Today we will look at the form अमी-mNp from श्रीमद्भगवद्गीता Bg11-28.

यथा नदीनां बहवोऽम्बुवेगाः समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति |
तथा तवामी नरलोकवीरा विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति || ११-२८||

Gita Press translation “As the myriad streams of rivers rush towards the sea alone, so do those warriors of the mortal world enter Your flaming mouths.”

‘अदस्’ gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-45 अर्थवदधातुरप्रत्ययः प्रातिपदिकम् and सर्वनाम-सञ्ज्ञा by 1-1-27 सर्वादीनि सर्वनामानि । The विवक्षा here is पुंलिङ्गे प्रथमा-बहुवचनम् । 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा… mandates the प्रत्ययाः सुँ, औ, जस् etc. after the प्रातिपदिकम् ‘अदस्’ ।

(1) अदस् + जस् ।

(2) अद अ + जस् । By 7-2-102 त्यदादीनामः, अदस् gets the अकारादेशः । As per 1-1-52 अलोऽन्त्यस्य, only the ending सकार: gets replaced.

(3) अद + जस् । By 6-1-97 अतो गुणे, the अकारः at the end of “अद” and the following अकारादेशः is replaced by अकारः (पररूपम्) as एकादेशः ।

(4) अद + शी । By 7-1-17 जसः शी, following a pronoun ending in short अ the nominative plural ending जस् is replaced by शी।

(5) अद + ई । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते and 1-3-9 तस्य लोपः।

(6) अदे । गुणादेशः by 6-1-87 आद्गुणः।

(7) अमी । By 8-2-81 एत ईद्बहुवचने, in the plural, the ईकार: is substituted in place of the एकार: that follows the दकार: of “अदस्” and the दकार: gets substituted by a मकार:।

Questions:

1. The words यथा and तथा are formed using the तद्धित-प्रत्यय: “थाल्” using the सूत्रम् 5-3-23 प्रकारवचने थाल्। By which सूत्रम् do they get the अव्यय-सञ्ज्ञा?

2. Why didn’t 6-1-102 प्रथमयोः पूर्वसवर्णः apply (instead of 6-1-87 आद्गुणः) in step 6?

3. What would have been the final form in this example if the gender had been neuter?

4. In which verse of the गीता has the अदस्-प्रातिपदिकम् been used twice?

5. पाणिनि: defines the प्रगृह्य-सञ्ज्ञा in the अष्टाध्यायी by the rules 1-1-11 to 1-1-19. Can you find a सूत्रम् there by which the ending ईकार: of “अमी” gets the प्रगृह्य-सञ्ज्ञा?

6. Can you spot a प्रातिपदिकम् ending in the शतृँ-प्रत्यय: in the verse?

7. How would you say this in Sanskrit?
“In the morning, all the cows enter the forest, with the cowherds.” Use a verb from the verse for “enter” and use the अव्ययम् “प्रातर्” for “in the morning.”

8. The अमरकोश: gives two meanings for the word “वेग:”। Which one has been used in this verse?
वेगः प्रवाहजवयोरपि ॥३-३-२०॥

Easy questions:

1. Can you spot a नुँट्-आगम: in the verse?

2. Where has the सूत्रम् 8-3-22 हलि सर्वेषाम् been used? How about 6-1-113 अतो रोरप्लुतादप्लुते?

3. Derive the form वक्त्राणि (द्वितीया-बहुवचनम्) from the नपुंसकलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “वक्त्र” (declined like ज्ञान/वन-शब्द:)। Use 8-4-2 अट्कुप्वाङ्नुम्व्यवायेऽपि for the णकारादेश:।