वादीनां ह्रस्वः been used in the verses?
Answer: The सूत्रम् 7-3-80 प्वादीनां ह्रस्वः is used for the ह्रस्वादेशः (letter ‘ऋ’) in the form अगृणन् derived from √गॄ (गॄ शब्दे ९. ३३).

The विवक्षा is लँङ्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, बहुवचनम्।
गॄ + लँङ् । By 3-2-111 अनद्यतने लङ्।
= गॄ + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= गॄ + झि । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= गॄ + झ् । By 3-4-100 इतश्च।
= गॄ + श्ना + झ् । By 3-1-81 क्र्यादिभ्यः श्ना।
= गॄ + ना + झ् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-9 तस्य लोपः।
= गृ + ना + झ् । By 7-3-80 प्वादीनां ह्रस्वः, a short vowel is substituted (in place of the long vowel) of the twenty-four verbal roots √पूञ् (पूञ् पवने ९. १४) etc., when a शित्-प्रत्ययः follows. Note: The verbal root √गॄ (गॄ शब्दे ९. ३३) is among the twenty-four verbal roots beginning with √पूञ् (पूञ् पवने ९. १४)
= गृ + ना + अन्त् । By 7-1-3 झोऽन्तः।
= गृ + न् + अन्त् । By 6-4-112 श्नाभ्यस्तयोरातः। Note: Since the सार्वधातुक-प्रत्यय: ‘अन्त्’ is अपित्, by 1-2-4 सार्वधातुकमपित् it behaves ङिद्वत् – as if it has the letter ‘ङ्’ as a इत्। This allows 6-4-112 to apply.
= अट् गृनन्त् । By 6-4-71 लुङ्लङ्लृङ्क्ष्वडुदात्तः, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ।
= अगृनन्त् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= अगृनन् । By 8-2-23 संयोगान्तस्य लोपः।
= अगृणन् । By वार्त्तिकम् (under 8-4-1) – ऋवर्णान्नस्य णत्वं वाच्यम्।

2. Which सूत्रम् prescribes the ‘उवँङ्’ substitution in the form अस्तुवन् used in the commentary?
Answer: The सूत्रम् 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ prescribes the ‘उवँङ्’ substitution in the form अस्तुवन् derived from √स्तु (ष्टुञ् स्तुतौ, अदादि-गणः, धातु-पाठः #२. ३८).

The verbal root ‘ष्टुञ्’ has an initial letter ‘ष्’ in the धातु-पाठः। By 6-1-64 धात्वादेः षः सः, there is the substitution of the letter ‘स्’ in the place of the initial letter ‘ष्’ of a verbal root. And by the परिभाषा ‘निमित्तापाये नैमित्तिकस्याप्यपाय:’ (when a cause is gone, it’s effect is also gone) the substitute letter ‘ट्’ for the letter ‘त्’, which has come in by 8-4-41 ष्टुना ष्टुः, because of the presence of the letter ‘ष्’, reverts to the letter ‘त्’ since the cause for the substitution ‘ट्’ no longer exists.

The विवक्षा is लँङ्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, बहुवचनम्।
स्तु + लँङ् । By 3-2-111 अनद्यतने लङ्।
= स्तु + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= स्तु + झि । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= स्तु + झ् । By 3-4-100 इतश्च।
= स्तु + शप् + झ् । By 3-1-68 कर्तरि शप्‌।
= स्तु + झ् । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः।
= स्तु + अन्त् । By 7-1-3 झोऽन्तः। Note: Since the सार्वधातुक-प्रत्यय: ‘अन्त्’ is अपित्, by 1-2-4 सार्वधातुकमपित् it behaves ङिद्वत् – as if it has the letter ‘ङ्’ as a इत्। This allows 1-1-5 क्क्ङिति च to prevent 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः from applying.
= स्त् उवँङ् + अन्त् । By 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियँङुवँङौ, if a प्रत्यय: beginning with an अच् (vowel) follows, then the (ending letter of the) अङ्गम् is replaced by इयँङ्/उवँङ् in the following three cases – (1) If the अङ्गम् ends in the प्रत्यय: ‘श्नु’ or (2) If the अङ्गम् ends in the इवर्ण: (‘इ’ or ‘ई’) or उवर्ण: (‘उ’ or ‘ऊ’) of a धातु: or (3) If the अङ्गम् is the word ‘भ्रू’।
Note: As per 1-1-53 ङिच्च only the ending letter of the अङ्गम् ‘स्तु’ is replaced by ‘उवँङ्’।
= स्तुवन्त् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= अट् स्तुवन्त् । By 6-4-71 लुङ्लङ्लृङ्क्ष्वडुदात्तः, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ।
= अस्तुवन्त् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= अस्तुवन् । By 8-2-23 संयोगान्तस्य लोपः।