Namaste,
Today we’ll look at the formation of स्त्रियम् (fAs) from verse श्रीमद्भागवतम् Sb1-14-41
कच्चित्त्वं ब्राह्मणं बालं गां वृद्धं रोगिणं स्त्रियम् ।
शरणोपसृतं सत्त्वं नात्याक्षीः शरणप्रदः ।।
स्त्री ends in the feminine affix ङीप्. Thereby by 4-1-1 ङ्याप्प्रातिपदिकात् we can add प्रत्ययाः सुँ, औ, जस् etc. after it. Moreover, it gets नदीसंज्ञा by 1-4-3 स्त्र्याख्यौ नदी. The विवक्षा here is द्वितीया विभक्तिः एकवचनम् so we begin with
(1) स्त्री + अम् ।
(2) स्त्री + अम् । मकारः in अम् doesn’t get इत्संज्ञा by 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः
(3) स्त्रियँङ् + अम् । 6-4-79 स्त्रियाः gives इयँङादेशः to स्त्री when अजादिप्रत्ययः follows.
(4) स्त्रिय् + अम् । अँ gets इत्संज्ञा by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, ङ् gets इत्संज्ञा by 1-3-3 हलन्त्यम् 1-3-3 and both disappear by 1-3-9 तस्य लोपः
(5) स्त्रियम् ।
Questions:
1. In step (3), how do we know that the अकारः in इयँङ् is अनुनासिकः ?
2. Is there an alternate form for द्वितीया विभक्तिः एकवचनम् of स्त्रीशब्दः? If so, show its derivation along with the relevant sutras.
3. Give the सन्धिविच्छेदः along with sutra(s) in नाज्झलौ (this is Panini sutra 1-1-10)
Namaste,
1. काशिका states that “प्रतिज्ञानुनासिक्याः पाणिनीयाः” under 1-3-2. The letters in the instructions of पाणिनि: are (प्रतिज्ञानुनासिक्याः – प्रतिज्ञया आनुनासिक्यम् येषाम् ते) such that their nasalized nature is made out only by means of traditional convention (गुरु-परम्परा)।
2. स्त्री + अम् (6-4-80 वाऽम्शसो:, gives the optionality to the substitution that is mandated by 6-4-79 स्त्रिया:, when “अम्” or “शस्” प्रत्यय: follows.)
= स्त्रीम् (6-1-107 अमि पूर्व:, in place of a preceding अक् letter and the following vowel (अच्) belonging to the affix “अम्” there is a single substitute of that preceding अक् letter.)
3. न, अच्, हलौ।
न + अच् => नाच् (6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घ:)
अच् + हलौ => अज् + हलौ (8-2-39 झलां जशोऽन्ते)
=> नाज्झलौ (8-4-62 झयो होऽन्यतरस्याम्)।
Thank you Satishji.