1. Where in the गीता has the affix “थास्” been used in connection with the अव्ययम् “माङ्”?
Answer: The affix “थास्” has been used in connection with the अव्ययम् “माङ्” in verse 34 of Chapter 11 in the form मा व्यथिष्ठाः derived from √व्यथ् (व्यथँ भयसञ्चलनयोः १. ८६८).
द्रोणं च भीष्मं च जयद्रथं च कर्णं तथान्यानपि योधवीरान्‌ ।
मया हतांस्त्वं जहि मा व्यथिष्ठा युध्यस्व जेतासि रणे सपत्नान्‌ ।। 11-34 ।।

The विवक्षा is लुँङ्, कर्तरि प्रयोग:, मध्यम-पुरुषः, एकवचनम्।
माङ् व्यथ् + लुँङ् । By 3-3-175 माङि लुङ्, the affix लुँङ् must be used after a verbal root when used in connection with the अव्ययम् “माङ्”।
Note: This rule debars the use of any other लकार: after a verbal root when used in connection with the अव्ययम् “माङ्”।
= मा व्यथ् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= मा व्यथ् + थास् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम्। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकार: of “थास्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= मा व्यथ् + च्लि + थास् । By 3-1-43 च्लि लुङि।
= मा व्यथ् + सिँच् + थास् । By 3-1-44 च्लेः सिच्।
= मा व्यथ् + स् + थास् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= मा व्यथ् + इट् स् + थास् । By 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ।
= मा व्यथ् + इ स् + थास् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
Note: By 6-4-74 न माङ्योगे, when used in connection with माङ्, a base (अङ्गम्) does not take the augment अट् or आट्। Here 6-4-74 prohibits 6-4-71 लुङ्लङ्लृङ्क्ष्वडुदात्तः।
= मा व्यथिस्थाः । रुँत्व-विसर्गौ by 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।
= मा व्यथिष्थाः । By 8-3-59 आदेशप्रत्यययो:।
= मा व्यथिष्ठाः । By 8-4-41 ष्टुना ष्टुः।

2. In the धातु-पाठः, among the mono-syllabic verbal roots ending in a ईकारः only three are not अनुदात्तोपदेशा:। One of them is √शी (शीङ् स्वप्ने २. २६) used in the present example. Which are the other two?
Answer: The other two monosyllabic verbal roots ending in a ईकार: in the धातु-पाठ: that do not a have a अनुदात्त-स्वर: on their ईकार: are √डी (डीङ् विहायसा गतौ १. ११२३, डीङ् विहायसा गतौ ४. ३०).

3. Where has लुँट् been used in the verses? Where has लृँट् been used?
Answer: लुँट् has been used in the form हर्ता derived from √हृ (हृञ् हरणे १. १०४६) and लृँट् has been used in the form प्रपत्स्ये derived from √पद् (पदँ गतौ ४. ६५).

हर्ता – The विवक्षा is लुँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
हृ + लुँट् । By 3-3-15 अनद्यतने लुट्, the affix लुँट् is prescribed after a धातुः when used in the sense of future not of today.
= हृ + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= हृ + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= हृ + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= हृ + तासिँ + ति । By 3-1-33 स्यतासी लृलुटोः।
= हृ + तास् + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-9 तस्य लोपः।
Note: 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात्‌ stops the इडागम: (for “तास्”) which would have been done by 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।
= हृ + तास् + डा । By 2-4-85 लुटः प्रथमस्य डारौरसः, when they come in place of लुँट्, the third person affixes (“तिप्/त”, “तस्/आताम्”, “झि/झ”) are replaced respectively by “डा”, “रौ” and “रस्”।
= हृ + तास् + आ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः।
= हर् + तास् + आ । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः, 1-1-51 उरण् रपरः।
= हर् + त् + आ = हर्ता  । By 6-4-143 टेः, when the अङ्गम् has the भ-सञ्ज्ञा, then its “टि” portion (ref. 1-1-64 अचोऽन्त्यादि टि) takes लोप: when followed by an affix that has डकारः as an indicatory letter.
Note: The अङ्गम् does not have the भ-सञ्ज्ञा here. But still टि-लोप: is done because otherwise no purpose would be served by having डकार: as a इत् in “डा”। डित्वसामर्थ्यादभस्यापि टेर्लोपः।
Note: The verbal root √हृ (हृञ् हरणे १. १०४६) can also take आत्मनेपद-प्रत्ययाः by 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले। In that case the प्रत्ययः in this example would be “त” (instead of “तिप्”), but we would get the same form हर्ता because 2-4-85 लुटः प्रथमस्य डारौरसः applies equally whether “तिप्” is used or “त” is used.

प्रपत्स्ये – The विवक्षा is लृँट्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, एकवचनम्।
पद् + लृँट् । By 3-3-13 लृट् शेषे च – With or without the presence of a क्रियार्था क्रिया (an action meant or intended for another action), the affix लृँट् is prescribed after a धातुः when used in the sense of future.
= पद् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= पद् + इट् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम्।
= पद् + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= पद् + ए । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे।
= पद् + स्य + ए । By 3-1-33 स्यतासी लृलुटोः।
Note: 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात्‌ stops the इडागम: (for “स्य”) which would have been done by 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।
= पद् स्ये । By 6-1-97 अतो गुणे।
= पत्स्ये । By By 8-4-55 खरि च।

“प्र” is the उपसर्गः (ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे।)
प्र + पत्स्ये = प्रपत्स्ये ।

4. Which सूत्रम् is used for the “इट्”-आगमः in the form हरिष्यति?
Answer: The सूत्रम् 7-2-70 ऋद्धनोः स्ये is used for the “इट्”-आगमः in the form हरिष्यति derived from √हृ (हृञ् हरणे १. १०४६).

The विवक्षा is लृँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
हृ + लृँट् । By 3-3-13 लृट् शेषे च।
= हृ + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= हृ + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= हृ + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= हृ + स्य + ति । By 3-1-33 स्यतासी लृलुटोः। Note: 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात् stops the “इट्”-आगम: (for “स्य”) which would have been done by 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।
= हृ + इट् स्य + ति । By 7-2-70 ऋद्धनोः स्ये, the affix “स्य” (prescribed by 3-1-33 स्यतासी लृलुटोः) gets the augment इट् when following a verbal root that ends in a ऋकार: or the verbal root √हन् (हनँ हिंसागत्योः २. २). As per 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ, the आगम: “इट्” joins at the beginning of the प्रत्यय: “स्य”।
= हृ + इस्य + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= हर् + इस्य + ति । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः, 1-1-51 उरण् रपरः।
= हरिष्यति । By 8-3-59 आदेशप्रत्यययो:।

5. Where has the सूत्रम् 7-2-1 सिचि वृद्धिः परस्मैपदेषु been used in the commentary?
Answer: The सूत्रम् 7-2-1 सिचि वृद्धिः परस्मैपदेषु been used in the form मा कार्षीः derived from √कृ (डुकृञ् करणे ८. १०).

The विवक्षा is लुँङ्, कर्तरि प्रयोग:, मध्यम-पुरुषः, एकवचनम्।
माङ् कृ + लुँङ् । By 3-3-175 माङि लुङ्, the affix लुँङ् must be used after a verbal root when used in connection with the अव्ययम् “माङ्”।
Note: This rule debars the use of any other लकार: after a verbal root when used in connection with the अव्ययम् “माङ्”।
= मा कृ + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= मा कृ + सिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= मा कृ + सि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= मा कृ + स् । By 3-4-100 इतश्‍च।
= मा कृ + च्लि + स् । By 3-1-43 च्लि लुङि।
= मा कृ + सिँच् + स् । By 3-1-44 च्लेः सिच्।
= मा कृ + स् + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
Note: 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात्‌ stops the “इट्”-आगम: (for the प्रत्यय: “स्”) which would have been done by 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।
= मा कृ + स् + ईट् स् । By 7-3-96 अस्तिसिचोऽपृक्ते, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ।
= मा कृ + स् + ईस् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= मा कार् + स् + ईस् । By 7-2-1 सिचि वृद्धिः परस्मैपदेषु – (The ending letter of) a base (अङ्गम्) which ends in a इक् letter takes the वृद्धि: substitute when followed by the affix सिँच् which is in turn followed by a परस्मैपदम् affix. By 1-1-51 उरण् रपरः, in the place of ऋवर्ण: if an अण् letter (“अ”, “इ”, “उ”) comes as a substitute, it is always followed by a “रँ” (“र्”, “ल्”) letter.
Note: By 6-4-74 न माङ्योगे, when used in connection with माङ्, a base (अङ्गम्) shall not take the augment अट् or आट्। Here 6-4-74 prohibits 6-4-71 लुङ्लङ्लृङ्क्ष्वडुदात्तः।
= मा कार्सीः । रुँत्व-विसर्गौ by 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।
= मा कार्षीः । By 8-3-59 आदेशप्रत्यययो:।

6. How would you say this in Sanskrit?
“Don’t sleep during the day.” Use the अव्ययम् “दिवा” for “during the day.”
Answer: दिवा मा शयिष्ठाः।

Easy Questions:

1. Why has the सूत्रम् 6-1-78 एचोऽयवायावः not applied between भो इन्द्र?
Answer: The पदच्छेद: of भो इन्द्र is भो:, इन्द्र।
भोस् इन्द्र
= भोरुँ इन्द्र । By 8-2-66 ससजुषो रुँ।
= भोय् इन्द्र । By 8-3-17 भोभगोअघोअपूर्वस्य योऽशि।
= भो इन्द्र । By 8-3-20 ओतो गार्ग्यस्य। (We have not studied this सूत्रम् in the class.) The वृत्ति: for this सूत्रम् says – ओकारात्परस्य पदान्तस्यालघुप्रयत्नस्य यकारस्य नित्यं लोप: स्यात् – Following a ओकार:, a यकार: which is at the end of a पदम् and is not of subdued articulation (ref. 8-3-18 व्योर्लघुप्रयत्नतरः शाकटायनस्य) is always elided.
Note: After this 6-1-78 एचोऽयवायावः cannot apply because of 8-2-1 पूर्वत्रासिद्धम्।

2. Where has the सूत्रम् 7-3-108 ह्रस्वस्य गुणः been used in the verses?
Answer: Answer: 7-3-108 ह्रस्वस्य गुणः has been used in the verse in the form (हे) हरे (पुंलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “हरि”,  सम्बुद्धि:।)
(हे) हरि + सुँ । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा………। Here “सुँ” has सम्बुद्धि-सञ्ज्ञा by 2-3-49 एकवचनं सम्बुद्धिः।
= (हे) हरे + सुँ । By 7-3-108 ह्रस्वस्य गुणः, when the सम्बुद्धि: affix follows, there is a गुण: substitute for the (ending letter of) of an अङ्गम् ending in a short vowel.
= (हे) हरे + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= (हे) हरे । By 6-1-69 एङ्ह्रस्वात् सम्बुद्धेः।