Today we will look at the form लिप्सवः mNp from श्रीमद्भागवतम् 8.16.12.

अग्नयोऽतिथयो भृत्या भिक्षवो ये च लिप्सवः । सर्वं भगवतो ब्रह्मन्ननुध्यानान्न रिष्यति ॥ ८-१६-१२ ॥
को नु मे भगवन्कामो न सम्पद्येत मानसः । यस्या भवान्प्रजाध्यक्ष एवं धर्मान्प्रभाषते ॥ ८-१६-१३ ॥

श्रीधर-स्वामि-टीका –
भगवतस्तवानुध्यानं यन्मया क्रियते तस्मादग्नयोऽतिथय इत्यादि सर्वं न रिष्यति न हीयते ॥ १२ ॥ प्रस्तुतं विज्ञापयितुमाह – को न्विति ॥ १३ ॥

Translation – The sacred fires, guests, servants, mendicants and others who expect anything (from us) have (all) been (properly) fed by me. (In fact,) nothing is (found) lacking by virtue of my incessant thought of your worshipful self, O holy Brāhmaṇa! (12) Indeed what desire of my mind, O holy one, would not be fulfilled, to whom you, O lord of created beings, teach my duties in this way? (13)

The सन्नन्त-धातुः “लिप्स” is derived from √लभ् (डुलभँष् प्राप्तौ, भ्वादि-गणः, धातु-पाठः #१. ११३०).

लभ् + सन् । As per 3-1-7 धातोः कर्मणः समानकर्तृकादिच्छायां वा – In order to express wish/desire, the affix सन् is optionally prescribed after a verbal root which underlies the object of and shares the same agent with the verbal root √इष् (इषुँ इच्छायाम् ६. ७८).

= लभ् + स । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः। Note: 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात्‌ stops 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।

= लिस्भ् + स । By 7-4-54 सनि मीमाघुरभलभशकपतपदामच इस् – “इस्” is substituted for the root-vowel of the following verbal roots when followed by the affix सन् beginning with a सकारः (i.e. no augment “इट्”) –
i) √मी (मीञ् हिंसायाम् ९. ४, डुमिञ् प्रक्षेपणे ५. ४ – elongated to “मी” by 6-4-16), ii) √मा (मा माने २. ५७, माङ् माने शब्दे च ३. ७, माङ् माने ४. ३७, मेङ् प्रणिदाने १. १११६ – becomes “मा” by 6-1-45), iii) any verbal root having घु-सञ्ज्ञा (ref: 1-1-20), iv) √रभ् (रभँ राभस्ये १. ११२९), v) √लभ् (डुलभँष् प्राप्तौ १. ११३०), vi) √शक् (शकँ विभाषितो मर्षणे ४. ८४, शकॢँ शक्तौ ५. १७), vii) √पत् (पतॢँ गतौ १. ९७९) and viii) √पद् (पदँ गतौ ४. ६५).

= लिस्भ्स् लिस्भ्स । By 6-1-9 सन्यङोः – There is reduplication of the first portion – containing a single vowel – of a verbal root ending in the affix सन्/यङ् which is not already reduplicated. But if the verbal root (that has more than one vowel) begins with a vowel, then the reduplication is of the second portion – containing a single vowel.

= लिस्भ्स । By 7-4-58 अत्र लोपोऽभ्यासस्य – The reduplicate (अभ्यासः) is elided under the circumstances mentioned in the foregoing सूत्राणि 7-4-54 सनि मीमाघुरभलभशकपतपदामच इस् to 7-4-57 मुचोऽकर्मकस्य गुणो वा।

= लिभ्स । By 8-2-29 स्कोः संयोगाद्योरन्ते च – The सकारः or ककारः at the beginning of a conjunct takes लोपः when the conjunct is at the end of a पदम् or followed by a झल् letter.

= लिप्स । By 8-4-55 खरि च – A झल् letter is replaced by a चर् letter when a खर् letter follows.

“लिप्स” has धातु-सञ्ज्ञा by 3-1-32 सनाद्यन्ता धातवः।

Now we derive the प्रातिपदिकम् “लिप्सु” from the सन्नन्त-धातुः “लिप्स”।

लिप्स + उ । By 3-2-168 सनाशंसभिक्ष उः – The affix “उ” is prescribed after the following verbal roots to denote an agent who performs an action because of his nature/habit or sense of duty or skill:
i) any verbal root ending in the affix सन्
ii) √शंस् (आङः शसिँ इच्छायाम् १. ७१६) preceded by the उपसर्गः “आङ्”
iii) √भिक्ष् (भिक्षँ भिक्षायामलाभे लाभे च १. ६९०)
Note: “उ” gets आर्धधातक-सञ्ज्ञा by 3-4-114 आर्धधातुकं शेषः।

= लिप्स् + उ । By 6-4-48 अतो लोपः – When an आर्धधातुकम् affix follows, the अकारः at the end of a अङ्गम् is elided if the अङ्गम् ends in a अकार: at the time when the आर्धधातुकम् affix is prescribed.

= लिप्सु ।

Since the affix “उ” has the कृत्-सञ्ज्ञा by 3-1-93 कृदतिङ्, “लिप्सु” gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च। “लिप्सु” is an adjective which declines like “गुरु” in the masculine, “धेनु” in the feminine and “मधु” in the neuter.

The विवक्षा is पुंलिङ्गे प्रथमा-बहुवचनम्।

(1) लिप्सु + जस् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्।

(2) लिप्सु + अस् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-7 चुटू and 1-3-9 तस्य लोपः। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकारः of “जस्” from getting इत्-सञ्ज्ञा।

(3) लिप्सो + अस् । 7-3-109 जसि च – When the affix “जस्” follows, there is a गुण: substitute for the (ending letter of) of an अङ्गम् ending in a short vowel.

(4) लिप्सवस् । By 6-1-78 एचोऽयवायावः ।

(5) लिप्सवः । रुँत्व-विसर्गौ by 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।

Questions:

1. Where has the verbal root √लभ् (डुलभँष् प्राप्तौ १. ११३०) been used in a तिङन्तं पदम् for the last time in the गीता?

2. Commenting on the सूत्रम् 7-4-54 सनि मीमाघुरभलभशकपतपदामच इस् the कौमुदी says कृतदीर्घस्य मिनोतेरपि मीरूपत्वाविशेषादिस्। Please explain.

3. Commenting on the सूत्रम् 7-4-54 सनि मीमाघुरभलभशकपतपदामच इस् the काशिका says सनीति किम्? दास्यति। Please explain.

4. Where has the सूत्रम् 7-4-28 रिङ् शयग्लिङ्‌क्षु been used in the commentary?

5. Which सूत्रम् is used for the ईकारादेशः in the form हीयते?

6. How would you say this in Sanskrit?
“I want to get your blessing.” Use the masculine प्रातिपदिकम् “आशीर्वाद” for “blessing.”

Easy Questions:

1. Can you spot the affix शप् in a तिङन्तं पदम् in the verses?

2. Where has the सूत्रम् 6-1-103 तस्माच्छसो नः पुंसि been used in the verses?