Today we will look at the form रणे mLs from श्रीमद्-वाल्मीकि-रामायणम् 3.37.25.

स सर्वैः सचिवैः सार्धं विभीषणपुरस्कृतैः ।
मन्त्रयित्वा तु धर्मिष्ठैः कृत्वा निश्चयमात्मनः । दोषाणां च गुणानां च सम्प्रधार्य बलाबलम् ।। ३-३७-२३ ।।
आत्मनश्च बलं ज्ञात्वा राघवस्य च तत्त्वतः । हितं हि तव निश्चित्य क्षमं त्वं कर्तुमर्हसि ।। ३-३७-२४ ।।
अहं तु मन्ये तव न क्षमं रणे समागमं कोसलराजसूनुना । इदं हि भूयः शृणु वाक्यमुत्तमं क्षमं च युक्तं च निशाचराधिप ।। ३-३७-२५ ।।

Gita Press translation – Taking counsel with all your most virtuous ministers headed by Vibhīṣaṇa, and making up your mind, nay, weighing carefully the preponderance and otherwise of the merits and demerits (of the proposition) and judging aright your own strength as well as that of Rāma (a scion of Raghu), and ascertaining what is conducive to your good, you ought to do the proper thing (23-24). I, for my part, do not deem fit your encounter on a field of battle with Rāma (the prince of Kosala). Listen once more, O suzerain lord of ogres, to my following most useful, appropriate and reasonable submission (25).

रणन्ति शब्दं कुर्वन्त्यस्मिन्निति रण: (संग्राम:)।

The प्रातिपदिकम् ‘रण’ is derived from the verbal root √रण् (रणँ शब्दार्थः १. ५१३).

(1) रण् + अप् । By the वार्तिकम् (under 3-3-58 ग्रहवृदृनिश्चिगमश्च) वशिरण्योरुपसङ्ख्यानम् – The two verbal roots √वश् (वशँ कान्तौ २. ७५) and √रण् (रणँ शब्दार्थः १. ५१३) should be listed (included) among those verbal roots (given in 3-3-58 ग्रहवृदृनिश्चिगमश्च) which take the affix अप्।

See question 2.

(2) रण् + अ । अनुबन्ध-लोप: by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।

= रण । ‘रण’ gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च – A word form that ends in a कृत्-प्रत्ययः or a तद्धित-प्रत्ययः and so also compounds gets the name प्रातिपदिकम्।

‘रण’ is a masculine/neuter प्रातिपदिकम्।

The विवक्षा is सप्तमी-एकवचनम्।

(3) रण + ङि । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्‌।

(4) रण + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते and 1-3-9 तस्य लोपः।

(5) रणे । By 6-1-87 आद्गुणः।

Questions:

1. Where has रणे been used in Chapter Eleven of the गीता?

2. In the absence of the वार्तिकम् (under 3-3-58 ग्रहवृदृनिश्चिगमश्च) वशिरण्योरुपसङ्ख्यानम् which affix would have applied (instead of अप्) in step 1?

3. In the verses can you spot two words derived using the सूत्रम् 3-3-58 ग्रहवृदृनिश्चिगमश्च?

4. Which कृत् affix is used to derive the प्रातिपदिकम् ‘अधिप’ (used as part of the compound निशाचराधिप in the verses)?

5. Which सूत्रम् justifies the use of the affix ‘तुमुँन्’ in the form कर्तुम् used in the verses?

6. How would you say this in Sanskrit?
Śūrpaṇakhā said to Rāvaṇa – ‘You are not capable of killing Rāma in a combat.’ Use the affix ‘क्त’ with the verbal root √आप् (आपॢँ व्याप्तौ ५. १६) preceded by the उपसर्ग: ‘परि’ to create a प्रातिपदिकम् meaning ‘capable.’ Use the affix ‘तुमुँन्’ with the verbal root √हन् (हनँ हिंसागत्योः २. २) to express the meaning ‘of killing (to kill.)’

Easy questions:

1. Which सूत्रम् prescribes the लुक् elision of the affix ‘हि’ in the form शृणु?

2. Can you spot the affix श्यन् in the verses?