Today we will look at the form आधारे mLs from श्रीमद्भागवतम् 1.13.54.

विज्ञानात्मनि संयोज्य क्षेत्रज्ञे प्रविलाप्य तम् । ब्रह्मण्यात्मानमाधारे घटाम्बरमिवाम्बरे ।। १-१३-५४ ।।
ध्वस्तमायागुणोदर्को निरुद्धकरणाशयः । निवर्तिताखिलाहार आस्ते स्थाणुरिवाचलः । तस्यान्तरायो मैवाभूः सन्न्यस्ताखिलकर्मणः ।। १-१३-५५ ।।

श्रीधर-स्वामि-टीका
समाधिमाह – विज्ञानेति द्वाभ्याम् । आत्मानं मनोऽहङ्कारास्पदं स्थूलदेहाद्वियोज्य विज्ञानात्मनि बुद्धौ संयोज्यैकीकृत्य तं च विज्ञानात्मानं दृश्यांशाद्वियोज्य क्षेत्रज्ञे द्रष्टरि प्रविलाप्य तं च क्षेत्रज्ञं द्रष्ट्रंशाद्वियोज्याधारे आश्रयसंज्ञे ब्रह्मणि प्रविलाप्य । घटाम्बरं घटोपाधेर्वियोज्य यथा महाकाशे प्रविलाप्यते तद्वत् ।। ५४ ।। व्युत्थानाभावमाह – ध्वस्तेति । अन्तर्गुणक्षोभाद्वा बहिरिन्द्रियविक्षेपाद्वा व्युत्थानं भवेत्, तदुभयं तस्य नास्ति । यतो ध्वस्तो मायागुणानामुदर्क उत्तरफलं वासना यस्य सः । निरुद्धानि करणानि चक्षुरादीन्याशयो मनश्च यस्य सः । अत एव निवर्तितोऽखिल आहारो भोज्यमिन्द्रियैर्विषयाहरणं वा येन सः । स्थाणुरिव निश्चल आस्ते ।। ५५ ।।

Gita Press translation – Nay, merging his ego (sense of I-ness or individuality) in Buddhi (the principle of intelligence and the source of I-consciousness) and dissolving his Buddhi in the individual soul (the Kṣetrajña as it is called), he has identified his individual soul with the Absolute (Brahma), the substratum of all, as the space within a jar is united with the unlimited space (54). Again, having thoroughly controlled his senses and mind, he has given up all enjoyment and uprooted the effects (in the shape of latent desires) of the Guṇas of Māyā. Nay, having abandoned all his duties, he sits motionless like a post now. Therefore, do not stand in his way (by trying to contact him) (55).

आध्रियन्तेऽस्मिन्नित्याधारः ।

The पुंलिङ्ग-प्रातिपदिकम् ‘आधार’ is derived from the verbal root √धृ (धृञ् धारणे १. १०४७) with the उपसर्ग: ‘आङ्’।

(1) आङ् धृ + घञ् । The affix ‘घञ्’ is implied in the ready-made form ‘आधार’ given in the वार्तिकम् (under 3-3-122) अवहाराधारावायानामुपसङ्ख्यानम् – The list of words given in the सूत्रम् 3-3-122 अध्यायन्यायोद्यावसंहाराश्च should be extended to also include ‘अवहार’, ‘आधार’ and ‘आवाय’।

See question 1.

(2) आ धृ + अ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) आ धर् + अ । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः – A अङ्गम् whose final letter is a इक् gets a ‘गुण’ letter (ref. 1-1-2 अदेङ् गुणः) as a substitute, when a ‘सार्वधातुक’ affix or a ‘आर्धधातुक’ affix follows. As per 1-1-51 उरण् रपरः, in the place of ऋवर्ण: if an अण् letter (‘अ’, ‘इ’, ‘उ’) comes as a substitute, it is always followed by a ‘रँ’ (‘र्’, ‘ल्’) letter.

(4) आधार । By 7-2-116 अत उपधायाः – A penultimate (उपधा) अकार: of a अङ्गम् gets वृद्धिः as the substitute when followed by an affix which is a ञित् or a णित्।

‘आधार’ gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च – A word form that ends in a कृत्-प्रत्ययः or a तद्धित-प्रत्ययः and so also compounds gets the name प्रातिपदिकम्।

The विवक्षा is सप्तमी-एकवचनम्।

(5) आधार + ङि । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्‌।

(6) आधार + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते and 1-3-9 तस्य लोपः।

(7) आधारे । By 6-1-87 आद्गुणः।

Questions:

1. In the absence of the वार्तिकम् (under 3-3-122) अवहाराधारावायानामुपसङ्ख्यानम्, which affix would have applied (instead of घञ्) in step 1?

2. In which word in the verses has the सूत्रम् 6-4-74 न माङ्योगे been violated?

3. Can you spot the affix ‘क’ in the verses?

4. In which सूत्रम् does पाणिनि: specifically mention the word भोज्यम् (used in the commentary)?

5. Where has the सूत्रम् 3-3-92 उपसर्गे घोः किः been used in the commentary?

6. How would you say this in Sanskrit?
“Those who have the support of God are never defeated.” Paraphrase to “Never is there defeat for those whose support is God.” Form a masculine प्रातिपदिकम् for ‘defeat’ using the affix अच् (by 3-3-56 एरच्) following the verbal root √जि (जि अभिभवे १. १०९६) with the उपसर्ग: ‘परा’। To express the meaning of ‘for’ use the षष्ठी विभक्ति: with ‘those.’

Easy questions:

1. Which सूत्रम् prescribes the substitution ‘ए’ in the word आस्ते?

2. Where has the सूत्रम् 7-3-110 ऋतो ङिसर्वनामस्थानयोः been used in the commentary?