1. Where has the verbal root √क्रम् (क्रमुँ पादविक्षेपे १. ५४५) been used in a तिङन्तं पदम् in the गीता?
Answer: The verbal root √क्रम् (क्रमुँ पादविक्षेपे १. ५४५) has been used in उत्क्रामति in the following verse:
शरीरं यदवाप्नोति यच्चाप्युत्क्रामतीश्वरः ।
गृहीत्वैतानि संयाति वायुर्गन्धानिवाशयात्‌ ॥ 15-8 ॥

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
क्रम् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= क्रम् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= क्रम् + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= क्रम् + शप् + तिप् । By 3-1-68 कर्तरि शप्‌।
= क्रम् + अ + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।
= क्रामति । By 7-3-76 क्रमः परस्मैपदेषु, the vowel (अकार:) of the धातुः √क्रम् (क्रमुँ पादविक्षेपे १. ५४५) is made दीर्घः (elongated) when followed by a शित्-प्रत्ययः which itself is followed by a परस्मैपद-प्रत्यय:।

“उद्” is the उपसर्गः (ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे, 1-4-80 ते प्राग्धातोः।)
उद् + क्रामति = उत्क्रामति । By 8-4-55 खरि च।

2. What would be the final form in this example if a परस्मैपदम् affix were to be used?
Answer: The final form in this example if a परस्मैपदम् affix were to be used would be क्रामति। See answer to question 1 for detailed derivation. Note: If the affix श्यन् were to be used (by 3-1-70 वा भ्राशभ्लाशभ्रमुक्रमुक्लमुत्रसित्रुटिलषः) instead of शप् the final form would be क्राम्यति।

3. What would be an alternate final form (in place of क्रमते) in this example?
Answer: The alternate form for क्रमते would be क्रम्यते।

The derivation of क्रम्यते is as follows:
क्रम् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= क्रम् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= क्रम् + त । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-43 अनुपसर्गाद् वा।
= क्रम् + ते । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे।
= क्रम् + श्यन् + ते । By 3-1-70 वा भ्राशभ्लाशभ्रमुक्रमुक्लमुत्रसित्रुटिलषः – The श्यन्-प्रत्यय: is optionally placed after the following verbal roots – √भ्राश् (टुभ्राशृँ – [दीप्तौ]१. ९५८), √भ्लाश् (टुभ्लाशृँ दीप्तौ १. ९५९), √भ्रम् (भ्रमुँ चलने १. ९८५, भ्रमुँ अनवस्थाने ४. १०२), √क्रम् (क्रमुँ पादविक्षेपे १. ५४५), √क्लम् (क्लमुँ ग्लानौ ४. १०४), √त्रस् (त्रसीँ उद्वेगे ४. ११), √त्रुट् (त्रुटँ छेदने ६. १०२) and √लष् (लषँ कान्तौ १. १०३३) – when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent.
(In the other case (when the श्यन्-प्रत्यय: is not used) the default शप्-प्रत्यय: is used by 3-1-68.)
= क्रम्यते । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।

4. Why doesn’t the सूत्रम् 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः apply in the form अभूत्?
Answer: The form अभूत् is derived from √भू (भू सत्तायाम् १. १). The सूत्रम् 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः does not apply in the form अभूत् because of the निषेध-सूत्रम् 7-3-88 भूसुवोस्तिङि – “भू” and “सू” do not take the गुण: substitution when followed by a “तिङ्”-प्रत्यय: (ref. 3-4-78) which has the designation सार्वधातुकम्।

The विवक्षा is लुँङ्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
भू + लुँङ् । By 3-2-110 लुङ्।
= भू + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= भू + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= भू + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= भू + त् । By 3-4-100 इतश्‍च।
= भू + च्लि + त् । By 3-1-43 च्लि लुङि।
= भू + सिँच् + त् । By 3-1-44 च्लेः सिच्।
= भू + त् । By 2-4-77 गातिस्थाघुपाभूभ्यः सिचः परस्मैपदेषु, when followed by a परस्मैपद-प्रत्यय:, the प्रत्यय: “सिँच्” takes the लुक् elision if preceded by √गा (the substitute “गा” which comes in place of इण् गतौ २. ४० by 2-4-45 इणो गा लुङि) or √स्था (ष्ठा गतिनिवृत्तौ) or any verbal root which has the घु-सञ्ज्ञा (ref. 1-1-20 दाधा घ्वदाप्) or √पा (पा पाने १. १०७४) or √भू (भू सत्तायाम् १. १).
Note: 7-3-96 अस्तिसिचोऽपृक्ते does not apply here, because it requires the affix सिँच् to be actually present. Here the affix सिँच् has taken the लुक् elision, hence 7-3-96 does not apply. 7-3-88 भूसुवोस्तिङि stops 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः।
= अट् भू + त् । By 6-4-71 लुङ्लङ्लृङ्क्ष्वडुदात्तः, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ।
= अभूत् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।

5. In how many places has the affix “णल्” been used in the verses?
Answer: The affix “णल्” has been used in the form ददर्श derived from √दृश् (दृशिँर् प्रेक्षणे १. ११४३) and in उत्पपात derived from √पत् (भ्वादि-गणः, पतॢँ गतौ, धातु-पाठः #१.९७९).

The विवक्षा in ददर्श is लिँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
दृश् + लिँट् । By 3-2-115 परोक्षे लिँट्।
= दृश् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= दृश् + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= दृश् + णल् । By 3-4-82 परस्मैपदानां णलतुसुस्थलथुसणल्वमाः, when they come in place of लिँट्, the nine परस्मैपद-प्रत्यया: – “तिप्”, “तस्”, “झि”, “सिप्”, “थस्”, “थ”, “मिप्”, “वस्” and “मस्” – are substituted by “णल्”, “अतुस्”, “उस्”, “थल्”, “अथुस्”, “अ”, “णल्”, “व” and “म” respectively.
= दृश् + अ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः।
= दृश् दृश् + अ । By 6-1-8 लिटि धातोरनभ्यासस्य। Note: As per 1-1-59 द्विर्वचनेऽचि, we apply 6-1-10 before applying 7-3-86.
= दर्श् दृश् + अ । By 7-4-66 उरत्‌, 1-1-51 उरण् रपरः।
= द दृश् + अ । By 7-4-60 हलादिः शेषः।
= द दर्श् + अ । By 7-3-86 पुगन्तलघूपधस्य च, 1-1-51 उरण् रपरः।
= ददर्श ।

The विवक्षा in पपात is लिँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
पत् + लिँट् । By 3-2-115 परोक्षे लिँट्।
= पत् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= पत् + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= पत् + णल् । By 3-4-82 परस्मैपदानां णलतुसुस्थलथुसणल्वमाः, when they come in place of लिँट्, the nine परस्मैपद-प्रत्यया: – “तिप्”, “तस्”, “झि”, “सिप्”, “थस्”, “थ”, “मिप्”, “वस्” and “मस्” – are substituted by “णल्”, “अतुस्”, “उस्”, “थल्”, “अथुस्”, “अ”, “णल्”, “व” and “म” respectively.
= पत् + अ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः।
= पत् पत् + अ । By 6-1-8 लिटि धातोरनभ्यासस्य। Note: As per 1-1-59 द्विर्वचनेऽचि, we apply 6-1-8 before applying 7-2-116.
= प पत् + अ । By 7-4-60 हलादिः शेषः।
= पपात । By 7-2-116 अत उपधायाः।

“उद्” is the उपसर्गः (ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे, 1-4-80 ते प्राग्धातोः।)
उद् + पपात = उत्पपात । By 8-4-55 खरि च।

6. How would you say this in Sanskrit?
“A wise man never treads on the wrong path.” Use the masculine प्रातिपदिकम् “उत्पथ” for “wrong path.”
Answer: बुधः न कदा अपि उत्पथे क्रमते = बुधो न कदाप्युत्पथे क्रमते।

Easy Questions:

1. Where has the प्रातिपदिकम् “इदम्” been used in the verses?
Answer: The प्रातिपदिकम् “इदम्” has been used in the form अयम् (सर्वनाम-प्रातिपदिकम् “इदम्”, पुंलिङ्गे प्रथमा-एकवचनम्)।

इदम् + सुँ । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्‌।
= इद म् + सुँ । By 7-2-108 इदमो मः ordains a मकारः in the place of मकारः to stop 7-2-102 त्यदादीनामः।
= अय् अ म् + सुँ । By 7-2-111 इदोऽय् पुंसि।
= अयम् + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= अयम् । By 6-1-68 हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात् सुतिस्यपृक्तं हल्।

2. Which verbal root has been used in the form प्लवते?
Answer: The verbal root √प्लु (प्लुङ् गतौ १. १११२) has been used in the form प्लवते।

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
प्लु + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= प्लु + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= प्लु + त । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम्।
= प्लु + ते । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे।
= प्लु + शप् + ते । By 3-1-68 कर्तरि शप्‌।
= प्लु + अ + ते । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।
= प्लो + अ + ते । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः।
= प्लवते । By 6-1-78 एचोऽयवायावः।