Today we will look at the form वृन्दावनात् n-Ab-s from श्रीमद्भागवतम् verse 10-22-29.

अथ गोपैः परिवृतो भगवान्देवकीसुतः । वृन्दावनाद्गतो दूरं चारयन्गाः सहाग्रजः ।। १०-२२-२९ ।।
निदाघार्कातपे तिग्मे छायाभिः स्वाभिरात्मनः । आतपत्रायितान्वीक्ष्य द्रुमानाह व्रजौकसः ।। १०-२२-३० ।।

श्रीधर-स्वामि-टीका –
No commentary on these verses.

Gita Press translation – Accompanied by cowherd boys and pasturing the cows Lord Śrī Kṛṣṇa (the Son of Devakī), one day (during the following hot weather), went far away from Vṛndāvana along-with His elder brother (Balarāma) (29). Perceiving the trees, which played the role of umbrellas to Him with their shade in the scorching rays of the summer sun, the Lord addressed the cowherd boys of Vraja (30).

वृन्दावनात् is पञ्चमी-एकवचनम् of the (compound) नपुंसकलिङ्ग-प्रातिपदिकम् ‘वृन्दावन’।

(1) वृन्दावन + ङसिँ । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्। As per the 2-3-34 दूरान्तिकार्थैः षष्ठ्यन्यतरस्याम्‌ – A sixth case affix (‘ङस्’, ‘ओस्’, ‘आम्’) or a fifth case affix (‘ङसिँ’, ‘भ्याम्’, ‘भ्यस्’) is used following a प्रातिपदिकम् (nominal stem) co-occurring with a word having the sense of either ‘far’ or ‘near.’

(2) वृन्दावन + आत् । By 7-1-12 टाङसिङसामिनात्स्याः – Following a अङ्गम् ending in the letter ‘अ’, the affixes ‘टा’, ‘ङसिँ’ and ‘ङस्’ are replaced respectively by ‘इन’, ‘आत्’ and ‘स्य’। Note: Since the substitute ‘आत्’ has more than one letter, as per the परिभाषा-सूत्रम् 1-1-55 अनेकाल्शित्सर्वस्य, the entire affix (and not just its last letter) is replaced by ‘आत्’।
1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending letter ‘त्’ of ‘आत्’ from getting the इत्-सञ्ज्ञा।

(3) वृन्दावनात् । By 6-1-101 अकः सवर्णे दीर्घः।

Questions:

1. Commenting on the सूत्रम् 2-3-34 दूरान्तिकार्थैः षष्ठ्यन्यतरस्याम्‌ (used in step 1) the तत्त्वबोधिनी commentary says – षष्ठ्यां प्राप्तायां पक्षे पञ्चम्यर्थं वचनम्। Please explain.

2. Commenting further on the same सूत्रम् the तत्त्वबोधिनी commentary says – इहान्यतरस्यांग्रहणं समुच्चयार्थं, तेन विप्रकृष्टापि पञ्चमी समुच्चीयते व्याख्यानात्, न तु संनिहिते अपि द्वितीयातृतीये। Please explain.

3. Can you spot the affix ‘क्यङ्’ in the verses?

4. Which सूत्रम् prescribes the substitution ‘ल्यप्‌’ (in place of ‘क्त्वा’) in the form वीक्ष्य?

5. Where has the सूत्रम् 3-2-3 आतोऽनुपसर्गे कः been used in the verses?

6. How would you say this in Sanskrit?
“The hospital is far away from my house.” Use the masculine (compound) प्रातिपदिकम् ‘रुग्णालय’ for ‘hospital.’

Easy questions:

1. Where has the सूत्रम् 6-1-93 औतोऽम्शसोः been used in the verses?

2. Which सूत्रम् prescribes the substitution ‘न्’ in the form द्रुमान्?