मन्थानम् mAs
Today we will look at the form मन्थानम्-mAs from श्रीमद्भागवतम् Sb8-6-22.
क्षिप्त्वा क्षीरोदधौ सर्वा वीरुत्तृणलतौषधीः ।
मन्थानं मन्दरं कृत्वा नेत्रं कृत्वा तु वासुकिम् ।। ८-६-२२ ।।
सहायेन मया देवा निर्मन्थध्वमतन्द्रिताः ।
Gita Press translation “Casting into the ocean of milk all (kinds of) plants, grasses, creepers and herbs and making Mount Mandara a churn-dasher and Vāsuki (the king of serpents) as a cord for whirling it round, churn the said ocean unweariedly, O gods, with Myself as your helper.”
‘मथिन्’ gets प्रातिपदिकसंज्ञा by 1-2-45 अर्थवदधातुरप्रत्ययः प्रातिपदिकम्। The विवक्षा here is द्वितीया-एकवचनम्। 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप् mandates the प्रत्ययाः सुँ, औ, जस् etc. after the प्रातिपदिकम् ‘मथिन्’ ।
(1) मथिन् + अम् । ‘अम्’ is a सर्वनामस्थानम् affix by 1-1-43 सुडनपुंसकस्य। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending मकारः of अम् from getting इत्-सञ्ज्ञा ।
(2) मथ् अन् + अम् । By 7-1-86 इतोऽत् सर्वनामस्थाने the इकारः of मथिन् gets अकारः as replacement since a सर्वनामस्थानम् affix follows.
(3) मन्थ् अन् + अम् । By 7-1-87 थो न्थः, the थकारः of मथिन् gets न्थ् as replacement, since a सर्वनामस्थानम् affix follows.
(4) मन्थानम् । By 6-4-8 सर्वनामस्थाने चासम्बुद्धौ, the penultimate letter of the अङ्गम् (base) ending in a नकार: gets elongated if it is followed by a सर्वनामस्थानम् affix.
Questions:
1. Why doesn’t the अनुवृत्ति: of “ऋभुक्षिन्” come into 7-1-87 थो न्थः ?
2. After getting the form मन्थानम् as shown above, is any further सूत्रम् applicable (in the त्रिपादी section)?
3. Please list the four synonyms for मन्था: (प्रातिपदिकम् “मथिन्” masculine – meaning “churning rod”) as given in the अमर-कोश:।
वैशाखमन्थमन्थानमन्थानो मन्थदण्डके ।।२-९-७४।।
(इति पञ्च “मन्थनदण्डस्य” नामानि)
4. As we have seen in previous examples, the क्त्वा-प्रत्यय: is used when we have the same doer doing two actions. The verbal root in the earlier action takes the क्त्वा-प्रत्यय:। Also as per the व्याख्यानम् “द्विवचनमतन्त्रम्” there may be more than two actions involved. Please identify the word(s) ending in the क्त्वा-प्रत्यय: in this verse. Who are the common doers and which is their later action?
5. Where is the सूत्रम् 7-3-119 अच्च घेः used in this verse?
6. How do you say this in Sanskrit?
“This book (is) useful.” Use the प्रातिपदिकम् “उपयोगिन्” for useful.
7. Consider the word “ग्रन्थ:” meaning book/text. Why doesn’t the नकार: change to a णकार: even though all the conditions of 8-4-2 अट्कुप्वाङ्नुम्व्यवायेऽपि look to be satisfied?
8. Why didn’t 7-1-85 पथिमथ्यृभुक्षामात् apply in this example?
9. To which of the 21 सुँप्-प्रत्यया: does the सूत्रम् 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः apply?
Easy questions:
1. Can you spot a place where the सूत्रम् 8-3-17 भोभगोअघोअपूर्वस्य योऽशि has been used in this verse?
2. Where does the प्रातिपदिकम् “वासुकि” (used in this verse) come in the गीता ?
Recent Comments