Home » 2012 » September » 03

Daily Archives: September 3, 2012

चारयितव्या fNs

Today we will look at the form चारयितव्या fNs from श्रीमद्वाल्मीकि-रामायणम् 5.53.14.

सर्वेषामेव पर्याप्तो राक्षसानामहं युधि । किं तु रामस्य प्रीत्यर्थं विषहिष्येऽहमीदृशम् ॥ ५-५३-१३ ॥
लङ्का चारयितव्या मे पुनरेव भवेदिति । रात्रौ नहि सुदृष्टा मे दुर्गकर्मविधानतः ॥ ५-५३-१४ ॥
अवश्यमेव द्रष्टव्या मया लङ्का निशाक्षये । कामं बध्नन्तु मे भूयः पुच्छस्योद्दीपनेन च ॥ ५-५३-१५ ॥

Gita Press translation – I am strong enough for all the ogres (taken together) in combat. Still for the pleasure of Śrī Rāma I shall suffer such humiliation (13). Laṅkā will thus (involuntarily) caused to be surveyed by me once more; for at night it was not closely perceived from the point of view of technique of its fortification (14). Laṅkā (therefore) needs must be seen by me at the close of the night. Let the ogres freely bind me anew and cause pain to me by setting my tail on fire; there will be no strain on my mind (15).

“चारयितव्य” is a कृदन्त-प्रातिपदिकम् (participle form) derived from a causative form of the verbal root √चर् (भ्वादि-गणः, चरँ गत्यर्थः, धातु-पाठः #१. ६४०)

The अकारः at the end of “चरँ” gets the इत्-सञ्ज्ञा by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् and takes लोप: by 1-3-9 तस्य लोपः

(1) चर् + णिच् । By 3-1-26 हेतुमति च – The affix “णिच्” is used after a root, when the operation of a causer – such as the operation of directing – is to be expressed.

(2) चर् + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः

(3) चार् + इ । By 7-2-116 अत उपधायाः – A penultimate (उपधा) अकार: of a अङ्गम् gets वृद्धिः as the substitute when followed by a प्रत्ययः which is a ञित् or a णित्। See easy question 2.

“चारि” gets धातु-सञ्ज्ञा by 3-1-32 सनाद्यन्ता धातवः।

(4) चारि + तव्यत्/तव्य । By 3-1-96 तव्यत्तव्यानीयरः – The affixes “तव्यत्”, “तव्य” and “अनीयर्” may be used after a verbal root. Note: Since the सूत्रम् 3-1-96 तव्यत्तव्यानीयरः occurs in the अधिकारः of ‘3-1-95 कृत्याः’ the affix ‘अनीयर्’ gets the designation ‘कृत्य’। And as per the सूत्रम् 3-4-70 तयोरेव कृत्यक्तखलर्थाः the affix ‘अनीयर्’ is used here कर्मणि (to denote the object).

(5) चारि + तव्य । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः
Note: “तव्य” gets आर्धधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-114 आर्धधातुकं शेषः

(6) चारि + इट् तव्य । By 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः, an आर्धधातुक-प्रत्यय: beginning with a letter of the वल्-प्रत्याहारः gets the augment “इट्”। 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ places the “इट्”-आगमः at the beginning of the प्रत्यय:।

(7) चारि + इतव्य । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः

(8) चारे + इतव्य । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः – An अङ्गम् whose final letter is an इक् gets गुण-आदेशः, when a सार्वधातुक-प्रत्यय: or an आर्धधातुक-प्रत्यय: follows.

(9) चारयितव्य । By 6-1-78 एचोऽयवायावः

“चारयितव्य” gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च।

(10) चारयितव्य + टाप् । By 4-1-4 अजाद्यतष्टाप्‌ – The प्रातिपदिकानि “अज” etc. and प्रातिपदिकानि ending in अकारः get the टाप् affix in the feminine gender.

(11) चारयितव्य + आ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः

(12) चारयितव्या । By 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः

The विवक्षा is स्त्रीलिङ्गे, प्रथमा-एकवचनम्

(13) चारयितव्या + सुँ । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्

(14) चारयितव्या + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-9 तस्य लोपः

(15) चारयितव्या । By 6-1-68 हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात्‌ सुतिस्यपृक्तं हल् – A single letter affix “सुँ”, “ति” or “सि” is dropped following a base ending in a consonant or in the long feminine affix “ङी” or “आप्”।

Questions:

1. In how many places in the गीता has the affix तव्यत्/तव्य been used following a णिजन्त-धातुः (verbal root ending in the affix ‘णिच्’)?

2. Where has the सूत्रम् 6-4-24 अनिदितां हल उपधायाः क्ङिति been used in the verses?

3. Can you spot an augment “अम्” in the verses?

4. How would you say this in Sanskrit?
“Cars should not be parked here.” Use the causative form of the verbal root √स्था (ष्ठा गतिनिवृत्तौ १. १०७७) for “to park (to cause to stay).”

5. How would you say this in Sanskrit?
“You ought not to tell this secret to anyone.” Paraphrase to passive. Use the प्रातिपदिकम् “रहस्य” (in the neuter) for “secret.” Use the चतुर्थी विभक्तिः with “anyone.”

6. How would you say this in Sanskrit?
“This beautiful temple ought to be seen by everyone.” Use a प्रातिपदिकम् from the verse for “ought to be seen.”

Easy Questions:

1. Where has the सूत्रम् 7-3-119 अच्च घेः been used in the verses?

2. By which सूत्रम् does पाणिनिः define the term उपधा used in the सूत्रम्  7-2-116 अत उपधायाः (used in step 3)?

Recent Posts

September 2012
M T W T F S S
 12
3456789
10111213141516
17181920212223
24252627282930

Topics