1. Where has ‘शानच्’ been used in Chapter Fifteen of the गीता?
Answer: The affix ‘शानच्’ has been used in the derivation of the प्रातिपदिकम् ‘भुञ्जान’ in the form भुञ्जानम् in the following verse:
उत्क्रामन्तं स्थितं वापि भुञ्जानं वा गुणान्वितम्‌ |
विमूढा नानुपश्यन्ति पश्यन्ति ज्ञानचक्षुषः || 15-10||

The प्रातिपदिकम् ‘भुञ्जान’ is derived from the verbal root √भुज् (भुजँ पालनाभ्यवहारयोः ७. १७) as follows:
भुज् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= भुज् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= भुज् + शानच् । By 3-2-124 लटः शतृशानचावप्रथमासमानाधिकरणे – The affix ‘लँट्’ is replaced by ‘शतृँ’/’शानच्’ as long as the derived word is in agreement with (has the same reference as) a word which ends in a nominal ending other than the nominative. Note: As per 1-4-99 लः परस्मैपदम्, ‘शतृँ’ has the परस्मैपद-सञ्ज्ञा, while as per 1-4-100 तङानावात्मनेपदम्, ‘शानच्’ has the आत्मनेपद-सञ्ज्ञा। As per 1-3-66 भुजोऽनवने, √भुज् (भुजँ पालनाभ्यवहारयोः ७. १७) takes आत्मनेपद-प्रत्यया: except when used in the sense of protecting. Hence ‘शानच्’ is chosen here and not ‘शतृँ’।
= भुज् + आन । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते and 1-3-9 तस्य लोपः।
= भु श्नम् ज् + आन । By 3-1-78 रुधादिभ्यः श्नम्, 1-1-47 मिदचोऽन्त्यात्परः। Note: ‘शानच्’ has the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम्। This allows 3-1-78 to apply.
= भु न ज् + आन । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते and 1-3-9 तस्य लोपः।
= भु न् ज् + आन । By 6-4-111 श्नसोरल्लोपः। Note: By 1-2-4 सार्वधातुकमपित्, the ‘शानच्’-प्रत्यय: becomes ङिद्वत् (behaves like having a ङकारः as an इत्)। This allows us to apply 6-4-111.
= भुं ज् + आन । By 8-3-24 नश्चापदान्तस्य झलि।
= भुञ्जान । By 8-4-58 अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः।

‘भुञ्जान’ gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च।

The विवक्षा is पुंलिङ्गे, द्वितीया-एकवचनम्।
भुञ्जान + अम् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending मकारः of ‘अम्’ from getting इत्-सञ्ज्ञा ।
= भुञ्जानम् । By 6-1-107 अमि पूर्वः।

2. Can you recall another सूत्रम् (besides 3-2-124 लटः शतृशानचावप्रथमासमानाधिकरणे) in which पाणिनि: specifically mentions ‘शानच्’?
Answer: 3-1-83 हलः श्नः शानज्झौ – After a verbal root ending in a consonant, the affix “श्ना” is replaced by “शानच्”, when the हि-प्रत्ययः follows.

3. Where has the सूत्रम् 6-4-65 ईद्यति been used in the commentary?
Answer: The सूत्रम् 6-4-65 ईद्यति has been used in the derivation of the प्रातिपदिकम् ‘देय’ in the form देयम्।

The derivation of the प्रातिपदिकम् ‘देय’ is shown in answer to question 4 in the following comment –
http://avg-sanskrit.org/2012/09/17/वाच्यः-mns/#comment-4478

The विवक्षा is नपुंसकलिङ्गे, द्वितीया-एकवचनम्।
देय + अम् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्।
= देय + अम् । By 7-1-24 अतोऽम्। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending मकार: of “अम्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा। Note: 7-1-24 is required here to prevent 7-1-23 स्वमोर्नपुंसकात्‌ from applying.
= देयम् । By 6-1-107 अमि पूर्वः।

4. In the form प्रविष्टः the affix ‘क्त’ has been used:
(i) कर्तरि
(ii) कर्मणि
(iii) भावे
(iv) None of the above.
Answer: The affix ‘क्त’ has been used कर्तरि in the form प्रविष्टः।

प्रविष्टः is derived from the verbal root √विश् (विशँ प्रवेशने ६. १६०) along with the उपसर्गः ‘प्र’ as follows:

प्र विश् + क्त । By 3-2-102 निष्ठा। Since the verbal root √विश् is used in the sense of motion, as per 3-4-72 गत्यर्थाकर्मकश्लिषशीङ्स्थासवसजनरुहजीर्यतिभ्यश्च – When following one of the verbal roots listed below, the affix “क्त” may be used in the active voice (कर्तरि) as well as in the passive voice (भावकर्मणो:) –
(i) any verbal root used in the sense of motion (गत्यर्थ:)
(ii) any verbal root used intransitively (अकर्मक:)
(iii) the verbal roots √श्लिष् (श्लिषँ आलिङ्गने ४. ८३), √शी (शीङ् स्वप्ने २. २६), √स्था (ष्ठा गतिनिवृत्तौ १. १०७७), √आस् (आसँ उपवेशने २. ११), √वस् (वसँ निवासे १. ११६०), √जन् (जनीँ प्रादुर्भावे ४. ४४), √रुह् (रुहँ बीजजन्मनि प्रादुर्भावे च १. ९९५) and √जॄ (जॄष् वयोहानौ ४. २५)।
= प्र विश् + त । अनुबन्ध-लोप: by 1-3-8 लशक्वतद्धिते and 1-3-9 तस्य लोपः। Note: 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात्‌ stops the augment ‘इट्’ which would have been done by 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।
= प्र विष् + त । By 8-2-36 व्रश्च-भ्रस्ज-सृज-मृज-यज-राज-भ्राजच्छशां षः।
= प्र विष् + ट । By 8-4-41 ष्टुना ष्टुः।
= प्रविष्ट ।

“प्रविष्ट” gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च।

The विवक्षा is पुंलिङ्गे, प्रथमा-एकवचनम्।
प्रविष्ट + सुँ । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्।
= प्रविष्ट + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= प्रविष्टः । रुँत्व-विसर्गौ by 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।

5. Where has ‘शतृँ’ been used in the commentary?
Answer: ‘शतृँ’ has been used in the commentary in the derivation of the प्रातिपदिकम् ‘सत्’ in the form सन्।

The प्रातिपदिकम् ‘सत्’ is derived from the verbal root √अस् (असँ भुवि २. ६०)
अस् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= अस् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः। 3-2-123
= अस् + शतृँ । By 3-2-126 लक्षणहेत्वोः क्रियायाः, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= अस् + अत् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते and 1-3-9 तस्य लोपः।
= अस् + शप् + अत् । By 3-1-68 कर्तरि शप्‌।
= अस् + अत् । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः। Note: The सार्वधातुक-प्रत्यय: ‘अत्’ is अपित् and hence behaves ङिद्वत् by 1-2-4 सार्वधातुकमपित्। This allows 6-4-111 श्नसोरल्लोपः to apply in the next step.
= स् + अत् । By 6-4-111 श्नसोरल्लोपः।
= सत् । ‘सत्’ gets the प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च।

The विवक्षा is पुंलिङ्गे प्रथमा-एकवचन्म्।
सत् + सुँ । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा….। Note: The affix ‘सुँ’ has the सर्वनामस्थान-सञ्ज्ञा here by 1-1-43 सुडनपुंसकस्य।
= सत् + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= स नुँम् त् + स् । By 7-1-70 उगिदचां सर्वनामस्थानेऽधातोः। Note: The प्रातिपदिकम् ‘सत्’ ends in the affix ‘शतृँ’ which has ऋकार: as a इत्। This allows 7-1-70 to apply here.
= सन्त् + स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= सन्त् । By 6-1-68 हल्ङ्याब्भ्यो दीर्घात् सुतिस्यपृक्तं हल्। Using 1-1-62 प्रत्ययलोपे प्रत्ययलक्षणम्, ‘सन्त्’ gets पद-सञ्ज्ञा by 1-4-14 सुप्तिङन्तं पदम्।
= सन् । By 8-2-23 संयोगान्तस्य लोपः, 1-1-52 अलोऽन्त्यस्य।
Note: After this 8-2-7 नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य does not apply because of 8-2-1 पूर्वत्रासिद्धम्।

6. How would you say this in Sanskrit?
“The Greeks eat while reclining.” Use the प्रातिपदिकम् ‘यवन’ for ‘Greek.’
Answer:  यवनाः शयानाः खादन्ति = यवनाः शयानाः खादन्ति।
– अथवा –
यवनाः शयानाः भुञ्जते = यवनाः शयाना भुञ्जते।

Easy questions:

1. Can you spot the augment ‘आट्’ in the commentary?
Answer: The augment ‘आट्’ is seen in the form पत्न्यै  (चतुर्थी-एकवचनम्) derived from the स्त्रीलिङ्ग-प्रातिपदिकम् ‘पत्नी’।

पत्नी + ङे । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टा……। “पत्नी” has नदी-सञ्ज्ञा by 1-4-3 यू स्त्र्याख्यौ नदी।
= पत्नी + ए । अनुबन्ध-लोप: by 1-3-8 लशक्वतद्धिते and 1-3-9 तस्य लोपः।
= पत्नी + आट् ए । By 7-3-112 आण्नद्याः – The “ङित्” affixes that follow an अङ्गम् ending in a term having the नदी-सञ्ज्ञा, get the “आट्” augment. As per 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ, the augment ‘आट्’ joins at the beginning of the प्रत्यय:।
= पत्नी + आ ए । अनुबन्ध-लोप: by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= पत्नी + ऐ । By 6-1-90 आटश्च।
= पत्न्यै । By 6-1-77 इको यणचि।

2. Where has the सूत्रम् 8-2-2 नलोपः सुप्स्वरसंज्ञातुग्विधिषु कृति been used in the commentary?
Answer: 8-2-2 नलोपः सुप्स्वरसंज्ञातुग्विधिषु कृति has been used in the सन्धि-कार्यम् between राजा + इति = राजेति। राजा is प्रथमा-एकवचनम् of the प्रातिपदिकम् “राजन्”।
The सूत्रम् 8-2-7 नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य has been used to do the नकार-लोप: and arrive at the form राजा।
Now as per 8-2-1 पूर्वत्रासिद्धम्, this नकार-लोपः (done by 8-2-7 नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य) to arrive at the form राजा should not be visible to any prior rule (in the अष्टाध्यायी)। But 8-2-2 नलोपः सुप्स्वरसंज्ञातुग्विधिषु कृति limits the authority of 8-2-1 and says that the नकार-लोपः (done by 8-2-7) is not visible only to those rules that are in the four categories mentioned below – others will see the नकार-लोपः।
The four categories are:
1. सुँब्विधौ – rules relating to सुँप् affixes
2. स्वरविधौ – rules relating to accents (in the वेद:)
3. सञ्ज्ञाविधौ – rules that give names or designations
4. कृति तुँग्विधौ – rules that prescribe a तुँक् augment in connection with a कृत्-प्रत्यय:।
Since 6-1-87 आद्गुणः does not fall in any of the above four categories, it will see the नकार-लोपः and hence apply to give राजा + इति = राजेति। (This would not have been possible if we didn’t have 8-2-2 नलोपः सुप्स्वरसंज्ञातुग्विधिषु कृति limiting the application of 8-2-1 पूर्वत्रासिद्धम्)।