तस्याम् fLs
Namaste,
Today we will look at the derivation of the word तस्याम् from भगवद्गीता – 2.69
या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी |
यस्यां जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः ||
The विभक्ति: of तस्याम् is सप्तमी एकवचनम् of “तद्” प्रातिपदिकम् used in स्त्रीलिङ्गे
1. तद् gets the प्रातिपदिक-संज्ञा by 1-2-45 अर्थवदधातुरप्रत्ययः प्रातिपदिकम् and gets the सर्वनाम-संज्ञा 1-1-27 सर्वादीनि सर्वनामानि
The विवक्षा is to get the सप्तमी विभक्ति: एकवचन-रूपम्, so we start with तद् + ङि by applying 4-1-1 ङ्याप्प्रातिपदिकात् and 4-1-2 स्वौजसमौट्छस्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्
2. तद् + ङि = त अ + ङि = त + ङि By the application of 7-2-102 त्यदादीनामः, 1-1-52 अलोऽन्त्यस्य and 6-1-97 अतो गुणे
3. त टाप् + ङि Since we are deriving a feminine form, we have to add the प्रत्ययः टाप् to त using 4-1-4 अजाद्यतष्टाप्
The beginning ट् of टाप् gets the इत्-संज्ञा by चुटू 1-3-7 and the ending प् gets the इत्-संज्ञा by हलन्त्यम् 1-3-3. Both disappear by तस्य लोपः 1-3-9.
4. त आ + ङि = ता + ङि by 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः
5. ता + इ अनुबन्धलोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते and 1-3-9 तस्य लोपः
6. त + स्याट् + इ 7-3-114 सर्वनाम्नः स्याड्ढ्रस्वश्च, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ
7. त + स्या + आम् (ट् is an इत् by 1-3-3 हलन्त्यम् and is dropped by 1-3-9 तस्य लोपः and आम् replaces ङि by 7-3-116 ङेराम्नद्याम्नीभ्यः )
8. We apply 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः to get तस्याम्
Questions:
1. Could we have used 6-1-90 आटश्च instead of 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः in step 8?
2. In the सूत्रम् 7-2-102 त्यदादीनामः which सर्वनाम-शब्दा: are referred to by “त्यदादीनाम्”?
3. What is the difference between सर्वनाम-स्थानम् and सर्वनाम-शब्द:?
4. Which feminine noun in the श्लोक: is referred to by the pronoun तस्याम्?
5. A feminine form of the प्रातिपदिकम् “तद्” is used in the गीता in chapter 14 in the first five verses. Can someone spot which one it is? Why was the आगम: स्याट् not used in that form?
6. In step 3, since the प्रत्यय: टाप् has टकार: as an इत्, why did it not go to the beginning of त by 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ?
Recent Comments