1. Commenting on the सूत्रम् 3-1-11 कर्तुः क्यङ् सलोपश्च the तत्त्वबोधिनी says ‘धातोः कर्मणः’ इति सूत्राद्वेत्यनुवर्तते। Please explain.
Answer: The अनुवृत्तिः of वा comes down from the सू्त्रम् 3-1-7 धातोः कर्मणः समानकर्तृकादिच्छायां वा into the सूत्रम् 3-1-11 कर्तुः क्यङ् सलोपश्च।

2. The वृत्तिः of the सूत्रम् 3-1-11 कर्तुः क्यङ् सलोपश्च says उपमानात्कर्तुः सुबन्तादाचारे क्यङ् वा स्यात्। सान्तस्य तु कर्तृवाचकस्य लोपो वा स्यात्। Elaborating on this वृत्तिः the सिद्धान्त-कौमुदी says क्यङ् वेत्युक्तेः पक्षे वाक्यम्। सान्तस्य लोपस्तु क्यङ्सन्नियोगशिष्टः। Please explain.
Answer: क्यङ् वेत्युक्तेः पक्षे वाक्यम् – The use of ‘क्यङ् वा’ in the वृत्तिः tells us that in the optional case when the affix क्यङ् is not used, a sentence (वाक्यम्) may be used to convey the same meaning. सान्तस्य लोपस्तु क्यङ्सन्नियोगशिष्टः – The elision of the ending सकारः (if any) of a प्रातिपदिकम् (denoting the agent) happens only when the affix “क्यङ्” is present. In the optional case when a sentence (वाक्यम्) is used to convey the same meaning there is no elision of the ending सकारः (if any) of a प्रातिपदिकम्।

3. Commenting on the सूत्रम् 2-4-71 सुपो धातुप्रातिपदिकयोः the काशिका says धातुप्रातिपदिकयोरिति किम्? वृक्षः। Please explain.
Answer: As per the सूत्रम् 2-4-71 सुपो धातुप्रातिपदिकयोः – A सुँप् affix takes a लुक् elision when it is a part of a धातुः or a प्रातिपदिकम्। In the form वृक्षः the affix “सुँ” is not a part of the प्रातिपदिकम् “वृक्ष”। Instead it comes after the प्रातिपदिकम् “वृक्ष”। Therefore सूत्रम् 2-4-71 does not apply here.

4. From which सूत्रम् does the अनुवृत्तिः of लुक् come into the सूत्रम् 2-4-71 सुपो धातुप्रातिपदिकयोः?
Answer: The अनुवृत्तिः of लुक् comes down from the सू्त्रम् 2-4-58 ण्यक्षत्रियार्षञितो यूनि लुगणिञोः into the सूत्रम् 2-4-71 सुपो धातुप्रातिपदिकयोः।

5. How would you say this in Sanskrit?
“Why are you behaving like a fool?”
Answer: कस्मात् मूर्खायसे/मूढायसे = कस्मान् मूर्खायसे/मूढायसे।

6. How would you say this in Sanskrit?
“My son is acting like a king.”
Answer: मम पुत्रः राजायते/नृपायते = मम पुत्रो राजायते/नृपायते।

Note: The नाम-धातुः “राजाय” is derived from the प्रातिपदिकम् “राजन्” as follows:
राजन् + सुँ । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्‌।
= राजन् + सुँ + क्यङ् । By 3-1-11 कर्तुः क्यङ् सलोपश्च।
= राजन् + सुँ + य । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः। “राजन् + सुँ + य” gets धातु-सञ्ज्ञा by 3-1-32 सनाद्यन्ता धातवः।
= राजन् + य । By 2-4-71 सुपो धातुप्रातिपदिकयोः, 1-1-61 प्रत्ययस्य लुक्‌श्लुलुपः। Now “राजन्” gets पद-सञ्ज्ञा by 1-4-14 सुप्तिङन्तं पदम् with the help of 1-1-62 प्रत्ययलोपे प्रत्ययलक्षणम्। Note: 1-4-15 नः क्ये does not limit 1-4-14 सुप्तिङन्तं पदम् here.
= राज + य । By 8-2-7 नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य।
= राजाय । By 7-4-25 अकृत्सार्वधातुकयोर्दीर्घः। Note: As per 8-2-1 पूर्वत्रासिद्धम्, the नकार-लोपः (done by 8-2-7 नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य in the prior step) to arrive at the form “राज” should not be visible to any prior rule (in the अष्टाध्यायी)। But 8-2-2 नलोपः सुप्स्वरसंज्ञातुग्विधिषु कृति limits the authority of 8-2-1 and the नकार-लोपः (done by 8-2-7) is visible to 7-4-25 because the operation prescribed by 7-4-25 does not come under any of the categories listed in 8-2-2.

Easy Questions:

1. Where has the affix “भिस्” been used in the verse?
Answer: The affix “भिस्” has been used in the form गुणैः (पुंलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “गुण”, तृतीया-बहुवचनम्)।

गुण + भिस् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्‌।
= गुण + ऐस् । By 7-1-9 अतो भिस् ऐस् – Following a अङ्गम् ending in a अकार:, the affix “भिस्” is replaced by “ऐस्”। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकार: of “ऐस्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= गुणैस् । By 6-1-88 वृद्धिरेचि। “गुणैस्” gets the पद-सञ्ज्ञा by 1-4-14 सुप्तिङन्तं पदम्।
= गुणैः । रुँत्व-विसर्गौ by 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।

Note: The form उच्चैः as used in the post does not end in the affix “भिस्”। Here the अव्ययम् “उच्चैस्” has been used.

2. Can you spot a उकारादेशः (letter ‘उ’ as a substitute) in the verse?
Answer: A उकारादेशः can be seen in the सन्धि-कार्यम् between प्रासादशिखरस्थः + अपि = प्रासादशिखरस्थोऽपि।

प्रासादशिखरस्थस् + अपि ।
= प्रासादशिखरस्थरुँ + अपि । By 8-2-66 ससजुषो रुः।
= प्रासादशिखरस्थ उ + अपि । By 6-1-113 अतो रोरप्लुतादप्लुते – When the letter “रुँ” is sandwiched between two short “अ” letters, then it is substituted by the letter “उ”।
= प्रासादशिखरस्थो + अपि । By 6-1-87 आद्गुणः।
= प्रासादशिखरस्थोऽपि । By 6-1-109 एङः पदान्तादति – When there is a एङ् letter (“ए”, “ओ”) at the end of a पदम् followed by a अकारः, then in place of these two, there is a single substitute of the prior (एङ्) letter. (This coalescence of the अकारः is indicated by the symbol “ऽ” called अवग्रहः।)