Questions:
1. In the गीता where has √कृ (तनादि-गणः, डुकृञ् करणे, धातु-पाठः # ८. १०) been used with a आत्मनेपद-प्रत्यय: in the विवक्षा of लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, बहुवचनम्?
Answer: √कृ (तनादि-गणः, डुकृञ् करणे, धातु-पाठः # ८. १०) has been used with a आत्मनेपद-प्रत्यय: in the विवक्षा of लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, बहुवचनम् in the form अकुर्वत।
धृतराष्ट्र उवाच |
धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः |
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय || 1-1||

कृ + लँङ् । By 3-2-111 अनद्यतने लङ् ।
= कृ + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= कृ + झ । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् । “झ” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् ।
= कृ + उ + झ । By 3-1-79 तनादिकृञ्भ्य उः । “उ” gets आर्धधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-114 आर्द्धधातुकं शेषः।
= कर् + उ + झ । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः along with 1-1-51 उरण् रपरः।
Note: Since “झ” is a सार्वधातुक-प्रत्यय: which is not a पित्, by 1-2-4 सार्वधातुकमपित् it becomes ङिद्वत्। Hence 1-1-5 ग्क्ङिति च prevents the गुणादेश: for the उकार: which would have taken place by 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः।
= कुरु + झ । By 6-4-110 अत उत् सार्वधातुके।
= कुरु + अत । By 7-1-5 आत्मनेपदेष्वनतः।
= अट् कुरु + अत । By 6-4-71 लुङ्लङ्लृङ्क्ष्वडुदात्तः, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ ।
= अ कुरु + अत । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= अकुर्वत । By 6-1-77 इको यणचि।
Note: 8-2-79 न भकुर्छुराम् prevents the दीर्घादेशः (elongation) of the उपधा (उकारः) of the अङ्गम् “कुर्” that would have been done by 8-2-77 हलि च।

2. What would have been the final form in this example if a परस्मैपद-प्रत्यय: had been used?
Answer: The final form in this example if a परस्मैपद-प्रत्यय: had been used would have been चक्रुः|
कृ + लिँट् । By 3-2-115 परोक्षे लिँट्।
= कृ + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= कृ + झि । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= कृ + उस् । By 3-4-82 परस्मैपदानां णलतुसुस्थलथुसणल्वमाः। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकार: of “उस्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा। “उस्” is a कित्-प्रत्यय: here as per 1-2-5 असंयोगाल्लिट् कित्। Hence 1-1-5 ग्क्ङिति च prevents 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः from applying.
= कृ कृ + उस् । By 6-1-8 लिटि धातोरनभ्यासस्य। Note: As per 1-1-59 द्विर्वचनेऽचि, we apply 6-1-8 लिटि धातोरनभ्यासस्य before applying 6-1-77 इको यणचि।
= कर् कृ + उस् । By 7-4-66 उरत्, 1-1-51 उरण् रपरः।
= चर् कृ + उस् । By 7-4-62 कुहोश्चुः, 1-1-50 स्थानेऽन्तरतमः।
= च कृ + उस् । By 7-4-60 हलादिः शेषः।
= चक्रुस् । By 6-1-77 इको यणचि।
= चक्रुः । रुँत्व-विसर्गौ – 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः ।

3. Which सर्वनाम-प्रातिपदिकम् has been used in the from एनाम् (स्त्रीलिङ्गे द्वितीया-एकवचनम्)?
i. “इदम्”
ii. “एतद्”
iii. Either “इदम्” or “एतद्”
iv. Neither “इदम्” nor “एतद्”
Answer: iii. Either “इदम्” or “एतद्”।
सर्वनाम-प्रातिपदिकम् ‘इदम्’/‘एतद्’। स्त्रीलिङ्गे द्वितीया-एकवचनम् ।
इदम्/एतद् + अम् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा………।
= एन + अम् । By 2-4-34 द्वितीयाटौस्स्वेनः, ‘इदम्’/‘एतद्’ gets ‘एन’ as the replacement when followed by the affixes of the second case or the affix ‘टा’ or ‘ओस्’, when used in अन्वादेश:। As per 1-1-55 अनेकाल्शित्सर्वस्य, the entire term ‘इदम्’/‘एतद्’ gets replaced.
= एन + टाप् + अम् । By 4-1-4 अजाद्यतष्टाप्, the प्रातिपदिकानि “अज” etc. and प्रातिपदिकानि ending in अकारः get the टाप् affix in the feminine gender.
= एना + अम् । By 1-3-7 चुटू, 1-3-3 हलन्त्यम्, 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः । 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending मकार: of “अम्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= एनाम् । By 6-1-107 अमि पूर्वः, in place of a preceding अक् letter and the following vowel (अच्) belonging to the affix “अम्” there is a single substitute of that preceding अक् letter. In this case, in place of the ending आकार: of “एना” and the following अकार: of “अम्” there is a single substitute which is the prior आकार:।

4. Which सूत्रम् is used for the “ईट्”-आगम: in अब्रवीत्?
Answer: The सूत्रम् 7-3-93 ब्रुव ईट् was used to get the “ईट्”-आगम: in the form अब्रवीत् which is derived from the धातुः √ब्रू (अदादि-गणः, ब्रूञ् व्यक्तायां वाचि, धातु-पाठः #२. ३९).
The विवक्षा is लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
ब्रू + लँङ् । By 3-2-111 अनद्यतने लङ्।
= ब्रू + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ब्रू + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= ब्रू + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ब्रू + त् । By 3-4-100 इतश्च।
= ब्रू + शप् + त् । By 3-1-68 कर्तरि शप् ।
= ब्रू + त् । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः ।
= ब्रू + ईट् त् । By 7-3-93 ब्रुव ईट्, when preceded by the verbal root √ब्रू (ब्रूञ् व्यक्तायां वाचि २. ३९), a सार्वधातुक-प्रत्ययः which is हलादि: (beginning with a consonant) and is a पित्, gets ईट् as the augment. As per 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ, the augment ईट् attaches to the beginning of the प्रत्यय: ।
= ब्रू + ई त् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ब्रो + ई त् । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः।
= ब्रव् + ईत् । अव्-आदेशः by 6-1-78 एचोऽयवायावः ।
= अट् ब्रव् + ईत् । By 6-4-71 लुङ्लङ्लृङ्क्ष्वडुदात्तः, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ ।
= अब्रवीत् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।

5. Where has 3-4-85 लोटो लङ्वत् been used in the verse?
Answer: 3-4-85 लोटो लङ्वत् has been used in the verse in the form घ्नत derived from the धातुः √हन् (हनँ हिंसागत्योः, अदादि-गणः, धातु-पाठः #२.२). This is an irregular form. As per the rules of grammar, the form should be हत as follows:
The विवक्षा is लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, मध्यम-पुरुषः, बहुवचनम्।
हन् + लोँट् । By 3-3-162 लोट् च ।
= हन् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= हन् + थ । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्।
= हन् + त । By 3-4-85 लोटो लङ्वत्‌, लोँट् is treated like लँङ् । लँङ् is a ङित्-लकार: (it has ङकार: as an इत्)। The तिङ्-प्रत्ययाः “तस्”, “थस्”, “थ” and “मिप्” of a लकारः which is an ङित्, are replaced by “ताम्”, “तम्”, “त” and “अम्” respectively by 3-4-101 तस्थस्थमिपां तांतंतामः। Since लोँट् is treated like लँङ्, the थ-प्रत्ययः of लोँट् also is replaced by “त”। “त” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 1-1-56 स्थानिवदादेशोऽनल्विधौ।
= हन् + शप् + त । By 3-1-68 कर्तरि शप्।
= हन् + त । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः। Since the सार्वधातुक-प्रत्यय: “त” is अपित्, by 1-2-4 सार्वधातुकमपित् it behaves ङिद्वत् – as if it has ङकार: as a इत्। This allows 6-4-37 to apply in the next step.
= हत । By 6-4-37 अनुदात्तोपदेशवनतितनोत्यादीनामनुनासिकलोपो झलि क्ङिति – There is an elision of the final nasal consonant of the verbal root √वन् (वनँ शब्दे १. ५३३, वनँ सम्भक्तौ १. ५३४, वनुँ च नोच्यते १. ९१५) and of the verbal roots* which have अनुदात्त-स्वरः in the धातु-पाठः as well as of the verbal roots** belonging to the तनादि-गणः – when followed by a झलादि-प्रत्ययः which is a कित् or a ङित्।
Note: * सिद्धान्त-कौमुदी – “यमिरमिनमिगमिहनिमन्यतयोऽनुदात्तोपदेशाः।” The following six roots end in a nasal consonant and have a अनुदात्त-स्वरः in the धातु-पाठः।
√यम् (यमँ उपरमे १. ११३९), √रम् (रमुँ क्रीडायाम् | रमँ इति माधवः १. ९८९), √नम् (णमँ प्रह्वत्वे शब्दे च १. ११३६), √गम् (गमॢँ गतौ १. ११३७), √हन् (हनँ हिंसागत्योः २. २) and √मन् (मनँ ज्ञाने ४. ७३)।

If we somehow introduce a “अट्”-आगम: after the second-last step, we get –
= हन् + अट् त ।
= हन् + अ त । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ह् न् + अत । By 6-4-98 गमहनजनखनघसां लोपः क्ङित्यनङि।
= ध्नत। By 7-3-54 हो हन्तेर्ञ्णिन्नेषु।

6. How would you say this in Sanskrit?
“Sri Rama performed the final rites of the vulture Jatayu.” Use the (compound) feminine प्रातिपदिकम् “अन्त्यक्रिया” for “final rite”, use the masculine/neuter प्रातिपदिकम् “गृध्र” for “vulture” and “जटायुस्” for “Jatayu.”
Answer: श्रीरामः गृध्रस्य जटायुषः अन्त्यक्रियाः चकार/चक्रे = श्रीरामो गृध्रस्य जटायुषोऽन्त्यक्रियाश् चकार/चक्रे।

Easy questions:

1. Can you spot a “आट्”-आगम: in the verse?
Answer: A “आट्”-आगम: in the verse is seen in the form पत्न्याः, स्त्रीलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “पत्नी”, षष्ठी-विभक्तिः, एकवचनम्।।
पत्नी + ङस् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा……। “पत्नी” has नदी-सञ्ज्ञा by 1-4-3 यू स्त्र्याख्यौ नदी।
= पत्नी + आट् ङस् । By 7-3-112 आण्नद्याः, the ङित् affixes that follow an अङ्गम् ending in a term having the नदी-सञ्ज्ञा, get the आट् augment. As per 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ, the augment आट् joins at the beginning of the प्रत्यय:।
= पत्नी + आ अस् । टकार-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः and ङकार-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकार: of “ङस्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= पत्नी + आस् । By 6-1-90 आटश्च, वृद्धिः letter is a single replacement when आट् is followed by a vowel.
= पत्न्यास् । By 6-1-77 इको यणचि।
= पत्न्याः । Applying रुँत्व-विसर्गौ – 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।

2. Where has 7-1-17 जसः शी been used in the verse?
Answer: 7-1-17 जसः शी has been used in the form ते (सर्वनाम-प्रातिपदिकम् “तद्”, पुंलिङ्गे प्रथमा-बहुवचनम्)।
तद् + जस् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्…।
= त अ + जस् । By 7-2-102 त्यदादीनामः, “तद्” gets the अकारादेशः। As per 1-1-52 अलोऽन्त्यस्य, only the ending दकार: gets replaced.
= त + जस् । By 6-1-97 अतो गुणे।
= त + शी । “शी”-आदेश: by 7-1-17 जसः शी – Following a pronoun ending in short “अ” the nominative plural ending “जस्” is replaced by “शी”। As per 1-1-55 अनेकाल्शित्सर्वस्य, the entire affix “जस्” is replaced by “शी”।
= त + ई । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ते । By 6-1-87 आद्गुणः। (Note: 6-1-104 नादिचि stops 6-1-102 प्रथमयोः पूर्वसवर्णः।)