1. The compounding prescribed by the सूत्रम् 2-2-1 पूर्वापराधरोत्तरमेकदेशिनैकाधिकरणे (used in step 2) is a अपवाद: (exception) to which compound prescribed by which सूत्रम्?
Answer: The compounding prescribed by the सूत्रम् 2-2-1 पूर्वापराधरोत्तरमेकदेशिनैकाधिकरणे (used in step 2) is a अपवाद: (exception) to the षष्ठी-समास: prescribed by the सूत्रम् 2-2-8 षष्ठी।

2. Derive the form दन्दग्धि। Note: There are two possibilities – लँट्, प्रथम-पुरुष:, एकवचनम् or लोँट्, मध्यम-पुरुष:, एकवचनम्।
Answer: First we derive the यङ्-लुगन्त-धातुः ’दन्दह्’ from the verbal root √दह् (दहँ भस्मीकरणे १. ११४६) as follows –
दह् + यङ् । By 3-1-24 लुपसदचरजपजभदहदशगॄभ्यो भावगर्हायाम् – Following the verbal root √लुप् (लुपॢँ छेदने ६. १६७), √सद् (षदॢँ विशरणगत्यवसादनेषु १. ९९०, षदॢँ विशरणगत्यवसादनेषु ६. १६३), √चर् (चरँ गत्यर्थ: १. ६४०), √जप् (जपँ व्यक्तायां वाचि | जपँ मानसे च १. ४६३), √जभ् (जभीँ गात्रविनामे १. ४५३), √दह् (दहँ भस्मीकरणे १. ११४६), √दश् (दन्शँ दशने १. ११४४) or √गॄ (गॄ निगरणे ६. १४६), the affix ‘यङ्’ is prescribed only in the sense of ‘contempt for action’ (and not in the sense of repetition or intensity.)
Note: Even though the सूत्रम् 3-1-24 लुपसदचरजपजभदहदशगॄभ्यो भावगर्हायाम् mandates that the affix यङ् cannot be used in the sense of repetition or intensity with the verbal root √दह् (दहँ भस्मीकरणे १. ११४६), in the verses the sense is that of intensity (and not ‘contempt for action.’) So the spirit of the सूत्रम् 3-1-24 has not been honored here.
= दह् । By 2-4-74 यङोऽचि च – The affix यङ् takes the लुक् elision when followed by the affix ‘अच्’। The use of च in the सूत्रम् indicates that the affix ‘यङ्’ takes the लुक् elision variously (irregularly) even when not followed by the affix ‘अच्’।
= दह् दह् । By 6-1-9 सन्यङोः।
= द दह् । By 7-4-60 हलादिः शेषः।
= दं दह् । By 7-4-86 जपजभदहदशभञ्जपशां च – When followed by either the affix ‘यङ्’ or a लुक् elided affix ‘यङ्’, the reduplicate (अभ्यासः) of the following verbal roots √जप् (जपँ व्यक्तायां वाचि । जपँ मानसे च १. ४६३), √जभ् (जभीँ गात्रविनामे १. ४५३), √दह् (दहँ भस्मीकरणे १. ११४६), √दश् (दन्शँ दशने १. ११४४), √भञ्ज् (भञ्जोँ आमर्दने ७. १६) and √पश् (सौत्रो धातु:) takes the augment ‘नुक्’। As per 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ, the augment ‘नुक्’ attaches to the end of the reduplicate ‘द’ (the letter ‘अ’)।
Note: नुकानुस्वारो लक्ष्यते – The augment ’नुक्’ prescribed in the section (from 7-4-85 to 7-4-87) stands for a अनुस्वारः।
Note: 7-4-83 दीर्घोऽकितः does not apply here because the augment ’नुक्’ which is a कित् (has the letter ‘क्’ as a इत्) has been added to the अभ्यासः।
= दन्दह्/दंदह् । By 8-4-59 वा पदान्तस्य। Note: As per the वार्तिकम् (under 7-4-85) पदान्तवच्चेति वक्तव्यम् – The augment अनुस्वारः prescribed in the section (from 7-4-85 to 7-4-87) should be treated as if it is at the end of a पदम्। This allows 8-4-59 वा पदान्तस्य to apply here.
‘दन्दह्/दंदह्’ gets the धातु-सञ्ज्ञा by 3-1-32 सनाद्यन्ता धातवः with the help of the परिभाषा ‘एकदेशविकृतमनन्यवत्’ – A thing is called or taken as that very thing although it is lacking in a part.
Alternately, terms ending in यङ्-लुक् get the धातु-सञ्ज्ञा on the basis of the fact that the गणसूत्रम् – चर्करीतं च (चर्करीतम् is an ancient name for a धातुः ending in यङ्-लुक्) is placed in the धातु-पाठः (in the अदादि-गणः)। Hence ‘दन्दह्/दंदह्’ gets the धातु-सञ्ज्ञा।
Note: As per the गणसूत्रम् ‘चर्करीतं च’ – A धातुः ending in यङ्-लुक् is also considered to belong to the अदादि-गणः and takes परस्मैपदम् affixes only (in कर्तरि प्रयोगः।) Therefore in कर्तरि प्रयोगः, ‘दन्दह्/दंदह्’ takes परस्मैपदम् affixes.

If the विवक्षा is लँट्, प्रथम-पुरुष:, एकवचनम् the derivation is as follows –

दन्दह् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= दन्दह् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= दन्दह् + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् , गणसूत्रम् ‘चर्करीतं च’|
= दन्दह् + ति | अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= दन्दह् + शप् + ति । By 3-1-68 कर्तरि शप्‌। Note: As per the गणसूत्रम् ’चर्करीतं च’ the धातुः ’दन्दह्’ is considered to belong to the अदादि-गणः। This allows 2-4-72 to apply in the next step.
= दन्दह् + ति । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः।
= दन्दघ् + ति । By 8-2-32 दादेर्धातोर्घः।
= दन्दघ् + धि । By 8-2-40 झषस्तथोर्धोऽधः।
= दन्दग्धि। By 8-4-53 झलां जश् झशि।

If the विवक्षा is लोँट्, मध्यम-पुरुष:, एकवचनम् the derivation is as follows –
दन्दह् + लोँट् । By 3-3-162 लोट् च।
= दन्दह् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= दन्दह् + सिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् , गणसूत्रम् ‘चर्करीतं च’|
= दन्दह् + सि | अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= दन्दह् + हि । By 3-4-87 सेर्ह्यपिच्च।
= दन्दह् + शप् + हि । By 3-1-68 कर्तरि शप्‌। Note: As per the गणसूत्रम् ’चर्करीतं च’ the धातुः ”दन्दह्’ is considered to belong to the अदादि-गणः। This allows 2-4-72 to apply in the next step.
= दन्दह् + हि । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः।
= दन्दह् + धि । By 6-4-101 हुझल्भ्यो हेर्धिः।
= दन्दघ् + धि । By 8-2-32 दादेर्धातोर्घः।
= दन्दग्धि। By 8-4-53 झलां जश् झशि।

3. Where has the सूत्रम् 3-1-135 इगुपधज्ञाप्रीकिरः कः been used in the verses?
Answer: The सूत्रम् 3-1-135 इगुपधज्ञाप्रीकिरः has been used in the form ईशः (प्रातिपदिकम् ’ईश’, पुंलिङ्गे प्रथमा-एकवचनम्)।

Please see answer to question 2 in the following comment for derivation of the प्रातिपदिकम् ’ईश’ – http://avg-sanskrit.org/2012/12/20/ऊषिवान्-mns/#comment-10505

4. Can you spot the affix अण् in the verses?
Answer: The affix अण् is used in the form हुताशः (प्रातिपदिकम् ’हुताश’, पुंलिङ्गे प्रथमा-एकवचनम्)।

हुतमश्नातीति हुताशः।

‘आश’ is a कृदन्त-प्रातिपदिकम् (participle form) derived from the verbal root √अश् (अशँ भोजने ९. ५९).

The (compound) प्रातिपदिकम् ‘हुताश’ is derived as follows:
हुत + ङस् + अश् + अण् । By 3-2-1 कर्मण्यण् – The affix ‘अण्’ may be used after a verbal root when in composition with a पदम् which denotes the object (of the action.)
Note: In the सूत्रम् 3-2-1 कर्मण्यण् – the term कर्मणि ends in the seventh (locative) case. Hence ‘हुत + ङस्’ (which is the object (कर्म-पदम्) of अश्नाति) gets the उपपद-सञ्ज्ञा here by 3-1-92 तत्रोपपदं सप्तमीस्थम्‌। Note: The affix ‘ङस्’ is used here as per 2-3-65 कर्तृकर्मणोः कृति।
= हुत + ङस् + अश् + अ । अनुबन्ध-लोप: by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।
= हुत + ङस् + आश् अ । By 7-2-116 अत उपधायाः।
= हुत + ङस् + आश ।

We form a compound between ‘हुत + ङस्’ (which is the उपपदम्) and ‘आश’ by using the सूत्रम् 2-2-19 उपपदमतिङ् – A सुबन्तम् (term ending in a सुँप् affix) having the designation ‘उपपद’ (in this case ‘हुत + ङस्’) invariably compounds with a syntactically related term (in this case ‘आश’) as long as the compound does not end in a तिङ् affix.
In the compound, ‘हुत + ङस्’ is placed in the prior position as per 2-2-30 उपसर्जनं पूर्वम्‌। Note: Here ‘हुत + ङस्’ is the उपपदम् and hence it gets the उपसर्जन-सञ्ज्ञा by 1-2-43 प्रथमानिर्दिष्टं समास उपसर्जनम् – A term denoted by a word (in this case ‘उपपदम्’) ending in a nominative case in a सूत्रम् (in this case 2-2-19 उपपदमतिङ्) which prescribes a compound gets the designation ‘उपसर्जन’।
‘हुत + ङस् + आश’ gets प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 कृत्तद्धितसमासाश्च।
= हुत + आश। By 2-4-71 सुपो धातुप्रातिपदिकयोः।
= हुताश । By 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः।

The प्रातिपदिकम् ’हुताश’ is masculine since it stands for ‘अग्नि’ which is masculine. Hence it declines like राम-शब्दः। प्रथमा-एकवचनम् is हुताश:।

5. Which सूत्रम् prescribes the affix अनीयर् used in the form प्रार्थनीयम् in the commentary?
Answer: The सूत्रम् 3-1-96 तव्यत्तव्यानीयरः prescribes the affix ‘अनीयर्’ in the form प्रार्थनीयम् (प्रातिपदिकम् ‘प्रार्थनीय’, नपुंसकलिङ्गे प्रथमा-एकवचनम्) – derived from the verbal root √अर्थ (अर्थ उपयाच्ञायाम् १०. ४४७) with the उपसर्गः ’प्र’।

अर्थ + णिच् । By 3-1-25 सत्यापपाशरूपवीणातूलश्लोकसेनालोमत्वचवर्मवर्णचूर्णचुरादिभ्यो णिच्। Note: ‘णिच्’ gets आर्धधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-114 आर्धधातुकं शेषः। This allows 6-4-48 to apply below.
= अर्थ + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः।
= अर्थ् + इ । By 6-4-48 अतो लोपः।
= अर्थि । ‘अर्थि’ gets धातु-सञ्ज्ञा by 3-1-32 सनाद्यन्ता धातवः।

अर्थि + अनीयर् । By 3-1-96 तव्यत्तव्यानीयरः – The affixes ‘तव्यत्’, ‘तव्य’ and ‘अनीयर्’ may be used after a verbal root. Note: Since the सूत्रम् 3-1-96 तव्यत्तव्यानीयरः occurs in the अधिकारः of ‘3-1-95 कृत्याः’ the affix ‘अनीयर्’ gets the designation ‘कृत्य’। And as per the सूत्रम् 3-4-70 तयोंरेव कृत्यक्तखलर्थाः the affix ‘अनीयर्’ is used here भावे (to denote the action.)
= अर्थि + अनीय । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः। Note: ‘अनीय’ has the designation कृत् as per 3-1-93 कृदतिङ्।
Note: Since the आर्धधातुकम् affix ‘अनीय’ does not begin with a वल् letter it cannot take the augment ‘इट्’ (by 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।) This allows 6-4-51 to apply in the next step.
= अर्थ् + अनीय । By 6-4-51 णेरनिटि।
= अर्थनीय |

‘अर्थनीय’ is compounded with the उपसर्गः ‘प्र’ using the सूत्रम् 2-2-18 कुगतिप्रादयः।
प्र + अर्थनीय = प्रार्थनीय । By 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः|
‘प्रार्थनीय’ gets the प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by कृत्तद्धितसमासाश्च। Since the affix affix ‘अनीयर्’ is used here भावे (to denote the action), the gender of ‘प्रार्थनीय’ is neuter. It declines like वन-शब्द:। प्रथमा-एकवचनम् is प्रार्थनीयम्।

6. How would you say this in Sanskrit?
“One should not eat anything in the latter part of the night.”
Answer: अपररात्रे न किञ्‍चित् अपि अश्नीयात् = अपररात्रे न किञ्‍चिदप्यश्नीयात् ।

Easy questions:

1. Where has the सूत्रम् 3-4-86 एरुः been used in the commentary?
Answer: The सूत्रम् 3-4-86 एरुः has been used in the form अवतु – derived from the verbal root √अव् (अवँ रक्षणगतिकान्तिप्रीतितृप्त्यवगमप्रवेशश्रवणस्वाम्यर्थयाचनक्रियेच्छादीप्त्यवाप्त्यालिङ्गनहिंसादानभागवृद्धिषु १.६८४).

The विवक्षा is लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
अव् + लोँट् । By 3-3-162 लोट् च।
= अव् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= अव् + तिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्। ‘तिप्’ gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम्। This allows 3-1-68 to apply below.
= अव् + ति। अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् , 1-3-9 तस्य लोपः।
= अव् + शप् + ति । By 3-1-68 कर्तरि शप्।
= अव् + अ + ति। अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-8 लशक्वतद्धिते, 1-3-9 तस्य लोपः।
= अवतु । By 3-4-86 एरुः -The letter ‘इ’ of a लोँट् is substituted by the letter ‘उ’।

2. Can you spot the affix यक् in the commentary?
Answer: The affix यक् occurs in the form प्रार्थ्यते – derived from the verbal root √अर्थ (अर्थ उपयाच्ञायाम् १०. ४४७).

अर्थ + णिच् । By 3-1-25 सत्यापपाशरूपवीणातूलश्लोकसेनालोमत्वचवर्मवर्णचूर्णचुरादिभ्यो णिच्। Note: ‘णिच्’ gets आर्धधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-114 आर्धधातुकं शेषः। This allows 6-4-48 to apply below.
= अर्थ + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः।
= अर्थ् + इ । By 6-4-48 अतो लोपः।
= अर्थि । ‘अर्थि’ gets धातु-सञ्ज्ञा by 3-1-32 सनाद्यन्ता धातवः।

The विवक्षा is लँट्, कर्मणि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
अर्थि + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= अर्थि + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= अर्थि + त । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-13 भावकर्मणोः।
= अर्थि + ते । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे।
= अर्थि + यक् + ते । By 3-1-67 सार्वधातुके यक् – The affix ‘यक्’ follows a धातुः when a सार्वधातुकम् affix follows denoting the action of the verb (भावे) or the object of the verb (कर्मणि)।
= अर्थि + य + ते । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
Note: Since the आर्धधातुकम् affix ‘यक्’ does not begin with a वल् letter it cannot take the augment ‘इट्’ (by 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।) This allows 6-4-51 to apply in the next step.
= अर्थ् + य + ते । By 6-4-51 णेरनिटि।
= अर्थ्यते ।

‘प्र’ is the उपसर्गः (ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे, 1-4-80 ते प्राग्धातोः।)
प्र + अर्थ्यते = प्रार्थ्यते । By 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः।