Today we will look at the form पुरीम् fAs from श्रीमद्भागवतम् 4.25.37.

दिष्ट्यागतोऽसि भद्रं ते ग्राम्यान्कामानभीप्ससे । उद्वहिष्यामि तांस्तेऽहं स्वबन्धुभिररिन्दम ।। ४-२५-३६ ।।
इमां त्वमधितिष्ठस्व पुरीं नवमुखीं विभो । मयोपनीतान्गृह्णानः कामभोगाञ्छतं समाः ।। ४-२५-३७ ।।

श्रीधर-स्वामि-टीका
आस्तां नामगोत्रादि, यदत्रागतोऽसि एतद्दिष्ट्या भद्रं तावत् । ग्राम्यानिन्द्रियग्रामार्हान् । उद्वहिष्यामि संपादयिष्यामि । स्वबन्धुभिः सखिभिः सखीभिश्च ।। ३६ ।। समाः संवत्सरान् । मनुष्यदेहप्रवेशाच्छतमित्युक्तम् ।। ३७ ।।

Gita Press translation – Thank heaven, you have come; may all be well with you! With the help of my kinsfolk I shall secure for you (all) the sensuous pleasures you long to obtain, O vanquisher of foes ! (36) Occupy you this city with nine gates, O lord, enjoying for a hundred years the sensuous pleasures made available by me (37).

पुरीम् is द्वितीया-एकवचनम् of the स्त्रीलिङ्ग-प्रातिपदिकम् ‘पुरी’।

‘पुरी’ gets the कर्म-सञ्ज्ञा by 1-4-46 अधिशीङ्स्थासां कर्म – That कारकम् (participant in the action) which is the location of the action denoted by any one of the following verbal roots preceded by the prefix ‘अधि’ is designated as कर्म –
(i) √शी (शीङ् स्वप्ने २. २६)
(ii) √स्था (ष्ठा गतिनिवृत्तौ १. १०७७)
(iii) √आस् (आसँ उपवेशने २. ११)

See question 2.

In the current example ‘पुरी’ is associated with the verbal root √स्था preceded by the prefix ‘अधि’ (in the form अधितिष्ठस्व)।

(1) पुरी + अम् । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्‌। Since ‘पुरी’ has the कर्म-सञ्ज्ञा by 1-4-46 अधिशीङ्स्थासां कर्म, it takes a second case affix by 2-3-2 कर्मणि द्वितीया – A second case affix (‘अम्’, ‘औट्’, ‘शस्’) is used to denote कर्म (object of the action) provided it has not been expressed otherwise.
Note: 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending letter ‘म्’ of ‘अम्’ from getting the इत्-सञ्ज्ञा।

(2) पुरीम् । By 6-1-107 अमि पूर्व: – In place of a preceding letter ‘अक्’ and the following vowel (‘अच्’) belonging to the affix ‘अम्’ there is a single substitute of that preceding अक् letter.

Questions:

1. Where has the सूत्रम् 1-4-46 अधिशीङ्स्थासां कर्म been used in the first ten verses of Chapter Four of the गीता?

2. The सूत्रम् 1-4-46 अधिशीङ्स्थासां कर्म is a अपवाद: (exception) to which सूत्रम्?

3. Why is उद्वहिष्यामि a आर्ष-प्रयोग: (irregular grammatical usage)?

4. Can you spot the augment मुँम् in the verses?

5. Where has the सूत्रम् 6-4-37 अनुदात्तोपदेशवनतितनोत्यादीनामनुनासिकलोपो झलि क्ङिति been used in the verses?

6. How would you say this in Sanskrit?
“Lord Viṣṇu occupies (presides over) Vaikuṇṭha.”

Easy questions:

1. Which सूत्रम् prescribes the substitution आम् in आस्ताम्?

2. Where has the सूत्रम् 7-4-50 तासस्त्योर्लोपः been used in the verses?