Today we will look at the form स्तवः mNs from श्रीमद्भागवतम् 4.15.22.

पृथुरुवाच ।
भोः सूत हे मागध सौम्य वन्दिँल्लोकेऽधुनास्पष्टगुणस्य मे स्यात् । किमाश्रयो मे स्तव एष योज्यतां मा मय्यभूवन्वितथा गिरो वः ।। ४-१५-२२ ।।
तस्मात्परोक्षेऽस्मदुपश्रुतान्यलं करिष्यथ स्तोत्रमपीच्यवाचः । सत्युत्तमश्लोकगुणानुवादे जुगुप्सितं न स्तवयन्ति सभ्याः ।। ४-१५-२३ ।।

श्रीधर-स्वामि-टीका
लोके स्पष्टगुणस्य सतो मे स्तुतिः स्यात् । अधुना तु किमाश्रयो मे स्तवो योज्यताम् । अतो वो गिरोऽधुना मयि वितथा माभूवन् । यद्वा लोकेऽधुनास्पष्टगुणस्य मे किमाश्रयः स्तवः स्यात् । अत एष क्रियमाणः स्तवोऽमे मदन्यस्य योज्यतां, नतु मे वितथाभिधानापत्तेरित्यर्थः ।। २२ ।। तस्मात् परोक्षे कालान्तरे स्पष्टेषु गुणेषु सत्स्वस्माकमुपश्रुतानि यशांसि प्रतिस्तोत्रमलमत्यर्थं करिष्यथ । हे अपीच्यवाचो मधुरगिरः । सभ्यैः प्रेरिता वयं त्वामेव स्तुम इति चेत्तत्राह । उत्तमश्लोकस्य गुणानुवादे कार्ये सति जुगुप्सितमर्वाचीनं न स्तावयान्ति ।। २३ ।।

Gita Press translation – Pṛthu said: O you noble minstrel, herald and singer of praises! Praises may be due to me when my virtues (performances) will be known among men. Where is the ground at present for praises being addressed to me? It is not desirable that your eulogies should prove untrue in my case (22). Therefore, at some future date, when we attain distinctions worthy of being heard and spoken of, you, who are masters of fine expressions, may praise us to your heart’s fill. Respectable persons do not let minstrels extol ordinary men (like me) of the recent times, it being open to them to glorify the greatness of God, whose shining attributes no darkness can touch (23).

स्तूयतेऽनेनेति (स्तूयते अनेन इति) स्तव:।

The प्रातिपदिकम् ‘स्तव’ is derived from the verbal root √स्तु (ष्टुञ् स्तुतौ २. ३८).

The धातुः “ष्टुञ्” has an initial षकारः in the धातु-पाठः। By 6-1-64 धात्वादेः षः सः , there is the substitution of सकारः in the place of the initial षकारः of a धातुः। And as per the न्यायः “निमित्तापाये नैमित्तिकस्याप्यपाय:” (when a cause is gone, its effect is also gone) the टकार-आदेशः for the तकारः, which has come in by 8-4-41 ष्टुना ष्टुः, because of the presence of the षकारः, reverts to the तकारः since the cause for the टकारादेश: no longer exists. So we now have “स्तुञ्”।
The ending ञकारः is a इत् by 1-3-3 हलन्त्यम् and takes लोपः by 1-3-9 तस्य लोपः।

(1) स्तु + अप् । By 3-3-57 ॠदोरप्‌ – The affix अप् may be used following a verbal root ending in a ॠकार: or a उवर्ण: (उकार:/ऊकार:) to denote either (i) the sense of the verbal root as having attained to a completed state or (ii) any कारक: except the agent of the action, provided the word so derived is a proper name.

See question 2.

(2) स्तु + अ । अनुबन्ध-लोप: by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) स्तो + अ । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः – An अङ्गम् whose final letter is an इक् gets गुण-आदेशः, when a सार्वधातुक-प्रत्यय: or an आर्धधातुक-प्रत्यय: follows.

(4) स्तव । By 6-1-78 एचोऽयवायावः।

‘स्तव’ gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च – A word form that ends in a कृत्-प्रत्ययः or a तद्धित-प्रत्ययः and so also compounds gets the name प्रातिपदिकम्।

Note: घञबन्त: (लिङ्गानुशासनम् २.२) – A प्रातिपदिकम् ending in the affix ‘घञ्’ or ‘अप्’ is used in the masculine gender.

The विवक्षा here is प्रथमा-एकवचनम् ।

(5) स्तव + सुँ । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्।

(6) स्तव + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् and 1-3-9 तस्य लोपः।

(7) स्तवः । रुँत्व-विसर्गौ by 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।

Questions:

1. Where has the affix ‘अप्’ been used with the verbal root √कॄ (कॄ विक्षेपे (निक्षेपे) ६. १४५) in Chapter Three of the गीता?

2. The affix ‘अप्’ prescribed by the सूत्रम् 3-3-57 ॠदोरप्‌ (used in step 1) is a अपवाद: (exception) to which affix?

3. Why is the word अभूवन् used in the verses a आर्ष-प्रयोग: (irregular grammatical usage)?

4. Which सूत्रम् prescribes the affix सन् in the form जुगुप्सितम्?

5. Where has the सूत्रम् 7-4-28 रिङ् शयग्लिङ्क्षु been used in the commentary?

6. How would you say this in Sanskrit?
“Whom are you praising?” Paraphrase to “Whose praise is being done by you?”

Easy questions:

1. In the commentary can you spot two words in which the सूत्रम् 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः has been used?

2. Where has the सूत्रम् 6-4-10 सान्तमहतः संयोगस्य been used in the commentary?