1. Where has भ्रमति been used in the गीता?
Answer: भ्रमति been used in the following verse:
गाण्डीवं स्रंसते हस्तात्त्वक्चैव परिदह्यते ।
न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः ॥ 1-30 ॥

भ्रमति + इव = भ्रमतीव । By 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः।

2. What would be an alternate form for भ्रमति?
Answer: The alternate forms for भ्रमति are भ्राम्यति and भ्रम्यति।

भ्रमति can be derived from √भ्रम् (भ्रमुँ चलने १. ९८५) or from √भ्रम् (भ्रमुँ अनवस्थाने ४. १०२).

Let us first consider the case where √भ्रम् (भ्रमुँ अनवस्थाने ४. १०२) is used. Recall the सूत्रम् 3-1-70 वा भ्राशभ्लाशभ्रमुक्रमुक्लमुत्रसित्रुटिलषः (The श्यन्-प्रत्यय: is optionally placed after the following verbal roots – √भ्राश् (टुभ्राशृँ – [दीप्तौ]१. ९५८), √भ्लाश् (टुभ्लाशृँ दीप्तौ १. ९५९), √भ्रम् (भ्रमुँ चलने १. ९८५, भ्रमुँ अनवस्थाने ४. १०२), √क्रम् (क्रमुँ पादविक्षेपे १. ५४५), √क्लम् (क्लमुँ ग्लानौ ४. १०४), √त्रस् (त्रसीँ उद्वेगे ४. ११), √त्रुट् (त्रुटँ छेदने ६. १०२) and √लष् (लषँ कान्तौ १. १०३३) – when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent.) In the other case (when the श्यन्-प्रत्यय: is not used) the default शप्-प्रत्यय: is used by 3-1-68 कर्तरि शप्।
So when the श्यन्-प्रत्यय: is used we get the optional form भ्राम्यति as follows:
भ्रम् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट् ।
= भ्रम् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= भ्रम् + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= भ्रम् + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= भ्रम् + श्यन् + ति । By 3-1-70 वा भ्राशभ्लाशभ्रमुक्रमुक्लमुत्रसित्रुटिलषः।
= भ्राम् + श्यन् + ति । By 7-3-74 शमामष्टानां दीर्घः श्यनि – The eight verbal roots beginning with √शम् (शमुँ उपशमे ४. ९८, तमुँ काङ्क्षायाम् ४. ९९, दमुँ उपशमे ४. १००, श्रमुँ तपसि खेदे च ४. १०१, भ्रमुँ अनवस्थाने ४. १०२, क्षमूँ सहने ४. १०३, क्लमुँ ग्लानौ ४. १०४ and मदीँ हर्षे ४. १०५) take a दीर्घादेश: (elongation) when followed by the श्यन्-प्रत्ययः।
= भ्राम्यति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।
Now let us consider the case where √भ्रम् (भ्रमुँ चलने १. ९८५) is used. The steps are the same as above, except 7-3-74 शमामष्टानां दीर्घः श्यनि doesn’t apply. Hence we get the alternate form भ्रम्यति।
Thus there are a total of three forms भ्रमति, भ्राम्यति (using भ्रमुँ अनवस्थाने ४. १०२) and भ्रम्यति (using भ्रमुँ चलने १. ९८५)।

3. Can you spot the affix सन् in the verses?
Answer: An affix सन् can be seen in the प्रातिपदिकम् “जिहीर्षु” (used in the compound समुज्जिहीर्षुः) derived from √हृ (हृञ् हरणे १. १०४६).

The सन्नन्त-धातुः “जिहीर्ष” is derived as follows:

हृ + सन् । As per 3-1-7 धातोः कर्मणः समानकर्तृकादिच्छायां वा – In order to express wish/desire, the affix सन् is optionally prescribed after a verbal root which underlies the object of and shares the same agent with the verbal root √इष् (इषुँ इच्छायाम् ६. ७८).
= हृ + स । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः। Note: 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात्‌ stops 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।
= हॄ + स । By 6-4-16 अज्झनगमां सनि।
Note: The affix “स” is a कित् here by 1-2-9 इको झल् – The affix सन् is considered to be a कित् (having ककारः as a इत्) when it begins with a झल् letter and follows a verbal root that ends in a इक् letter. Hence 1-1-5 क्क्ङिति च stops 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः from applying.
= हिर् + स । By 7-1-100 ॠत इद्धातोः।
= हिर् स् हिर् स । By 6-1-9 सन्यङोः।
= झिर् स् हिर् स । By 7-4-62 कुहोश्चुः।
= झि हिर् स । By 7-4-60 हलादिः शेषः।
= झि हीर् स । By 8-2-77 हलि च।
= झिकीर्ष । By 8-3-59 आदेशप्रत्यययो:।
= जिहीर्ष । 8-4-54 अभ्यासे चर्च्च।
“जिहीर्ष” has धातु-सञ्ज्ञा by 3-1-32 सनाद्यन्ता धातवः।

Now we derive the प्रातिपदिकम् “जिहीर्षु” from the सन्नन्त-धातुः “जिहीर्ष”।

जिहीर्ष + उ । By 3-2-168 सनाशंसभिक्ष उः। Note: “उ” gets आर्धधातक-सञ्ज्ञा by 3-4-114 आर्धधातुकं शेषः।
= जिहीर्ष् + उ । By 6-4-48 अतो लोपः।
= जिहीर्षु ।

Since the affix “उ” has the कृत्-सञ्ज्ञा by 3-1-93 कृदतिङ्, “जिहीर्षु” gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च। “जिहीर्षु” is an adjective which declines like “गुरु” in the masculine, “धेनु” in the feminine and “मधु” in the neuter.

4. Which सूत्रम् is used for the इडागमः in the form करिष्यामि?

Answer: The सूत्रम् 7-2-70 ऋद्धनोः स्ये has been used for the इडागमः in the form करिष्यामि derived from √कृ (डुकृञ् करणे ८. १०).

The विवक्षा is लृँट्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, एकवचनम्।
कृ + लृँट् । By 3-3-13 लृट् शेषे च।
= कृ + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= कृ + मिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= कृ + मि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= कृ + स्य + मि । By 3-1-33 स्यतासी लृलुटोः।
= कृ + इट् स्य + मि । By 7-2-70 ऋद्धनोः स्ये, the affix “स्य” (prescribed by 3-1-33 स्यतासी लृलुटोः) gets the augment इट् when following a verbal root that ends in a ऋकार: or the verbal root √हन् (हनँ हिंसागत्योः २. २). As per 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ, the आगम: “इट्” joins at the beginning of the प्रत्यय: “स्य”।
Note: In the absence of 7-2-70 ऋद्धनोः स्ये, there would have been no augment इट् because 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात्‌ would have blocked 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।
= कृ + इस्य + मि । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= कर् + इस्य + मि । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः, 1-1-51 उरण् रपरः।
= करिस्यामि । By 7-3-101 अतो दीर्घो यञि ।
= करिष्यामि । By 8-3-59 आदेशप्रत्यययो:।

5. Which सूत्रम् is used for the ईडागमः in the form आसीत् (used in the commentary)?
Answer: The सूत्रम् 7-3-96 अस्तिसिचोऽपृक्ते is used for the ईडागमः in the form आसीत् derived from √अस् (असँ भुवि, अदादि-गणः, धातु-पाठः #२. ६०).

The विवक्षा is लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
अस् + लँङ् । By 3-2-111 अनद्यतने लङ् |
= अस् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= अस् + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= अस् + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= अस् + त् । By 3-4-100 इतश्च।
= अस् + शप् + त् । By 3-1-68 कर्तरि शप्।
= अस् + त् । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः।
= अस् + ईट् त् । By 7-3-96 अस्तिसिचोऽपृक्ते – A अपृक्त-हल् (affix which is a single consonant – ref. 1-2-41 अपृक्त एकाल् प्रत्ययः) takes the “ईट्” augment in the following two cases:
i. The अपृक्त-हल् follows the “सिच्”-प्रत्यय: which is actually present or
ii. The अपृक्त-हल् follows √अस् (असँ भुवि, धातु-पाठः #२. ६०) which is actually present.
= अस् + ईत् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= आट् अस् + ईत् । By 6-4-72 आडजादीनाम्, 1-1-46 आद्यन्तौ।
= आ अस् + ईत् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= आसीत् । By 6-1-90 आटश्च।

6. How would you say this in Sanskrit?
“Searching for Sītā, the monkeys roamed the earth.” Use the adjective प्रातिपदिकम् “अन्विच्छत्” (which ends in the affix “शतृँ”) for “searching for.”
Answer: सीताम् अन्विच्छन्तः वानराः पृथिवीम् भ्रमन्ति/भ्राम्यन्ति/भ्रम्यन्ति स्म = सीतामन्विच्छन्तो वानराः पृथिवीं भ्रमन्ति/भ्राम्यन्ति/भ्रम्यन्ति स्म।

Easy Questions:

1. Which सूत्रम् is used for the “इयँङ्”-आदेशः in the form स्त्रियः?
Answer: The सूत्रम् 6-4-79 स्त्रियाः is used for the “इयँङ्”-आदेशः in the form स्त्रियः (स्त्रीलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “स्त्री”, प्रथमा-बहुवचनम्।)

स्त्री + जस् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्‌।
= स्त्री + अस् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकार: of “जस्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= स्त्र् इयँङ् + अस् । By 6-4-79 स्त्रियाः – There is a substitution of “इयँङ्” in place of the term “स्त्री” when followed by a प्रत्यय: beginning with a vowel. As per 1-1-53 ङिच्च, only the ending ईकार: in “स्त्री” is replaced by “इयँङ्”।
= स्त्रिय् + अस् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् , 1-3-3 हलन्त्यम् , 1-3-9 तस्य लोपः।
= स्त्रियः । रुँत्व-विसर्गौ by 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।

2. Can you spot a “उवँङ्”-आदेशः in the verses?
Answer: A “उवँङ्”-आदेशः can be seen in the form भुवः (स्त्रीलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “भू”, षष्ठी-एकवचनम्)।

भू + ङस् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्‌।
= भू + अस् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकार: of “ङस्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= भ् उवँङ् + अस् । The ending ऊकार: in “भू” comes from the धातु: “भू सत्तायाम्”। Hence it takes the “उवँङ्”-आदेशः by 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ – If a प्रत्यय: beginning with an अच् (vowel) follows, then the (ending letter of the) अङ्गम् is replaced by इयँङ्/उवँङ् in the following three cases – (1) If the अङ्गम् ends in the प्रत्यय: “श्नु” or (2) If the अङ्गम् ends in the इवर्ण: or उवर्ण: of a धातु: or (3) If the अङ्गम् is the word “भ्रू” । (As per 1-1-53 ङिच्च only the ending ऊकार: of the अङ्गम् is substituted.)
= भुवस् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम् ,1-3-9 तस्य लोपः।
= भुवः । रुँत्व-विसर्गौ by 8-2-66 ससजुषो रुँ, 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।