Today we will look at the form कृष्णाय mDs from श्रीमद्भागवतम् 10.87.46.

श्रीनारद उवाच
नमस्तस्मै भगवते कृष्णायामलकीर्त्तये । यो धत्ते सर्वभूतानामभवायोशतीः कलाः ।। १०-८७-४६ ।।
इत्याद्यमृषिमानम्य तच्छिष्यांश्च महात्मनः । ततोऽगादाश्रमं साक्षात्पितुर्द्वैपायनस्य मे ।। १०-८७-४७ ।।

श्रीधर-स्वामि-टीका
नम इति श्रीकृष्णावतारतया नारायणं नमस्यति । उक्तं हि – ‘एते चांशकलाः पुंसः कृष्णस्तु भगवान्स्वयम्’ इति ।। ४६ ।। साक्षात्पितुरिति । योनिव्यवधानं विना जनकस्य अग्निमन्थनावसरे कथंचिदरणौ रेतः पतितं ममन्थ व्यासस्तदैव तत उत्पन्नः शुक इति हि वदन्ति ।। ४६ ।।

Gita Press translation – Nārada prayed: Hail to the celebrated Lord Śrī Kṛṣṇa of stainless glory (in You,) who assumes charming forms for putting an end to the (repeated) birth of all created beings (48). Bowing low in this way to the Sage Nārāyaṇa (the most ancient seer) as well as to His high-souled disciples, Nārada proceeded from that place to the hermitage of my father, the sage Dwaipāyana, (who was) directly present there (at that time) (47).

कृष्णाय is पुंलिङ्गे चतुर्थी-एकवचनम् of the प्रातिपदिकम् ‘कृष्ण’।

(1) कृष्ण + ङे । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिँभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्। As per 2-3-16 नमःस्वस्तिस्वाहास्वधालंवषड्योगाच्च – A fourth case affix (‘ङे’, ‘भ्याम्’, ‘भ्यस्’) is used following a प्रातिपदिकम् (nominal stem) co-occurring with ‘नमः’ or ‘स्वस्ति’ or ‘स्वाहा’ or ‘स्वधा’ or ‘अलम्’ or ‘वषट्’।

(2) कृष्ण + य । By 7-1-13 ङेर्यः – Following a प्रातिपदिकम् ending in the letter ‘अ’, the affix ‘ङे’ (चतुर्थी-एकवचनम्) is replaced by ‘य’।

(3) कृष्णाय । By 7-3-102 सुपि च – The ending letter ‘अ’ of a प्रातिपदिकम् is elongated if it is followed by a सुँप् affix beginning with a letter of the यञ्-प्रत्याहार:।

Questions:

1. Where has the सूत्रम् 2-3-16 नमःस्वस्तिस्वाहास्वधालंवषड्योगाच्च been used for the first time in Chapter Eleven of the गीता?

2. What is the alternate form for आनम्य?

3. Can you spot the affix क्यच् in the commentary?

4. Which सूत्रम् justifies the use of a second case affix in the form योनिव्यवधानम् used in the commentary?

5. Which कृत् affix is used to derive the प्रातिपदिकम् ‘व्यवधान’?

6. How would you say this in Sanskrit?
“Salutations to the Lord by whom this entire universe is pervaded.” Use the verbal root √तन् (तनुँ विस्तारे ८. १) for ‘to pervade.’

Easy questions:

1. From which verbal root is अगात् derived?

2. Which सूत्रम् prescribes the substitution ‘ध्’ in धत्ते?