गम्याम् fAs
Today we will look at the form गम्याम् fAs from श्रीमद्भागवतम् 1.14.42.
कच्चित्त्वं ब्राह्मणं बालं गां वृद्धं रोगिणं स्त्रियम् । शरणोपसृतं सत्त्वं नात्याक्षीः शरणप्रदः ॥ १-१४-४१ ॥
कच्चित्त्वं नागमोऽगम्यां गम्यां वासत्कृतां स्त्रियम् । पराजितो वाथ भवान्नोत्तमैर्नासमैः पथि ॥ १-१४-४२ ॥
श्रीधर-स्वामि-टीका –
अन्यद्वा शरणागतं सत्त्वं प्राणिमात्रं न त्यक्तवानसि किम् । यस्त्वं पूर्वं शरणप्रद आश्रयप्रदः ॥ ४१ ॥ अगम्यामिति छेदः । निन्दितां स्त्रियं नागमः किं न गतवानसि। असत्कृतां मलिनवस्त्रादिना नागमः किम् । नोत्तमैरनुत्तमैः समैरित्यर्थः । असमैरधमैर्वा किं न पराजितोऽसीत्यर्थः ॥ ४२ ॥
Translation – I hope you never turned away any Brāhmaṇa, child, cow, aged or ailing man, any woman or any creature whatsoever that might have approached you for protection, noted as you are for affording shelter (to the needy) (41). I am sure you never shared the bed with a woman unworthy of you nor did you approach a woman who (though) worthy was in a state of defilement. I further hope that you were not vanquished, while on your way back, by your equals nor by your inferiors (42).
“गम्य” is a कृदन्त-प्रातिपदिकम् (participle form) derived from the verbal root √गम् (गमॢँ गतौ, भ्वादि-गणः, धातु-पाठः #१. ११३७)
(1) गम् + यत् । By 3-1-98 पोरदुपधात् – The affix यत् may be used following a verbal root which ends in a letter of the प-वर्गः (“प्”, “फ्”, “ब्”, “भ्”, “म्”) and has a अकारः as its penultimate letter.
(2) गम् + य । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
Note: “य” gets आर्धधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-114 आर्धधातुकं शेषः।
“गम्य” gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च।
(3) गम्य + टाप् । By 4-1-4 अजाद्यतष्टाप् – The प्रातिपदिकानि “अज” etc. and प्रातिपदिकानि ending in अकारः get the टाप् affix in the feminine gender.
(4) गम्य + आ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः।
(5) गम्या । By 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः।
The विवक्षा is स्त्रीलिङ्गे, द्वितीया-एकवचनम्।
(6) गम्या + अम् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending मकार: of “अम्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
(7) गम्याम् । By 6-1-107 अमि पूर्वः – In place of a preceding अक् letter and the following vowel (अच्) belonging to the affix “अम्” there is a single substitute of that preceding अक् letter.
Questions:
1. Where has the कृदन्त-प्रातिपदिकम् “गम्य” been used (as a part of the compound) in the गीता?
2. Commenting on the सूत्रम् 3-1-98 पोरदुपधात् the तत्त्वबोधिनी says पोः किम्। पाक्यम्। Please explain.
3. Commenting further on the सूत्रम् 3-1-98 पोरदुपधात् the तत्त्वबोधिनी says अदुपधात्किम्। कोप्यम्। Please explain.
4. Can you spot an affix सिँच् in the verses?
5. Where has the सूत्रम् 3-1-55 पुषादिद्युताद्यॢदितः परस्मैपदेषु been used in the verses?
6. How would you say this in Sanskrit?
“You ought to go home now.” Paraphrase to passive.
Easy Questions:
1. Can you spot a आकारादेशः in the verses?
2. Where has the सूत्रम् 7-1-88 भस्य टेर्लोपः been used in the verses?
Recent Comments