1. Where has the सूत्रम् 3-4-100 इतश्च (used in step 5) been used for first time in the गीता?
Answer: The सूत्रम् 3-4-100 इतश्च has been used for first time in verse 2 of Chapter 1 in the form अब्रवीत् derived from √ब्रू (ब्रूञ् व्यक्तायां वाचि २. ३९).
दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।
आचार्यमुपसंगम्य राजा वचनमब्रवीत्‌ ।। 1-2 ।।

The विवक्षा is लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
ब्रू + लँङ् । By 3-2-111 अनद्यतने लङ्।
= ब्रू + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ब्रू + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= ब्रू + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ब्रू + त् । By 3-4-100 इतश्च – The ending letter (इकारः) of a इकारान्तः (ending in a इकारः) परस्मैपद-प्रत्ययः which came in the place of a ङित्-लकारः, is elided.
= ब्रू + शप् + त् । By 3-1-68 कर्तरि शप्।
= ब्रू + त् । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः।
= ब्रू + ईट् त् । By 7-3-93 ब्रुव ईट्, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ।
= ब्रू + ई त् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ब्रो + ई त् । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः।
= ब्रवीत् । By 6-1-78 एचोऽयवायावः।
= अट् ब्रव् + ईत् । By 6-4-71 लुङ्लङ्लृङ्क्ष्वडुदात्तः, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ।
= अब्रवीत् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।

2. Commenting on the सूत्रम् 3-1-52 अस्यतिवक्तिख्यातिभ्योऽङ्  (used in step 7), the काशिका says “अस्यतेः पुषादिपाठादेवाङि सिद्धे पुनर्ग्रहणमात्मनेपदार्थम्। ” Please explain.
Answer: The verbal root √अस् (असुँ क्षेपणे ४. १०६) is contained in the “पुषादि” section mentioned in 3-1-55 पुषादिद्युताद्यॢदितः परस्मैपदेषु। Then what is the need to mention it again specifically in the सूत्रम् 3-1-52 अस्यतिवक्तिख्यातिभ्योऽङ्? The reason is that 3-1-55 पुषादिद्युताद्यॢदितः परस्मैपदेषु only applies when a परस्मैपदम् affix follows. So 3-1-52 is required to cover those cases where a आत्मनेपदम् affix follows. This is what the काशिका means by “पुनर्ग्रहणमात्मनेपदार्थम्।”
Note: The ending उकारः (which is a इत् by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्) of √अस् (असुँ क्षेपणे ४. १०६) has a उदात्त-स्वरः। Hence normally, in कर्तरि प्रयोगः, only a परस्मैपदम् affix can be used with √अस् (असुँ क्षेपणे ४. १०६). But by the वार्तिकम् (under 1-3-30) “उपसर्गादस्यत्यूह्योर्वा वचनम्” a आत्मनेपदम् affix can optionally be used with √अस् (असुँ क्षेपणे ४. १०६) when preceded by a उपसर्गः।

3. Which सूत्रम् is used for the ह्रस्वादेशः (ऋकारः) in the form गृणते?
Answer: The सूत्रम् 7-3-80 प्वादीनां ह्रस्वः is used for the ह्रस्वादेशः (ऋकारः) in the form गृणते (which is a आर्ष-प्रयोगः) derived from √गॄ (गॄ शब्दे ९. ३३). Note: In the धातु-पाठः, the verbal root √गॄ (गॄ शब्दे ९. ३३) is devoid of indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्ययाः। But in this form a आत्मनेपद-प्रत्ययः has been used irregularly. The grammatically correct form would be गृणन्ति।

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, बहुवचनम्।
गॄ + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= गॄ + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= गॄ + झ । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्। Note: 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम् should have applied here, instead a आत्मनेपदम् affix has been used irregularly.
= गॄ + झे । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे।
= गॄ + श्ना + झे । By 3-1-81 क्र्यादिभ्यः श्ना।
= गॄ + ना + झे । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-9 तस्य लोपः।
= गृ + ना + झे । By 7-3-80 प्वादीनां ह्रस्वः, a short vowel is substituted (in place of the long vowel) of the twenty-four verbal roots √पूञ् (पूञ् पवने ९. १४) etc., when a शित्-प्रत्ययः follows.
= गृ + ना + अते । By 7-1-5 आत्मनेपदेष्वनतः।
= गृनते । By 6-4-112 श्नाभ्यस्तयोरातः। Note: Since the सार्वधातुक-प्रत्यय: “अते” is अपित्, by 1-2-4 सार्वधातुकमपित् it behaves ङिद्वत् – as if it has ङकार: as a इत्। This allows 6-4-112 to apply.
= गृणते । By वार्त्तिकम् (under 8-4-1) – ऋवर्णान्नस्य णत्वं वाच्यम्।

4. Where has the सूत्रम् 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ  been used in the commentary?
Answer: The सूत्रम् 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ has been used in the form स्तुवन्ति derived from √स्तु (ष्टुञ् स्तुतौ, अदादि-गणः, धातु-पाठः #२. ३८).

The धातुः ‘ष्टुञ्’ has an initial षकारः in the धातु-पाठः। By 6-1-64 धात्वादेः षः सः , there is the substitution of सकारः in the place of the initial षकारः of a धातुः। And by the परिभाषा ‘निमित्तापाये नैमित्तिकस्याप्यपाय:’ (when a cause is gone, its effect is also gone) the टकार-आदेशः for the तकारः, which has come in by 8-4-41 ष्टुना ष्टुः, because of the presence of the षकारः, reverts to the तकारः since the cause for the टकारादेश: no longer exists.

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, बहुवचनम्।
स्तु + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= स्तु + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= स्तु + झि । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= स्तु + शप् + झि । By 3-1-68 कर्तरि शप्‌।
= स्तु + झि । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः। Note: Since the सार्वधातुक-प्रत्यय: ‘झि’ is अपित्, by 1-2-4 सार्वधातुकमपित् it behaves ङिद्वत् – as if it has ङकार: as a इत्। This allows 1-1-5 क्क्ङिति च to prevent 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः from applying.
= स्तु + अन्ति । By 7-1-3 झोऽन्तः।
= स्त् उवँङ् + अन्ति । By 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियँङुवँङौ, if a प्रत्यय: beginning with an अच् (vowel) follows, then the (ending letter of the) अङ्गम् is replaced by इयँङ्/उवँङ् in the following three cases – (1) If the अङ्गम् ends in the प्रत्यय: ‘श्नु’ or (2) If the अङ्गम् ends in the इवर्ण: (‘इ’ or ‘ई’) or उवर्ण: (‘उ’ or ‘ऊ’) of a धातु: or (3) If the अङ्गम् is the word ‘भ्रू’।
Note: As per 1-1-53 ङिच्च only the ending letter of the अङ्गम् ‘स्तु’ is replaced by ‘उवँङ्’।
= स्तुवन्ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

5. In which तिङन्तं पदम् in the verses has the verbal root √इ (इण् गतौ २. ४०) been used?
Answer: The verbal root √इ (इण् गतौ २. ४०) has been used in the form इहि।

The विवक्षा is लोँट्, कर्तरि प्रयोगः, मध्यम-पुरुषः, एकवचनम्।
इ + लोँट् । By 3-3-162 लोट् च।
= इ + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= इ + सिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= इ + सि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= इ + हि । By 3-4-87 सेर्ह्यपिच्च, 1-1-55 अनेकाल्शित्सर्वस्य।
= इ + शप् + हि । By 3-1-68 कर्तरि शप्।
= इ + हि । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः। Note: As per 3-4-87 सेर्ह्यपिच्च, the सार्वधातुकम् affix “हि” is अपित्। Hence by 1-2-4 सार्वधातुकमपित्, the affix “हि” is ङिद्वत् (behaves as if it has ङकारः as a इत्।) Therefore 1-1-5 क्क्ङिति च stops 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः।
= इहि ।

6. How would you say this in Sanskrit?
The teacher said to me “You know the answer to (of) this question.”
Answer: अस्य प्रश्नस्य उत्तरम् वेत्सि/वेत्थ इति शिक्षकः माम् अवोचत्/अवोचत = अस्य प्रश्नस्योत्तरं वेत्सीति/वेत्थेति शिक्षको मामवोचत्/मामवोचत।

Easy Questions:

1. Where has the सूत्रम् 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ  been used in the verses?
Answer: The सूत्रम् 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियँङुवँङौ is used for the “इयँङ्”-आदेश: in the form धिया (स्त्रीलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “धी”, तृतीया-एकवचनम्।)

धी + टा । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा..।
= धी + आ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः।
= ध् इयँङ् + आ । By 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ – If a प्रत्यय: beginning with an अच् (vowel) follows, then the (ending letter of the) अङ्गम् is replaced by इयँङ्/उवँङ् in the following three cases – (1) If the अङ्गम् ends in the प्रत्यय: “श्नु” or (2) If the अङ्गम् ends in the इवर्ण: or उवर्ण: of a धातु: or (3) If the अङ्गम् is the word “भ्रू”। As per 1-1-53 ङिच्च, only the ending ईकार: is replaced by “इयँङ्”।
Note: 6-4-77 applies here because the ending ईकार: of “धी” belongs to a धातु:।
= धिया । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

2. Which सूत्रम् is used for the substitution “आत्” (in place of “ङसिँ”) in the form पुरुषात् (पुंलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “पुरुष”, पञ्चमी-एकवचनम्)?
Answer: The सूत्रम् 7-1-12 टाङसिङसामिनात्स्याः is used for the substitution “आत्” (in place of “ङसिँ”) in the form पुरुषात्।

पुरुष + ङसिँ । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा..।
= पुरुष + आत् । By 7-1-12 टाङसिङसामिनात्स्याः – Following a अङ्गम् ending in a अकार:, the affixes “टा”, “ङसिँ” and “ङस्” are replaced respectively by “इन”, “आत्” and “स्य”।
= परुषात् । By 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः।
= परुषाद् । By 8-2-39 झलां जशोऽन्ते।
= परुषात्/परुषाद् । By 8-4-56 वाऽवसाने।