Today we will look at the form शक्नुमः 1Ap-लँट् from श्रीमद्भागवतम् Sb10-17-24.

सुदुस्तरान्नः स्वान्पाहि कालाग्नेः सुहृदः प्रभो ।
न शक्नुमस्त्वच्चरणं सन्त्यक्तुमकुतोभयम् ।। १०-१७-२४ ।।

Gita Press translation “(Pray) protect us, Your own friends, from the deadly fire, which is most difficult to escape from. We are unable to leave for good Your feet, our fearless asylum.”

शक्नुमः is derived from the धातुः √शक् (स्वादि-गणः, शकॢँ शक्तौ, धातु-पाठः # ५. १७)

The ending ऌकारः (which is an इत् by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्) of “शकॢँ” has a उदात्त-स्वरः। Thus the √शक्-धातुः is devoid of any indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्यया:। (Neither 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् nor 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले applies.) Therefore, as per 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्, the √शक्-धातुः, in कर्तरि प्रयोग:, will take the परस्मैपद-प्रत्यया: by default. As per 1-4-99 लः परस्मैपदम्, 1-4-100 तङानावात्मनेपदम्, the nine प्रत्यया: from “तिप्” to “मस्” get the परस्मैपद-सञ्ज्ञा। So √शक्-धातुः can take only one of these nine प्रत्यया: in कर्तरि प्रयोग:।

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, बहुवचनम्, therefore the प्रत्यय: will be “मस्”।

(1) शक् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्, the affix लँट् comes after a धातुः when denoting an action in the present tense.

(2) शक् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) शक् + मस् । 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् mandates the प्रत्ययः “मस्” as the substitute for the लकारः। “मस्” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् – The affixes of the तिङ्-प्रत्याहारः and the affixes that have शकारः as an इत् get the designation of सार्वधातुकम् if they are prescribed in the “धातो:” अधिकार:। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकारः of the मस्-प्रत्ययः from getting the इत्-सञ्ज्ञा।

(4) शक् + श्नु + मस् । By 3-1-73 स्वादिभ्यः श्नुः, the श्नु-प्रत्यय: is placed after the verbal roots of the स्वादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent. This सूत्रम् is a अपवाद: (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप्‌ ।

(5) शक् + नु + मस् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-9 तस्य लोपः।

(6) शक्नुमः । रुँत्व-विसर्गौ – 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः ।

Questions:

1. Where has √शक् (शकॢँ शक्तौ, धातु-पाठः # ५. १७) been used in a तिङन्तं पदम् in Chapter Twelve of the गीता?

2. Will there be an alternate final form in this example (by the सूत्रम् 6-4-107 लोपश्चास्यान्यतरस्यां म्वोः)?

3. Can you spot a place in the verse where the शप्-प्रयय: has taken the लुक् elision?

4. Which of the following is an अपवाद: for 3-1-68 कर्तरि शप्‌?
i. 3-1-69 दिवादिभ्यः श्यन् ।
ii. 3-1-74 श्रुवः शृ च ।
iii. 3-1-77 तुदादिभ्यः शः ।
vi. All of the above

5. Which word used in the verse has the अव्यय-सञ्ज्ञा by the सूत्रम् 1-1-39 कृन्मेजन्तः?

6. How would you say this in Sanskrit?
“One who is able to control his (own) senses is brave.” Use the अव्ययम् “निग्रहीतुम्” for “to control” and the adjective “वीर” for “brave.”

Easy questions:

1. Where has 6-1-110 ङसिङसोश्च been used in the verse?

2. Which सूत्रम् was used for the नकारादेश: (letter “न्” as a substitute) in the word स्वान्?

Today we will look at the form आप्नोति 3As-लँट् from श्रीमद्भागवतम् Sb4-20-11.

उदासीनमिवाध्यक्षं द्रव्यज्ञानक्रियात्मनाम् ।
कूटस्थमिममात्मानं यो वेदाप्नोति शोभनम् ।। ४-२०-११ ।।

Gita Press translation “He who knows this immutable Self as if it were unconcerned, though presiding over the body, the senses of perception, the organs of action and the mind, attains blessedness.”

आप्नोति is derived from the धातुः √आप् (स्वादि-गणः, आपॢँ व्याप्तौ, धातु-पाठः # ५. १६)

The ending ऌकारः (which is an इत् by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्) of “आपॢँ” has a उदात्त-स्वरः। Thus the √आप्-धातुः is devoid of any indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्यया:। (Neither 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् nor 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले applies.) Therefore, as per 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्, the √आप्-धातुः, in कर्तरि प्रयोग:, will take the परस्मैपद-प्रत्यया: by default. As per 1-4-99 लः परस्मैपदम्, 1-4-100 तङानावात्मनेपदम्, the nine प्रत्यया: from “तिप्” to “मस्” get the परस्मैपद-सञ्ज्ञा। So √आप्-धातुः can take only one of these nine प्रत्यया: in कर्तरि प्रयोग:।

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्, therefore the प्रत्यय: will be “तिप्”।

(1) आप् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्, the affix लँट् comes after a धातुः when denoting an action in the present tense.

(2) आप् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) आप् + तिप् । 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् mandates the प्रत्ययः “तिप्” as the substitute for the लकारः। “तिप्” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् – The affixes of the तिङ्-प्रत्याहारः and the affixes that have शकारः as an इत् get the designation of सार्वधातुकम् if they are prescribed in the “धातो:” अधिकार:।

(4) आप् + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(5) आप् + श्नु + ति । By 3-1-73 स्वादिभ्यः श्नुः, the श्नु-प्रत्यय: is placed after the verbal roots of the स्वादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent. This सूत्रम् is a अपवाद: (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप्‌ ।

(6) आप् + नु + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-9 तस्य लोपः।

(7) आप्नोति । By 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः, an अङ्गम् whose final letter is an इक् gets गुण-आदेशः, when a सार्वधातुक-प्रत्यय: or an आर्धधातुक-प्रत्यय: follows.

Questions:

1. आप्नोति is used a few times in the गीता। Where is it used for the first time and where is it used for the last time?

2. In which of the nine items in the conjugation table of √आप् (आपॢँ व्याप्तौ, धातु-पाठः # ५. १६) with लँट्, does 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ apply?

3. Can you spot a “णल्”-प्रत्यय: in the verse?

4. Can you recall a धातु: which takes the “श्नु”-प्रत्यय: even though it does not belong to the स्वादि-गण:?

5. How would you say this in Sanskrit?
“Only one who is free from desire attains peace.” Use the adjective (compound) प्रातिपदिकम् “निष्काम” for “one who is free from desire.”

6. How would you say this in Sanskrit?
“How may I be able to speak in Sanskrit?” Use the अव्ययम् “वक्तुम्” for “to speak”, use the feminine (compound) प्रातिपदिकम् “संस्कृत-भाषा” for “Sanskrit” and use √शक् (शकॢँ शक्तौ ५. १७) for “to be able.” Use the अव्ययम् “कथम्” for “how.”

Easy questions:

1. Can you spot a मकारादेश: (the letter “म्” used as a substitute) in the verse?

2. Where has 6-4-8 सर्वनामस्थाने चासम्बुद्धौ been used in the verse?

Today we will look at the form युध्यस्व 2As-लोँट् from श्रीमद्भागवतम् Sb10-50-19.

तव राम यदि श्रद्धा युध्यस्व धैर्यमुद्वह ।
हित्वा वा मच्छरैश्छिन्नं देहं स्वर्याहि मां जहि ।। १०-५०-१९ ।।

Gita Press Translation “If there is an itching in you (for a combat), O Balarāma, offer battle to me and have patience (to see the result). Casting off your body torn with my shafts, (either) ascend to heaven or slay me (if you can).”

युध्यस्व is derived from the धातुः √युध् (दिवादि-गणः, युधँ सम्प्रहारे, धातु-पाठः ४. ६९)

The विवक्षा is लोँट्, कर्तरि प्रयोगः, मध्यम-पुरुषः, एकवचनम्।

The ending अकार: (which is an इत् by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् ) of “युधँ” has अनुदात्त-स्वर:। Thus by 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् √युध् takes आत्मनेपद-प्रत्ययाः। As per 1-4-100 तङानावात्मनेपदम्, the nine प्रत्यया: from “त” to “महिङ्” get the आत्मनेपद-सञ्ज्ञा।

Since the विवक्षा is मध्यम-पुरुषः, एकवचनम्, the प्रत्ययः is “थास्”।

(1) युध् + लोँट् । By 3-3-162 लोट् च, the affix लोँट् comes after a धातुः when used in the sense of command/request.

(2) युध् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) युध् + थास् । 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् mandates the प्रत्ययः “थास्” as the substitute for the लकारः। “थास्” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् – The affixes of the तिङ्-प्रत्याहारः and the affixes that have शकारः as an इत् get the designation of सार्वधातुकम् if they are prescribed in the “धातोः” अधिकारः।

(4) युध् + से । By 3-4-80 थासस्से, the थास्-प्रत्ययः which substitutes a टित्-लकारः (a लकार: which has टकार: as a इत्), gets “से” as the replacement. As per 1-1-55 अनेकाल्शित्सर्वस्य, “से” replaces the entire थास्-प्रत्ययः। “से” also gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 1-1-56 स्थानिवदादेशोऽनल्विधौ।

(5) युध् + स्व । By 3-4-91 सवाभ्यां वामौ, the एकारः of लोँट् which follows a सकारः or वकारः is replaced by “व” and “अम्” respectively.

(6) युध् + श्यन् + स्व । By 3-1-69 दिवादिभ्यः श्यन्, the श्यन्-प्रत्यय: is placed after the verbal roots belonging to the दिवादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent. This सूत्रम् is a अपवाद: (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप्‌ ।

(7) युध्यस्व । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
Note: By 1-2-4 सार्वधातुकमपित्, the श्यन्-प्रत्यय: becomes ङिद्वत् (behaves like having a ङकारः as an इत्)। Hence 1-1-5 क्क्ङिति च prevents the गुणादेशः for the उकार: (of the अङ्गम् “युध्”) which would have been done by 7-3-86 पुगन्तलघूपधस्य च।

Questions:

1. Where has युध्यस्व been used in the गीता?

2. In which word in the verse has 6-4-22 असिद्धवदत्राभात्‌ been used?

3. Which सूत्रम् has been used to do the elision of the “हि”-प्रत्यय: in the form (उद्)वह?

4. Why didn’t this same सूत्रम् (answer to the question above) apply in the form याहि?

5. In the verse can you spot a term which is the first member of a गण: (class of words) referred to by पाणिनि:?

6. How would you say this in Sanskrit?
“With whom (masculine, plural) should I fight?” Use the अव्ययम् “सह” for “with.”

Easy questions:

1. Where has 6-1-69 एङ्ह्रस्वात्‌ सम्बुद्धेः been used in the verse?

2. Could the short form ते have been used in place of तव in the verse?

Today we will look at the form तप्ये 1As-लँट् from श्रीमद्भागवतम् Sb4-9-33.

दैवीं मायामुपाश्रित्य प्रसुप्त इव भिन्नदृक् ।
तप्ये द्वितीयेऽप्यसति भ्रातृभ्रातृव्यहृद्रुजा ।। ४-९-३३ ।।

Translation “Clinging to the Lord’s Māyā (deluding potency) and (hence) taking a perverted view of things, I burn with jealousy, mistaking my own brother for an enemy – although (from the point of view of the spirit) there is none other than me – just as a sleeping (dreaming) man sees the projection of his own self in the form of a lion, snake and so on and gets afraid of the same.”

तप्ये is derived from the धातुः √तप् (दिवादि-गणः, तपँ (दाहे) ऐश्वेर्ये वा, धातु-पाठः ४. ५४)

The ending अकार: (which is an इत् by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् ) of “तपँ” has अनुदात्त-स्वर:। Thus by 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् √तप् will get आत्मनेपद-प्रत्ययाः। As per 1-4-100 तङानावात्मनेपदम्, the nine प्रत्यया: from “त” to “महिङ्” get the आत्मनेपद-सञ्ज्ञा। So √तप् can take only one of these nine प्रत्यया: in कर्तरि प्रयोग:।

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, एकवचनम्। Therefore the प्रत्यय: will be “इट्”।

(1) तप् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्, the affix लँट् comes after a धातुः when denoting an action in the present tense.

(2) तप् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) तप् + इट् । 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् mandates the प्रत्ययः “इट्” as the substitute for the लकारः। “इट्” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् – The affixes of the तिङ्-प्रत्याहारः and the affixes that have शकारः as an इत् get the designation of सार्वधातुकम् if they are prescribed in the “धातो:” अधिकार:।

(4) तप् + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(5) तप् + ए । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे, the टि-भागः of a आत्मनेपद-प्रत्ययः which substitutes a टित्-लकारः (a लकार: which has टकार: as a इत्), gets एकारः as the replacement.

(6) तप् + श्यन् + ए । By 3-1-69 दिवादिभ्यः श्यन्, the श्यन्-प्रत्यय: is placed after the verbal roots belonging to the दिवादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent. This सूत्रम् is a अपवाद: (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप्‌ ।

(7) तप् + य + ए । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(8) तप्ये । By 6-1-97 अतो गुणे।

Questions:

1. Where has √तप् (तपँ (दाहे) ऐश्वेर्ये वा, धातु-पाठः ४. ५४) been used in a तिङन्तं पदम् in the गीता?

2. Which सूत्रम् was used to do the क-वर्गादेश: in the form भिन्नदृक् (प्रातिपदिकम् “भिन्नदृश्”, पुंलिङ्गे प्रथमा-एकवचनम्)?

3. In the nine items in the conjugation table of √तप् (तपँ (दाहे) ऐश्वेर्ये वा, धातु-पाठः ४. ५४) with लँट्, in which other form (besides तप्ये) does 6-1-97 अतो गुणे apply?

4. What is the purpose of adding टकार: as a इत् in the “इट्”-प्रत्यय:?

5. As we have seen in previous examples, the क्त्वा-प्रत्यय: is used when we have the same doer doing two actions. The verbal root in the earlier action takes the क्त्वा-प्रत्यय:| (The सूत्रम् is 3-4-21 समानकर्तृकयोः पूर्वकाले । If there is a compound formation then the क्त्वा-प्रत्यय: is replaced by ल्यप् as per 7-1-37 समासेऽनञ्पूर्वे क्त्वो ल्यप्)। In this verse the word “उपाश्रित्य” ends in ल्यप्-प्रत्यय:। Who is/are the common doer(s)?

6. How would you say this in Sanskrit?
“I am pleased by your good conduct.” Use the adjective प्रातिपदिकम् “साधु” for “good”, use the masculine प्रातिपदिकम् “आचार” for “conduct” and use √तृप् (तृपँ प्रीणने ४. ९२) for “to be pleased.”

Easy questions:

1. Can you spot two words in the verse in which 6-1-107 अमि पूर्वः has been used?

2. Do पदच्छेद: of द्वितीयेऽप्यसति and mention the relevant rules.

Today we will look at the form खिद्यते 3As-लँट् from श्रीमद्भागवतम् Sb3-7-7.

एतस्मिन्मे मनो विद्वन्खिद्यतेऽज्ञानसङ्कटे ।
तन्नः पराणुद विभो कश्मलं मानसं महत्।। ३-७-७ ।।

Gita Press translation “My mind, O sage, is much distracted, stuck as it is in this morass of ignorance. Remove, my lord, this great confusion of my mind.”

खिद्यते is derived from the धातुः √खिद् (दिवादि-गणः, खिदँ दैन्ये, धातु-पाठः ४. ६६)

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।

The ending अकार: (which is an इत् by 1-3-3 हलन्त्यम्) of “खिदँ” has a अनुदात्त-स्वर:। Thus by 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् √खिद् will get आत्मनेपद-प्रत्ययाः। As per 1-4-100 तङानावात्मनेपदम्, the nine प्रत्यया: from “त” to “महिङ्” get the आत्मनेपद-सञ्ज्ञा। So √खिद् can take only one of these nine प्रत्यया: in कर्तरि प्रयोग:। Since the विवक्षा is प्रथम-पुरुष-एकवचनम्, the प्रत्यय: will be “त”।

(1) खिद् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्, the affix लँट् comes after a धातुः when denoting an action in the present tense.

(2) खिद् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) खिद् + त । 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् mandates the प्रत्ययः “त” as the substitute for the लकारः। “त” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् – The affixes of the तिङ्-प्रत्याहारः and the affixes that have शकारः as an इत् get the designation of सार्वधातुकम् if they are prescribed in the “धातो:” अधिकार:।

(4) खिद् + ते । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे, the टि-भागः of a आत्मनेपद-प्रत्ययः which substitutes a टित्-लकारः (a लकार: which has टकार: as a इत्), gets एकारः as the replacement.

(5) खिद् + श्यन् + ते । By 3-1-69 दिवादिभ्यः श्यन्, the श्यन्-प्रत्यय: is placed after the verbal roots belonging to the दिवादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent. This सूत्रम् is a अपवाद: (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप्‌ ।

(6) खिद्यते । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

Questions:

1. Where has 3-1-69 दिवादिभ्यः श्यन् been used in a तिङन्तं पदम् the first ten verses of Chapter Nine of the गीता?

2. Why didn’t the ending नकार: of (हे) विद्वन् take लोप: by 8-2-7 नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य?

3. Can you spot two words in the verse where the “अस्मद्” प्रातिपदिकम् has been used?

4. How would you say this in Sanskrit?
“Why is your mind always depressed?” Use √खिद् (खिदँ दैन्ये, धातु-पाठः ४. ६६) for “to be depressed.”

5. How would you say this in Sanskrit?
“Who would not feel miserable in situation like this?” Use the feminine प्रातिपदिकम् “स्थिति” for “situation” and the adjective “ईदृश” (feminine “ईदृशी”) for “like this.” Use √खिद् (खिदँ दैन्ये, धातु-पाठः ४. ६६) for “to feel miserable.”

6. How would say this in Sanskrit?
“I think you’re exhausted.” Use √खिद् (खिदँ दैन्ये, धातु-पाठः ४. ६६) for “to be exhausted” and √मन् (मनँ ज्ञाने, धातु-पाठः #४. ७३) for “to think.”

Easy questions:

1. Which सूत्रम् was used to do the गुणादेश: in the form (हे) विभो?

2. Where has 7-2-102 त्यदादीनामः been used in the verse?

Today we will look at the form जायन्ते 3Ap-लँट् from श्रीमद्भागवतम् Sb9-7-13.

पशोर्निपतिता दन्ता यजस्वेत्याह सोऽब्रवीत् ।
यदा पशोः पुनर्दन्ता जायन्तेऽथ पशुः शुचिः ।। ९-७-१३ ।।

Gita Press translation – (On the teeth having fallen), Varuṇa (appeared once more and) said, “The teeth of the prospective victim have (already) fallen, (please) worship me (now).” (To this) Hariścandra replied, “When the teeth of the prospective victim sprout again, then (alone) is the prospective victim (regarded as) sacred.”

जायन्ते is derived from the धातुः √जन् (दिवादि-गणः, जनीँ प्रादुर्भावे, धातु-पाठः # ४. ४४)

In the धातु-पाठः, the √जन्-धातुः has one इत् letter which is the ईकार: following the नकार:। This इत् letter has a अनुदात्त-स्वर:। Thus by 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम्, √जन्-धातुः will get आत्मनेपद-प्रत्ययाः। As per 1-4-100 तङानावात्मनेपदम्, the nine प्रत्यया: from “त” to “महिङ्” get the आत्मनेपद-सञ्ज्ञा। So √जन्-धातुः can take only one of these nine प्रत्यया: in कर्तरि प्रयोग:।

The विवक्षा is प्रथम-पुरुष-बहुवचनम्, therefore the प्रत्यय: will be “झ”।

(1) जन् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्, the affix लँट् comes after a धातुः when denoting an action in the present tense.

(2) जन् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) जन् + झ । 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् mandates the प्रत्ययः “झ” as the substitute for the लकारः। “झ” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् – The affixes of the तिङ्-प्रत्याहारः and the affixes that have शकारः as an इत् get the designation of सार्वधातुकम् if they are prescribed in the “धातो:” अधिकार:।

(4) जन् + झे । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे, the टि-भागः of a आत्मनेपद-प्रत्ययः which substitutes a टित्-लकारः (a लकार: which has टकार: as a इत्), gets एकारः as the replacement.

(5) जन् + श्यन् + झे । By 3-1-69 दिवादिभ्यः श्यन् , the श्यन्-प्रत्यय: is placed after the verbal roots belonging to the दिवादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent. This सूत्रम् is a अपवाद: (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप्‌ ।

(6) जन् + य + झे । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(7) जा + य + झे । By 7-3-79 ज्ञाजनोर्जा, the verbal roots √ज्ञा (ज्ञा अवबोधने ९. ४३) and √जन् (जनीँ प्रादुर्भावे ४. ४४) are substituted by “जा” when followed by a शित्-प्रत्ययः । As per 1-1-55 अनेकाल्शित् सर्वस्य , a substitute (आदेश:) which is अनेकाल् (has more than one letter) or has the letter ‘श्’ as a marker, takes the place of the entire term which is in the sixth case (in the सूत्रम् which prescribes the substitution.) Hence the entire term “जन्” is replaced by “जा”।

(8) जा + य + अन्ते । By 7-1-3 झोऽन्तः, “अन्त्” comes in as a replacement for the झकारः of a प्रत्यय:।

(9) जायन्ते । By 6-1-97 अतो गुणे।

Questions:

1. Where has 7-3-79 ज्ञाजनोर्जा been used in the last ten verses of Chapter One of the गीता?

2. Which सूत्रम् was used to get the “ईट्”-आगम: in the form अब्रवीत्?

3. Can you spot a “णल्”-प्रत्यय: in the verse?

4. Why didn’t 3-4-90 आमेतः apply in the derivation of यजस्व?

5. How would you say this in Sanskrit?
“Delusion is born out of anger.” Use the masculine प्रातिपादिकम् “सम्मोह” for “delusion.”

6. How would you say this in Sanskrit?
“The Self is never born.” Use the masculine प्रातिपदिकम् “आत्मन्” for “Self.”

Easy questions:

1. Where has 7-3-111 घेर्ङिति been used in the verse?

2. Can you spot a यकार-लोप: (elision of the letter “य्”) in the verse?

Today we will look at the form मन्ये 1As-लँट् from श्रीमद्भागवतम् 4-20-30.

मन्ये गिरं ते जगतां विमोहिनीं वरं वृणीष्वेति भजन्तमात्थ यत् ।
वाचा नु तन्त्या यदि ते जनोऽसितः कथं पुनः कर्म करोति मोहितः ।। ४-२०-३० ।।

Gita Press translation – The words “Ask (of Me) a boon (of your choice)” that You just addressed to me, enagaged in worshipping You (in a disinterested spirit), I reckon as intended to delude the creatures (of the world). If the people were not bound by the cords of Your speech (the Veda), wherefore should they take to action (with interested motives) under a spell of delusion?

मन्ये is derived from the धातुः √मन् (दिवादि-गणः, मनँ ज्ञाने, धातु-पाठः #४. ७३ )

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, एकवचनम्।

In the धातु-पाठः, the √मन्-धातुः has one इत् letter which is the अकार: following the नकार:। This इत् letter has a अनुदात्त-स्वर:। Thus by 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम्, √मन्-धातुः will get आत्मनेपद-प्रत्ययाः। As per 1-4-100 तङानावात्मनेपदम्, the nine प्रत्यया: from “त” to “महिङ्” get the आत्मनेपद-सञ्ज्ञा। So √मन् can take only one of these nine प्रत्यया: in कर्तरि प्रयोग:।

Since the विवक्षा is उत्तम-पुरुष-एकवचनम्, the प्रत्यय: will be “इट्”।

(1) मन् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्, the affix लँट् comes after a धातुः when denoting an action in the present tense.

(2) मन् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) मन् + इट् । 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् mandates the प्रत्ययः “इट्” as the substitute for the लकारः। “इट्” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् – The affixes of the तिङ्-प्रत्याहारः and the affixes that have शकारः as an इत् get the designation of सार्वधातुकम् if they are prescribed in the “धातो:” अधिकार:।

(4) मन् + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(5) मन् + ए । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे।

(6) मन् + श्यन् + ए । By 3-1-69 दिवादिभ्यः श्यन्, the श्यन्-प्रत्यय: is placed after the verbal roots belonging to the दिवादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent. This सूत्रम् is a अपवाद: (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप्‌ ।

(7) मन् + य + ए । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(8) मन्ये । By 6-1-97 अतो गुणे।

Questions:

1. Where has मन्ये been used in the गीता?

2. Where has the धातु: √ब्रू (ब्रूञ् व्यक्तायां वाचि, धातु-पाठः #२. ३९) been used in a तिङन्तं पदम् in the verse?

3. Can you spot a “उ”-प्रत्यय: in the verse?

4. How would you say this in Sanskrit?
“How do you know the answers to (of) all the questions?” Use √विद् (विदँ ज्ञाने २. ५९) for “to know” and use an अव्ययम् from the verse for “how.”

5. How would you say this in Sanskrit?
“Only one who is under the spell of delusion would speak like this.” Use an adjective from the verse for “one who is under the spell of delusion”, use the अव्ययम् “एव” for “only” and the अव्ययम् “एवम्” for “like this.” Use √ब्रू (ब्रूञ् व्यक्तायां वाचि, धातु-पाठः #२. ३९) for “to speak.” Use the appropriate form of the pronouns “यद्” and “तद्”।

6. How would you say this in Sanskrit?
“I think that you’re tired.” Use the adjective “श्रान्त” for “tired.”

Easy questions:

1. Where has 8-2-7 नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य been used in the verse?

2. Which सूत्रम् was used to get वृणीष्व + इति = वृणीष्वेति?

Today we will look at the form विरज्यते 3As-लँट् from श्रीमद्भागवतम् 3-30-4.

जन्तुर्वै भव एतस्मिन्यां यां योनिमनुव्रजेत् ।
तस्यां तस्यां स लभते निर्वृतिं न विरज्यते ।। ३-३०-४ ।।

Gita Press translation “The Jīva in this world finds delight in whatever species of life he is born into, and never feels aversion for it.”

रज्यते is derived from the धातुः √रन्ज् (दिवादि-गणः, रन्जँ रागे, धातु-पाठः #४. ६३)

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।

In the धातु-पाठः, the √रन्ज्-धातुः has one इत् letter which is the अकार: following the जकार:। This इत् letter has a स्वरित-स्वर:। Therefore, as per the सूत्रम् 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले, the √रन्ज्-धातुः will take आत्मनेपद-प्रत्ययाः when the fruit of the action (क्रियाफलम्) accrues to the doer (कर्त्रभिप्रायम् = कर्तृ-अभिप्रायम्)। In the remaining case – when the fruit of the action does not accrue to the doer – by 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम् – the √रन्ज्-धातुः will take परस्मैपद-प्रत्ययाः।
In reality though, this distinction of the fruit of the action accruing to the doer or not, is rarely honored in the language. So as a practical matter, a verbal root such as “रन्ज्” will take either आत्मनेपद-प्रत्ययाः or परस्मैपद-प्रत्ययाः regardless of whether the fruit of the action accrues to the doer or not. In short, √रन्ज्-धातुः will be उभयपदी। In this verse it has taken a आत्मनेपद-प्रत्यय:।

Since the विवक्षा is प्रथम-पुरुष-एकवचनम्, the प्रत्यय: will be “त”।

(1) रन्ज् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्, the affix लँट् comes after a धातुः when denoting an action in the present tense.

(2) रन्ज् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) रन्ज् + त । 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् mandates the प्रत्ययः “त” as the substitute for the लकारः। “त” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् – The affixes of the तिङ्-प्रत्याहारः and the affixes that have शकारः as an इत् get the designation of सार्वधातुकम् if they are prescribed in the “धातो:” अधिकार:।

(4) रन्ज् + ते । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे, the टि-भागः of a आत्मनेपद-प्रत्ययः which substitutes a टित्-लकारः (a लकार: which has टकार: as a इत्), gets एकारः as the replacement.

(5) रन्ज् + श्यन् + ते । By 3-1-69 दिवादिभ्यः श्यन्, the श्यन्-प्रत्यय: is placed after the verbal roots belonging to the दिवादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent. This सूत्रम् is a अपवाद: (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप्‌ ।

(6) रन्ज् + य + ते। अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(7) रज्यते । By 6-4-24 अनिदितां हल उपधायाः क्ङिति, the penultimate नकारः of bases that end in a consonant and that do not have इकारः as a marker, takes लोपः when followed by an affix that has ककारः or ङकारः as a marker.
(Note: Since the सार्वधातुक-प्रत्यय: “ते” is अपित्, by 1-2-4 it behaves ङिद्वत् – as if it has ङकार: as a इत्। This allows 6-4-24 to apply.)

Note: “वि” has been used as a उपसर्ग:। – ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे ।
वि + रज्यते = विरज्यते।

Questions:

1. Where has 6-4-24 अनिदितां हल उपधायाः क्ङिति been used in a तिङन्तं पदम् in the first fifteen verses of Chapter Five of the गीता?

2. Can you spot a यासुट्-आगम: in the verse?

3. Commenting on 6-4-24 अनिदितां हल उपधायाः क्ङिति, the तत्त्वबोधिनी says “अनिदितामिति किम्? नन्द्यते।” Please explain.

4. Commenting further on the same सूत्रम्, the तत्त्वबोधिनी says “हलः किम्? नीयते।” Please explain.

5. Commenting further on the same सूत्रम्, the तत्त्वबोधिनी says “उपधायाः किम्? हन्यते।” Please explain.

6. How would you say this in Sanskrit?
“Wherever I go, I find happiness.” Use “यत्र यत्र” (and the corresponding “तत्र तत्र”) for “wherever.” Use a verbal root from the verse for “to find.”

Easy questions:

1. Derive the form तस्याम् (स्त्रीलिङ्गे सप्तमी-एकवचनम्) from the सर्वनाम-प्रातिपदिकम् “तद्”।

2. Which सूत्रम् was used to do the “स्मिन्”-आदेश: in एतस्मिन्?

Today we will look at the form विध्यति 3As-लँट् from श्रीमद्भागवतम् Sb11-28-28.

यथाऽऽमयोऽसाधुचिकित्सितो नृणां पुनः पुनः सन्तुदति प्ररोहन् ।
एवं मनोऽपक्वकषायकर्म कुयोगिनं विध्यति सर्वसङ्गम् ।। ११-२८-२८ ।।

Gita Press translation “(Just) as a disease in men sprouts again and again, if treated improperly, and causes much pain, so does the mind whose passions and (the latencies of) Karma to which they are traceable have not been burnt and which has conceived an attachment for all (wealth, sons, wife and so on) bring about the fall of one who has not attained perfection in Yoga (wisdom).”

विध्यति is derived from the धातुः √व्यध् (दिवादि-गणः, व्यधँ ताडने, धातु-पाठः # ४. ७८)

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।

The ending अकारः (which is an इत् by 1-3-3 हलन्त्यम्) of “व्यधँ” has a उदात्त-स्वरः। Thus the √व्यध्-धातुः is devoid of any indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्यया:। (Neither 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् nor 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले applies.) Therefore, as per 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्, the √व्यध्-धातुः, in कर्तरि प्रयोग:, will take the परस्मैपद-प्रत्यया: by default. As per 1-4-99 लः परस्मैपदम्, 1-4-100 तङानावात्मनेपदम्, the nine प्रत्यया: from “तिप्” to “मस्” get the परस्मैपद-सञ्ज्ञा। So √व्यध्-धातुः can take only one of these nine प्रत्यया: in कर्तरि प्रयोग:। Since the विवक्षा is प्रथम-पुरुष-एकवचनम्, the प्रत्यय: will be “तिप्”।

(1) व्यध् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्, the affix लँट् comes after a धातुः when denoting an action in the present tense.

(2) व्यध् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) व्यध् + तिप् । 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् mandates the प्रत्ययः “तिप्” as the substitute for the लकारः। “तिप्” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् – The affixes of the तिङ्-प्रत्याहारः and the affixes that have शकारः as an इत् get the designation of सार्वधातुकम् if they are prescribed in the “धातो:” अधिकार:।

(4) व्यध् + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(5) व्यध् + श्यन् + ति । By 3-1-69 दिवादिभ्यः श्यन्, the श्यन्-प्रत्यय: is placed after the verbal roots belonging to the दिवादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent. This सूत्रम् is a अपवाद: (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप्‌ ।

(6) व्यध् + य + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(7) व् य् अध् + य + ति = व् इ अध् + य + ति । By 6-1-16 ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचतिवृश्चतिपृच्छतिभृज्जतीनां ङिति च, the verbal roots √ग्रह (ग्रहँ उपादाने ९. ७१), √ज्या (ज्या वयोहानौ ९. ३४), √वय् (वयँ गतौ १. ५४७), √व्यध् (व्यधँ ताडने ४. ७८), √वश् (वशँ कान्तौ २. ७५), √व्यच् (व्यचँ व्याजीकरणे ६. १३), √व्रश्च् (ओँव्रश्चूँ छेदने ६. १२), √प्रच्छ् (प्रच्छँ ज्ञीप्सायाम् ६.१४९) and √भ्रस्ज् (भ्रस्जँ पाके ६. ४) take सम्प्रसारणम् (ref. 1-1-45) when followed by an affix which is a कित् or a ङित्।
(Note: Since the सार्वधातुक-प्रत्यय: “श्यन्” is अपित्, by 1-2-4 it behaves ङिद्वत् – as if it has ङकार: as a इत्। This allows 6-1-16 to apply.)
See question 2.

(8) विध्यति । By 6-1-108 सम्प्रसारणाच्च, when a सम्प्रसारणम् is followed by a अच् (vowel), there is a single replacement (in place of both the सम्प्रसारणम् and the following अच्) of the prior letter (the सम्प्रसारणम्)।

Questions:

1. Can you spot सम्प्रसारणम् in a सुबन्तं पदम् in Chapter Five of the गीता?

2. Why did only the यकार: (and not the वकार:) of the अङ्गम् “व्यध्” take सम्प्रसारणम् in step 7?

3. Why didn’t the ऋकारः in the word नृणाम् get elongated as per the सूत्रम् 6-4-3 नामि?

4. Why didn’t the सूत्रम् 6-4-8 सर्वनामस्थाने चासम्बुद्धौ apply in the form कुयोगिनम् (प्रातिपदिकम् “कुयोगिन्”, पुंलिङ्गे द्वितीया-एकवचनम्)?

5. How would you say this in Sanskrit?
“Plants don’t sprout in the desert.” Use the feminine प्रातिपदिकम् “ओषधि” for “plant” and the neuter प्रातिपदिकम् “इरिण” for “desert.” Use a verbal root from the verse for “to sprout.”

6. How would you say this in Sanskrit?
“The army commander pierced the enemies with arrows.” Use the प्रातिपदिकम् “सेनानी” for “army commander.”

Easy Questions:

1. In how many places has 6-1-113 अतो रोरप्लुतादप्लुते been used in the verse?

2. Which सूत्रम् was used to get the “नुँम्”-आगम: in the form प्ररोहन् (प्रातिपदिकम् “प्ररोहत्”, पुंलिङ्गे प्रथमा-एकवचनम्)। (Note: The प्रातिपदिकम् “प्ररोहत्” ends in the “शतृँ”-प्रत्यय:)।

Today we will look at the form विनश्यति 3As-लँट् from श्रीमद्भागवतम् Sb7-2-40.

पथि च्युतं तिष्ठति दिष्टरक्षितं गृहे स्थितं तद्विहतं विनश्यति ।
जीवत्यनाथोऽपि तदीक्षितो वने गृहेऽपि गुप्तोऽस्य हतो न जीवति ।। ७-२-४० ।।

Gita Press translation “A thing protected by destiny remains intact even though dropped on the road; while that which is consigned to destruction by (an evil) fate perishes even though staying at home. A forlorn creature watched over by Providence survives (even) in the forest : while he whose doom is decreed by Providence will not survive though guarded at home.”

विनश्यति is derived from the धातुः √नश् (दिवादि-गणः, णशँ अदर्शने, धातु-पाठः # ४. ९१)

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।

The धातुः “णशँ” is णोपदेशः, since it has an initial णकारः in the धातु-पाठः। By 6-1-65 णो नः, there is the substitution of नकारः in the place of the initial णकारः of a धातुः। So, now we have “नशँ”।
The ending अकारः (which is an इत्) of “नशँ” has a उदात्त-स्वरः। Thus the √नश्-धातुः is devoid of any indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्यया:। (Neither 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् nor 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले applies.) Therefore, as per 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्, the √नश्-धातुः, in कर्तरि प्रयोग:, will take the परस्मैपद-प्रत्यया: by default. As per 1-4-99 लः परस्मैपदम्, 1-4-100 तङानावात्मनेपदम्, the nine प्रत्यया: from “तिप्” to “मस्” get the परस्मैपद-सञ्ज्ञा। So √नश्-धातुः can take only one of these nine प्रत्यया: in कर्तरि प्रयोग:। Since the विवक्षा is प्रथम-पुरुष-एकवचनम्, the प्रत्यय: will be “तिप्”।

(1) नश् + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्, the affix लँट् comes after a धातुः when denoting an action in the present tense.

(2) नश् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(3) नश् + तिप् । 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस् तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ् mandates the प्रत्ययः “तिप्” as the substitute for the लकारः। “तिप्” gets the सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113 तिङ्शित्सार्वधातुकम् – The affixes of the तिङ्-प्रत्याहारः and the affixes that have शकारः as an इत् get the designation of सार्वधातुकम् if they are prescribed in the “धातो:” अधिकार:।

(4) नश् + ति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

(5) नश् + श्यन् + ति । By 3-1-69 दिवादिभ्यः श्यन्, the श्यन्-प्रत्यय: is placed after the verbal roots belonging to the दिवादि-गणः, when followed by a सार्वधातुक-प्रत्यय: that is used signifying the agent. This सूत्रम् is a अपवाद: (exception) to 3-1-68 कर्तरि शप्‌ ।

(6) नश्यति । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-8 लशक्वतद्धिते , 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

“वि” is the उपसर्ग: (ref. 1-4-59 उपसर्गाः क्रियायोगे, 1-4-80 ते प्राग्धातोः।)
वि + नश्यति = विनश्यति।

Questions:

1. Where has नश्यति been used in the गीता with the उपसर्ग: “प्र”?

2. Most of the operations which are prescribed for a अङ्गम् which has the भ-सञ्ज्ञा can be found in the “भस्य” अधिकार: which पाणिनि: runs from 6-4-129 to the end of the Sixth Chapter of the अष्टाध्यायी। But there is a सूत्रम् (which we have studied) which prescribes an operation for an अङ्गम् that has the भ-सञ्ज्ञा, but this सूत्रम् is outside the “भस्य” अधिकार:। Which सूत्रम् is it and where has it been used in this verse?

3. Where has the सूत्रम् 7-2-113 हलि लोपः been used in the verse?

4. Which सूत्रम् has been used for the “तिष्ठ”-आदेश: in place of “स्था” in the form तिष्ठति?

5. How would you say this in Sanskrit?
“When the Sun rises, darkness is destroyed.” Use the धातु: √इ (इण् गतौ २. ४०) with the उपसर्ग: “उद्” for “to rise” and use the masculine प्रातिपदिकम् “अन्धकार” for “darkness.” Use यदा/तदा।

6. How would you say this in Sanskrit?
“All the sins of a person who studies the Geeta are destroyed.” Use the धातु: √इ (इङ् अध्ययने (नित्यमधिपूर्वः) २. ४१) with the उपसर्ग: “अधि” for “to study.” Use the appropriate forms of the pronouns “यद्” and “तद्”।

Easy questions:

1. Please do पदच्छेद: of “जीवत्यनाथोऽपि” and mention the relevant rules.

2. Why didn’t the ईकार: in the form जीवति take the गुणादेश: by 7-3-86 पुगन्तलघूपधस्य च?