———————————————————————————
Oct 8th 2011
———————————————————————————
Consider the √त्रस्-धातुः (दिवादि-गणः, त्रसीँ उद्वेगे, धातु-पाठः #४. ११).
In the धातु-पाठः, the √त्रस्-धातुः has one इत् letter which is the अनुनासिकः ईकार: । This इत् letter has a उदात्त-स्वर:। Thus the √त्रस्-धातुः is devoid of any indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्यया:। (Neither 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् nor 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले applies.) Therefore, as per 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्, the √त्रस्-धातुः, in कर्तरि प्रयोग:, will take the परस्मैपद-प्रत्यया: by default.
Example: त्रस्यति (लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्), श्यन्पक्षे।
त्रस् + लँट् 3-2-123 = त्रस् + ल् 1-3-2, 1-3-3
= त्रस् + तिप् 3-4-78, 1-4-101, 1-4-102, 1-4-108. “तिप्” gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113
= त्रस् + ति 1-3-3
= त्रस् + श्यन् + ति 3-1-69, श्यन् which is a शित्, gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113
= त्रस् + य ति 1-3-3, 1-3-8
= त्रस्यति
त्रसति (लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्), शप्पक्षे।
त्रस् + लँट् 3-2-123 = त्रस् + ल् 1-3-2, 1-3-3
= त्रस् + तिप् 3-4-78, 1-4-101, 1-4-102, 1-4-108. “तिप्” gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113
= त्रस् + ति 1-3-3
= त्रस् + शप् + ति 3-1-68. श्यन्-प्रत्ययः is made optional by 3-1-70. Therefore when श्यन्-प्रत्ययः is not applied 3-1-68 applies.
शप् which is a शित्, gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113
= त्रस् + अ ति 1-3-3, 1-3-8
= त्रसति
The following table gives the forms for the धातुः √त्रस्-धातुः (दिवादि-गणः, त्रसीँ उद्वेगे, धातु-पाठः #४. ११) लँट्, कर्तरि प्रयोग: (श्यन्पक्षे)।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | त्रस्यति | त्रस्यतः | त्रस्यन्ति |
| म०पु | त्रस्यसि | त्रस्यथः | त्रस्यथ |
| उ०पु | त्रस्यामि | त्रस्यावः | त्रस्यामः |
The following table gives the forms for the धातुः √त्रस्-धातुः (दिवादि-गणः, त्रसीँ उद्वेगे, धातु-पाठः #४. ११) लँट्, कर्तरि प्रयोग: (शप्पक्षे)।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | त्रसति | त्रसतः | त्रसन्ति |
| म०पु | त्रससि | त्रसथः | त्रसथ |
| उ०पु | त्रसामि | त्रसावः | त्रसामः |
Consider the √व्यध्-धातुः (दिवादि-गणः, व्यधँ ताडने, धातु-पाठः #४. ७८).
In the धातु-पाठः, the √व्यध्-धातुः has one इत् letter which is the अकारः following the धकारः । This इत् letter has a उदात्त-स्वर:। Thus the √व्यध्-धातुः is devoid of any indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्यया:। (Neither 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् nor 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले applies.) Therefore, as per 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्, the √व्यध्-धातुः, in कर्तरि प्रयोग:, will take the परस्मैपद-प्रत्यया: by default.
Example: विध्यति (लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्)
व्यध् + लँट् 3-2-123 = व्यध् + ल् 1-3-2, 1-3-3
= व्यध् + तिप् 3-4-78, 1-4-101, 1-4-102, 1-4-108. “तिप्” gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113
= व्यध् + ति 1-3-3
= व्यध् + श्यन् + ति 3-1-69, श्यन् which is a शित्, gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113. Since this श्यन्-प्रत्ययः is अपित्, it is ङिद्वत् by 1-2-4
= व् य् अध् + य ति 1-3-3, 1-3-8
= व् इ अध् + यति 6-1-16. Note: 6-1-37 prevents the वकार: from taking सम्प्रसारणम्।
= विध्यति 6-1-108
The following table gives the forms for the धातुः √व्यध्-धातुः (दिवादि-गणः, व्यधँ ताडने, धातु-पाठः #४. ७८) लँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | विध्यति | विध्यतः | विध्यन्ति |
| म०पु | विध्यसि | विध्यथः | विध्यथ |
| उ०पु | विध्यामि | विध्यावः | विध्यामः |
Consider the √सू-धातुः (दिवादि-गणः, (ओँ)षूङ् प्राणिप्रसवे, धातु-पाठः # ४. २७)
The धातुः √सू is a ङित् (has ङकारः as a इत् letter)। Thus by 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् √सू will get आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
The beginning षकार: of the धातु: takes the सकारादेश: by 6-1-64.
The following table gives the forms for the धातुः √सू-धातुः (दिवादि-गणः, (ओँ)षूङ् प्राणिप्रसवे, धातु-पाठः # ४. २७) लँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | सूयते | सूयेते | सूयन्ते |
| म०पु | सूयसे | सूयेथे | सूयध्वे |
| उ०पु | सूये | सूयावहे | सूयामहे |
The following table gives the forms for the धातुः √सू-धातुः (दिवादि-गणः, (ओँ)षूङ् प्राणिप्रसवे, धातु-पाठः # ४. २७) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | सूयताम् | सूयेताम् | सूयन्ताम् |
| म०पु | सूयस्व | सूयेथाम् | सूयध्वम् |
| उ०पु | सूयै | सूयावहै | सूयामहै |
The following table gives the forms for the धातुः √सू-धातुः (दिवादि-गणः, (ओ)षूङ् प्राणिप्रसवे, धातु-पाठः # ४. २७) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | असूयत | असूयेताम् | असूयन्त |
| म०पु | असूयथाः | असूयेथाम् | असूयध्वम् |
| उ०पु | असूये | असूयावहि | असूयामहि |
The following table gives the forms for the धातुः √सू-धातुः (दिवादि-गणः, (ओ)षूङ् प्राणिप्रसवे, धातु-पाठः # ४. २७) विधिलिँङ् , कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | सूयेत | सूयेयाताम् | सूयेरन् |
| म०पु | सूयेथाः | सूयेयाथाम् | सूयेध्वम् |
| उ०पु | सूयेय | सूयेवहि | सूयेमहि |
Consider the √सु-धातुः (स्वादि-गण, षुञ् अभिषवे, धातु-पाठः #५. १).
Since this धातु: has ञकारः as an इत्, as per 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले, it is उभयपदी।
Let us consider the forms for the √सु-धातुः when it takes परस्मैपद-प्रत्ययाः।
The following table gives the forms for the धातुः √सु (स्वादि-गण:, षुञ् अभिषवे, धातु-पाठः #५. १) लँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | सुनोति | सुनुतः | सुन्वन्ति |
| म०पु | सुनोषि | सुनुथः | सुनुथ |
| उ०पु | सुनोमि | सुन्वः/सुनुवः | सुन्मः/सुनुमः |
The following table gives the forms for the धातुः √सु (स्वादि-गण:, षुञ् अभिषवे, धातु-पाठः #५. १) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | सुनोतु/सुनुतात् | सुनुताम् | सुन्वन्तु |
| म०पु | सुनु/सुनुतात् | सुनुतम् | सुनुत |
| उ०पु | सुनवानि | सुनवाव | सुनवाम |
The following table gives the forms for the धातुः √सु (स्वादि-गण:, षुञ् अभिषवे, धातु-पाठः #५. १) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | असुनोत् | असुनुताम् | असुन्वन् |
| म०पु | असुनोः | असुनुतम् | असुनुत |
| उ०पु | असुनवम् | असुन्व/असुनुव | असुन्म/असुनुम |
The following table gives the forms for the धातुः √सु (स्वादि-गणः, षुञ् अभिषवे, धातु-पाठः #५. १) विधिलिँङ्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | सुनुयात् | सुनुयाताम् | सुनुयुः |
| म०पु | सुनुयाः | सुनुयातम् | सुनुयात |
| उ०पु | सुनुयाम् | सुनुयाव | सुनुयाम |
Let us consider the forms for the √सु-धातुः when it takes आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
The following table gives the forms for the धातुः √सु (स्वादि-गणः, षुञ् अभिषवे, धातु-पाठः #५. १) लँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | सुनुते | सुन्वाते | सुन्वते |
| म०पु | सुनुषे | सुन्वाथे | सुनुध्वे |
| उ०पु | सुन्वे | सुन्वहे/सुनुवहे | सुन्महे/सुनुमहे |
The following table gives the forms for the धातुः √सु (स्वादि-गणः, षुञ् अभिषवे, धातु-पाठः #५. १) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | सुनुताम् | सुन्वाताम् | सुन्वताम् |
| म०पु | सुनुष्व | सुन्वाथाम् | सुनुध्वम् |
| उ०पु | सुनवै | सुनवावहै | सुनवामहै |
The following table gives the forms for the धातुः √सु (स्वादि-गणः, षुञ् अभिषवे, धातु-पाठः #५. १) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | असुनुत | असुन्वाताम् | असुन्वत |
| म०पु | असुनुथाः | असुन्वाथाम् | असुनुध्वम् |
| उ०पु | असुन्वि | असुन्वहि/असुनुवहि | असुन्महि/असुनुमहि |
The following table gives the forms for the धातुः √सु (स्वादि-गणः, षुञ् अभिषवे, धातु-पाठः #५. १) विधिलिँङ्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | सुन्वीत | सुन्वीयाताम् | सुन्वीरन् |
| म०पु | सुन्वीथाः | सुन्वीयाथाम् | सुन्वीध्वम् |
| उ०पु | सुन्वीय | सुन्वीवहि | सुन्वीमहि |
Consider the √तुद्-धातुः (तुदादि-गणः, तुदँ व्यथने, धातु-पाठः #६. १).
In the धातु-पाठः, the √तुद्-धातुः has one इत् letter which is the अनुनासिक: अकार: following the दकार:। This इत् letter has a स्वरित-स्वर:। Therefore, as per the सूत्रम् 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले, the √तुद्-धातुः is उभयपदी।
The following tables give the forms for the √तुद्-धातुः when it takes परस्मैपद-प्रत्ययाः।
The following table gives the forms for the धातुः √तुद् (तुदादि-गणः, तुदँ व्यथने, धातु-पाठः #६. १) लँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तुदति | तुदतः | तुदन्ति |
| म०पु | तुदसि | तुदथः | तुदथ |
| उ०पु | तुदामि | तुदावः | तुदामः |
The following table gives the forms for the धातुः √तुद् (तुदादि-गणः, तुदँ व्यथने, धातु-पाठः #६. १) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तुदतु/तुदतात् | तुदताम् | तुदन्तु |
| म०पु | तुद/तुदतात् | तुदतम् | तुदत |
| उ०पु | तुदानि | तुदाव | तुदाम |
The following table gives the forms for the धातुः √तुद् (तुदादि-गणः, तुदँ व्यथने, धातु-पाठः #६. १) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अतुदत् | अतुदताम् | अतुदन् |
| म०पु | अतुदः | अतुदतम् | अतुदत |
| उ०पु | अतुदम् | अतुदाव | अतुदाम |
The following table gives the forms for the धातुः √तुद् (तुदादि-गणः, तुदँ व्यथने, धातु-पाठः #६. १) विधिलिँङ्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तुदेत् | तुदेताम् | तुदेयुः |
| म०पु | तुदेः | तुदेतम् | तुदेत |
| उ०पु | तुदेयम् | तुदेव | तुदेम |
The following tables give the forms for the √तुद्-धातुः when it takes आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
The following table gives the forms for the धातुः √तुद् (तुदादि-गणः, तुदँ व्यथने, धातु-पाठः #६. १) लँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तुदते | तुदेते | तुदन्ते |
| म०पु | तुदसे | तुदेथे | तुदध्वे |
| उ०पु | तुदे | तुदावहे | तुदामहे |
The following table gives the forms for the धातुः √तुद् (तुदादि-गणः, तुदँ व्यथने, धातु-पाठः #६. १) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तुदताम् | तुदेताम् | तुदन्ताम् |
| म०पु | तुदस्व | तुदेथाम् | तुदध्वम् |
| उ०पु | तुदै | तुदावहै | तुदामहै |
The following table gives the forms for the धातुः √तुद् (तुदादि-गणः, तुदँ व्यथने, धातु-पाठः #६. १) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अतुदत | अतुदेताम् | अतुदन्त |
| म०पु | अतुदथाः | अतुदेथाम् | अतुदध्वम् |
| उ०पु | अतुदे | अतुदावहि | अतुदामहि |
The following table gives the forms for the धातुः √तुद् (तुदादि-गणः, तुदँ व्यथने, धातु-पाठः #६. १) विधिलिँङ्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तुदेत | तुदेयाताम् | तुदेरन् |
| म०पु | तुदेथाः | तुदेयाथाम् | तुदेध्वम् |
| उ०पु | तुदेय | तुदेवहि | तुदेमहि |
Consider the √भ्रस्ज्-धातुः (तुदादि-गणः, भ्रस्जँ पाके, धातु-पाठः #६. ४)
In the धातु-पाठः, the √भ्रस्ज्-धातुः has one इत् letter which is the अनुनासिक: अकार: following the जकार:। This इत् letter has a स्वरित-स्वर:। Therefore, as per the सूत्रम् 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले, the √भ्रस्ज्-धातुः is उभयपदी।
Example: भृज्जति (लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्)।
भ्रस्ज् + लँट् 3-2-123
= भ्रस्ज् + ल् 1-3-2, 1-3-3
= भ्रस्ज् + तिप् 3-4-78, 1-4-101, 1-4-102, 1-4-108. “तिप्” gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113
= भ्रस्ज् + ति 1-3-3
= भ्रस्ज् + श + ति 3-1-77
= भ्रस्ज् + अ + ति 1-3-8
= भ् र् अस्ज् + अ + ति = भ् ऋ अस्ज् + अ + ति 6-1-16, 1-1-45 (Note: Since the सार्वधातुक-प्रत्यय: “श” is अपित्, by 1-2-4 it behaves ङिद्वत् – as if it has ङकार: as a इत्। This allows 6-1-16 to apply)
= भृस्जति 6-1-108
= भृश्जति 8-4-40
= भृज्जति 8-4-53
The following table gives the forms for the धातुः √भ्रस्ज् (तुदादि-गणः, भ्रस्जँ पाके, धातु-पाठः #६. ४) लँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | भृज्जति | भृज्जतः | भृज्जन्ति |
| म०पु | भृज्जसि | भृज्जथः | भृज्जथ |
| उ०पु | भृज्जामि | भृज्जावः | भृज्जामः |
Consider the √कॄ-धातुः (तुदादि-गणः, कॄ विक्षेपे (निक्षेपे), धातु-पाठः #६. १४५)
In the धातु-पाठः, the √कॄ-धातुः has no इत् letter । Thus the √कॄ-धातुः is devoid of any indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्यया:। (Neither 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् nor 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले applies.) Therefore, as per 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्, the √कॄ-धातुः, in कर्तरि प्रयोग:, will take the परस्मैपद-प्रत्यया: by default.
Example: किरति (लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्).
कॄ + लँट् 3-2-123
= कॄ + ल् 1-3-2, 1-3-3
= कॄ + तिप् 3-4-78, 1-4-101, 1-4-102, 1-4-108. “तिप्” gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113
= कॄ + ति 1-3-3
= कॄ + श + ति 3-1-77. Note: By 1-2-4 सार्वधातुकमपित्, the श-प्रत्यय: becomes ङिद्वत् (behaves like having a ङकारः as an इत्)। Hence 1-1-5 क्क्ङिति च prevents the गुणादेशः for the ॠकार: (of the अङ्गम् “कॄ”) which would have been done by 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः।
= कॄ + अ + ति 1-3-8
= किर् + अ + ति 7-1-100, 1-1-51
= किरति
The following table gives the forms for the धातुः √कॄ (तुदादि-गणः, कॄ विक्षेपे (निक्षेपे), धातु-पाठः #६. १४५) लँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | किरति | किरतः | किरन्ति |
| म०पु | किरसि | किरथः | किरथ |
| उ०पु | किरामि | किरावः | किरामः |
Consider the √प्रच्छ्-धातुः (तुदादि-गणः, प्रच्छँ ज्ञीप्सायाम्, धातु-पाठः #६. १४९)
The ending अकार: (which is a इत् by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्) of “प्रच्छँ” has a उदात्त-स्वर:। Thus the √प्रच्छ्-धातुः is devoid of any indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्यया:। (Neither 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् nor 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले applies.) Therefore, as per 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्, the √प्रच्छ्-धातुः, in कर्तरि प्रयोग:, takes the परस्मैपद-प्रत्यया: by default.
Example: पृच्छति (लँट्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्)।
प्रच्छ् + लँट् 3-2-123
= प्रच्छ् + ल् 1-3-2, 1-3-3
= प्रच्छ् + तिप् 3-4-78, 1-4-101, 1-4-102, 1-4-108. “तिप्” gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113
= प्रच्छ् + ति 1-3-3
= प्रच्छ् + श + ति 3-1-77
= प्रच्छ् + अ + ति 1-3-8
= प् र् अच्छ् + अ + ति = प् ऋ अच्छ् + अ + ति 6-1-16, 1-1-45 (Note: Since the सार्वधातुक-प्रत्यय: “श” is अपित्, by 1-2-4 it behaves ङिद्वत् – as if it has ङकार: as a इत्। This allows 6-1-16 to apply)
= पृच्छति 6-1-108
The following table gives the forms for the धातुः √प्रच्छ् (तुदादि-गणः, प्रच्छँ ज्ञीप्सायाम्, धातु-पाठः #६. १४९) लँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | पृच्छति | पृच्छतः | पृच्छन्ति |
| म०पु | पृच्छसि | पृच्छथः | पृच्छथ |
| उ०पु | पृच्छामि | पृच्छावः | पृच्छामः |
———————————————————————————
Oct 22nd 2011
———————————————————————————
Consider the धातुः – √रुध् (रुधादि-गणः, रुधिँर् आवरणे, धातु-पाठः # ७. १)
In the धातु-पाठः, the √रुध्-धातुः has “इर्” as इत्। The इकारः of “इर्” has a स्वरित-स्वर: here. Therefore, as per the सूत्रम् 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले, the √रुध्-धातुः is उभयपदी।
The following tables give the forms for the √रुध्-धातुः when it takes परस्मैपद-प्रत्ययाः।
The following table gives the forms for the धातुः √रुध् (रुधादि-गणः, रुधिँर् आवरणे, धातु-पाठः # ७. १) लँट्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | रुणद्धि | रुन्धः/रुन्द्धः | रुन्धन्ति |
| म०पु | रुणत्सि | रुन्धः/रुन्द्धः | रुन्ध/रुन्द्ध |
| उ०पु | रुणध्मि | रुन्ध्वः | रुन्ध्मः |
The following table gives the forms for the धातुः √रुध् (रुधादि-गणः, रुधिँर् आवरणे, धातु-पाठः # ७. १) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | रुणद्धु/रुन्धात्/रुन्द्धात् | रुन्धाम्/रुन्द्धाम् | रुन्धन्तु |
| म०पु | रुन्धि/रुन्द्धि/रुन्धात्/रुन्द्धात् | रुन्धम्/रुन्द्धम् | रुन्ध/रुन्द्ध |
| उ०पु | रुणधानि | रुणधाव | रुणधाम |
The following table gives the forms for the धातुः √रुध् (रुधादि-गणः, रुधिँर् आवरणे, धातु-पाठः # ७. १) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अरुणत्/अरुणद् | अरुन्धाम्/अरुन्द्धाम् | अरुन्धन् |
| म०पु | अरुणः/अरुणत्/अरुणद् | अरुन्धम्/अरुन्द्धम् | अरुन्ध/अरुन्द्ध |
| उ०पु | अरुणधम् | अरुन्ध्व | अरुन्ध्म |
The following table gives the forms for the धातुः √रुध् (रुधादि-गणः, रुधिँर् आवरणे, धातु-पाठः # ७. १) विधिलिँङ्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | रुन्ध्यात् | रुन्ध्याताम् | रुन्ध्युः |
| म०पु | रुन्ध्याः | रुन्ध्यातम् | रुन्ध्यात |
| उ०पु | रुन्ध्याम् | रुन्ध्याव | रुन्ध्याम |
The following tables give the forms for the √रुध्-धातुः when it takes आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
The following table gives the forms for the धातुः √रुध् (रुधादि-गणः, रुधिँर् आवरणे, धातु-पाठः # ७. १) लँट्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | रुन्धे/रुन्द्धे | रुन्धाते | रुन्धते |
| म०पु | रुन्त्से | रुन्धाथे | रुन्ध्वे/रुन्द्ध्वे |
| उ०पु | रुन्धे | रुन्ध्वहे | रुन्ध्महे |
The following table gives the forms for the धातुः √रुध् (रुधादि-गणः, रुधिँर् आवरणे, धातु-पाठः # ७. १) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | रुन्धाम्/रुन्द्धाम् | रुन्धाताम् | रुन्धताम् |
| म०पु | रुन्त्स्व | रुन्धाथाम् | रुन्ध्वम्/रुन्द्ध्वम् |
| उ०पु | रुणधै | रुणधावहै | रुणधामहै |
The following table gives the forms for the धातुः √रुध् (रुधादि-गणः, रुधिँर् आवरणे, धातु-पाठः # ७. १) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अरुन्ध/अरुन्द्ध | अरुन्धाताम् | अरुन्धत |
| म०पु | अरुन्धाः/अरुन्द्धाः | अरुन्धाथाम् | अरुन्ध्वम्/अरुन्द्ध्वम् |
| उ०पु | अरुन्धि | अरुन्ध्वहि | अरुन्ध्महि |
The following table gives the forms for the धातुः √रुध् (रुधादि-गणः, रुधिँर् आवरणे, धातु-पाठः # ७. १) विधिलिँङ्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | |||
| म०पु | |||
| उ०पु |
Consider the धातुः √हिन्स् (रुधादि-गणः, हिसिँ हिंसायाम् , धातु-पाठः # ७. १९)
The इकारः at the end gets इत्-सञ्ज्ञा by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् । Therefore this धातुः is an इदित्। The इकारः takes लोप: by 1-3-9 तस्य लोपः।
हि नुँम् स्। By 7-1-58 इदितो नुम् धातो।
= हि न् स् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
The इत् letter (इकार:) of “हिसिँ” has a उदात्त-स्वर:। Thus the √हिन्स्-धातुः is devoid of any indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्यया:। Therefore, as per 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्, in कर्तरि प्रयोग:, this धातु: takes परस्मैपद-प्रत्यया: by default.
The following table gives the forms for the धातुः √हिन्स् (रुधादि-गणः, हिसिँ हिंसायाम् , धातु-पाठः # ७. १९) लँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | हिनस्ति | हिंस्तः | हिंसन्ति |
| म०पु | हिनस्सि | हिंस्थः | हिंस्थ |
| उ०पु | हिनस्मि | हिंस्वः | हिंस्मः |
The following table gives the forms for the धातुः √हिन्स् (रुधादि-गणः, हिसिँ हिंसायाम् , धातु-पाठः # ७. १९) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | हिनस्तु/हिंस्तात् | हिंस्ताम् | हिंसन्तु |
| म०पु | हिन्धि*/हिंस्तात् | हिंस्तम् | हिंस्त |
| उ०पु | हिनसानि | हिनसाव | हिनसाम |
*Note: 8-2-25 धि च applies here.
The following table gives the forms for the धातुः √हिन्स् (रुधादि-गणः, हिसिँ हिंसायाम् , धातु-पाठः # ७. १९) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अहिनत्/अहिनद् | अहिंस्ताम् | अहिंसन् |
| म०पु | अहिनः/अहिनत्/अहिनद् | अहिंस्तम् | अहिंस्त |
| उ०पु | अहिनसम् | अहिंस्व | अहिंस्म |
The following table gives the forms for the धातुः √हिन्स् (रुधादि-गणः, हिसिँ हिंसायाम् , धातु-पाठः # ७. १९) विधिलिँङ्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | हिंस्यात् | हिंस्याताम् | हिंस्युः |
| म०पु | हिंस्याः | हिंस्यातम् | हिंस्यात |
| उ०पु | हिंस्याम् | हिंस्याव | हिंस्याम |
Consider the धातुः √तन् (तनुँ विस्तारे # ८. १)
The उकार: of this धातुः has a स्वरित-स्वरः in the धातु-पाठः। Hence by 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले, this धातु: is उभयपदी।
The following table gives the forms for the धातुः √तन्-धातुः (तनादि-गणः, तनुँ विस्तारे, धातु-पाठः # ८. १) लँट्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तनोति | तनुतः | तन्वन्ति* |
| म०पु | तनोषि | तनुथः | तनुथ |
| उ०पु | तनोमि | तन्वः/तनुवः** | तन्मः/तनुमः** |
*Note: 6-1-77 इको यणचि applies here. (Neither 6-4-77 अचि श्नुधातुभ्रुवां य्वोरियङुवङौ nor 6-4-87 हुश्नुवोः सार्वधातुके is applicable.)
**Note: 6-4-107 लोपश्चास्यान्यतरस्यां म्वोः applies here.
The following table gives the forms for the धातुः √तन्-धातुः (तनादि-गणः, तनुँ विस्तारे, धातु-पाठः # ८. १) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तनोतु/तनुतात् | तनुताम् | तन्वन्तु |
| म०पु | तनु*/तनुतात् | तनुतम् | तनुत |
| उ०पु | तनवानि | तनवाव | तनवाम |
*Note: 6-4-106 उतश्च प्रत्ययादसंयोगपूर्वात् applies here.
The following table gives the forms for the धातुः √तन्-धातुः (तनादि-गणः, तनुँ विस्तारे, धातु-पाठः # ८. १) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अतनोत् | अतनुताम् | अतन्वन् |
| म०पु | अतनोः | अतनुतम् | अतनुत |
| उ०पु | अतनवम् | अतन्व/अतनुव | अतन्म/अतनुम |
The following table gives the forms for the धातुः √तन्-धातुः (तनादि-गणः, तनुँ विस्तारे, धातु-पाठः # ८. १) विधिलिँङ्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तनुयात् | तनुयाताम् | तनुयुः |
| म०पु | तनुयाः | तनुयातम् | तनुयात |
| उ०पु | तनुयाम् | तनुयाव | तनुयाम |
The following table gives the forms for the धातुः √तन्-धातुः (तनादि-गणः, तनुँ विस्तारे, धातु-पाठः # ८. १) लँट्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तनुते | तन्वाते | तन्वते |
| म०पु | तनुषे | तन्वाथे | तनुध्वे |
| उ०पु | तन्वे | तन्वहे/तनुवहे | तन्महे/तनुमहे |
The following table gives the forms for the धातुः √तन्-धातुः (तनादि-गणः, तनुँ विस्तारे, धातु-पाठः # ८. १) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तनुताम् | तन्वाताम् | तन्वताम् |
| म०पु | तनुष्व | तन्वाथाम् | तनुध्वम् |
| उ०पु | तनवै | तनवावहै | तनवामहै |
The following table gives the forms for the धातुः √तन्-धातुः (तनादि-गणः, तनुँ विस्तारे, धातु-पाठः # ८. १) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अतनुत | अतन्वाताम् | अतन्वत |
| म०पु | अतनुथाः | अतन्वाथाम् | अतनुध्वम् |
| उ०पु | अतन्वि | अतन्वहि/अतनुवहि | अतन्महि/अतनुमहि |
The following table gives the forms for the धातुः √तन्-धातुः (तनादि-गणः, तनुँ विस्तारे, धातु-पाठः # ८. १) विधिलिँङ्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | तन्वीत | तन्वीयाताम् | तन्वीरन् |
| म०पु | तन्वीथाः | तन्वीयाथाम् | तन्वीध्वम् |
| उ०पु | तन्वीय | तन्वीवहि | तन्वीमहि |
Consider the धातुः-√कृ (डुकृञ् करणे ८. १०)
The “डु” at the beginning of this धातुः gets इत्-सञ्ज्ञा by 1-3-5 आदिर्ञिटुडवः। The ञकारः at the end gets इत्-सञ्ज्ञा by 1-3-3 हलन्त्यम्। Both take लोप: by 1-3-9 तस्य लोपः। Since the √कृ-धातुः has ञकारः as इत् in the धातु-पाठः, by 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले, the √कृ-धातुः is उभयपदी।
The following table gives the forms for the धातुः √कृ (तनादि-गणः, डुकृञ् करणे, धातु-पाठः # ८. १०) लँट्, कर्तरि प्रयोग:, परस्पमैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | करोति | कुरुतः | कुर्वन्ति |
| म०पु | करोषि | कुरुथः | कुरुथ |
| उ०पु | करोमि | कुर्वः* | कुर्मः* |
*Note: 6-4-108 नित्यं करोतेः applies here.
The following table gives the forms for the धातुः √कृ (तनादि-गणः, डुकृञ् करणे, धातु-पाठः # ८. १०) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, परस्पमैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | करोतु/कुरुतात् | कुरुताम् | कुर्वन्तु |
| म०पु | कुरु*/कुरुतात् | कुरुतम् | कुरुत |
| उ०पु | करवाणि | करवाव | करवाम |
*Note: 6-4-106 उतश्च प्रत्ययादसंयोगपूर्वात् applies here.
The following table gives the forms for the धातुः √कृ (तनादि-गणः, डुकृञ् करणे, धातु-पाठः # ८. १०) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, परस्पमैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अकरोत् | अकुरुताम् | अकुर्वन् |
| म०पु | अकरोः | अकुरुतम् | अकुरुत |
| उ०पु | अकरवम् | अकुर्व | अकुर्म |
The following table gives the forms for the धातुः √कृ (तनादि-गणः, डुकृञ् करणे, धातु-पाठः # ८. १०) विधिलिँङ् , कर्तरि प्रयोग:, परस्पमैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | कुर्यात् | कुर्याताम् | कुर्युः |
| म०पु | कुर्याः | कुर्यातम् | कुर्यात |
| उ०पु | कुर्याम् | कुर्याव | कुर्याम |
Note: In all nine places in the above table, 6-4-109 ये च applies.
The following table gives the forms for the धातुः √कृ (तनादि-गणः, डुकृञ् करणे, धातु-पाठः # ८. १०) लँट्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | कुरुते | कुर्वाते | कुर्वते |
| म०पु | कुरुषे | कुर्वाथे | कुरुध्वे |
| उ०पु | कुर्वे | कुर्वहे | कुर्महे |
The following table gives the forms for the धातुः √कृ (तनादि-गणः, डुकृञ् करणे, धातु-पाठः # ८. १०) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | कुरुताम् | कुर्वाताम् | कुर्वताम् |
| म०पु | कुरुष्व | कुर्वाथाम् | कुरुध्वम् |
| उ०पु | करवै | करवावहै | करवामहै |
The following table gives the forms for the धातुः √तन्-धातुः (तनादि-गणः, तनुँ विस्तारे ८. १, धातु-पाठः # ८. १) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अकुरुत | अकुर्वाताम् | अकुर्वत |
| म०पु | अकुरुथाः | अकुर्वाथाम् | अकुरुध्वम् |
| उ०पु | अकुर्वि | अकुर्वहि | अकुर्महि |
The following table gives the forms for the धातुः √कृ (तनादि-गणः, डुकृञ् करणे, धातु-पाठः # ८. १०) विधिलिँङ् , कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | कुर्वीत | कुर्वीयाताम् | कुर्वीरन् |
| म०पु | कुर्वीथाः | कुर्वीयाथाम् | कुर्वीध्वम् |
| उ०पु | कुर्वीय | कुर्वीवहि | कुर्वीमहि |
———————————————————————————
Nov 12th 2011
———————————————————————————
Consider the धातुः-√क्री (डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये # ९. १)
The “डु” at the beginning of this धातुः gets इत्-सञ्ज्ञा by 1-3-5 आदिर्ञिटुडवः। The ञकारः at the end gets इत्-सञ्ज्ञा by 1-3-3 हलन्त्यम्। Both take लोप: by 1-3-9 तस्य लोपः। Since the √क्री-धातुः has ञकारः as इत् in the धातु-पाठः, it is उभयपदी।
The following table gives the forms for the धातुः √क्री (क्र्यादि-गणः, डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये, धातु-पाठः # ९. १), लँट्, कर्तरि प्रयोग:, परस्पमैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | क्रीणाति | क्रीणीतः | क्रीणन्ति |
| म०पु | क्रीणासि | क्रीणीथः | क्रीणीथ |
| उ०पु | क्रीणामि | क्रीणीवः | क्रीणीमः |
The following table gives the forms for the धातुः √क्री (क्र्यादि-गणः, डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये, धातु-पाठः # ९. १) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, परस्पमैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | क्रीणातु/क्रीणीतात् | क्रीणीताम् | क्रीणन्तु |
| म०पु | क्रीणीहि/क्रीणीतात् | क्रीणीतम् | क्रीणीत |
| उ०पु | क्रीणानि | क्रीणाव | क्रीणाम |
The following table gives the forms for the धातुः √क्री (क्र्यादि-गणः, डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये, धातु-पाठः # ९. १) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, परस्पमैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अक्रीणात् | अक्रीणीताम् | अक्रीणन् |
| म०पु | अक्रीणाः | अक्रीणीतम् | अक्रीणीत |
| उ०पु | अक्रीणाम् | अक्रीणीव | अक्रीणीम |
The following table gives the forms for the धातुः √क्री (क्र्यादि-गणः, डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये, धातु-पाठः # ९. १) विधिलिँङ् , कर्तरि प्रयोग:, परस्पमैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | क्रीणीयात् | क्रीणीयाताम् | क्रीणीयुः |
| म०पु | क्रीणीयाः | क्रीणीयातम् | क्रीणीयात |
| उ०पु | क्रीणीयाम् | क्रीणीयाव | क्रीणीयाम |
The following table gives the forms for the धातुः √क्री (क्र्यादि-गणः, डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये, धातु-पाठः # ९. १) लँट्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | क्रीणीते | क्रीणाते | क्रीणते |
| म०पु | क्रीणीषे | क्रीणाथे | क्रीणीध्वे |
| उ०पु | क्रीणे | क्रीणीवहे | क्रीणीमहे |
The following table gives the forms for the धातुः √क्री (क्र्यादि-गणः, डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये, धातु-पाठः # ९. १) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | क्रीणीताम् | क्रीणाताम् | क्रीणताम् |
| म०पु | क्रीणीष्व | क्रीणाथाम् | क्रीणीध्वम् |
| उ०पु | क्रीणै | क्रीणावहै | क्रीणामहै |
The following table gives the forms for the धातुः √क्री (क्र्यादि-गणः, डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये, धातु-पाठः # ९. १) लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अक्रीणीत | अक्रीणाताम् | अक्रीणत |
| म०पु | अक्रीणीथाः | अक्रीणाथाम् | अक्रीणीध्वम् |
| उ०पु | अक्रीणि | अक्रीणीवहि | अक्रीणीमहि |
The following table gives the forms for the धातुः √क्री (क्र्यादि-गणः, डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये, धातु-पाठः # ९. १) विधिलिँङ् , कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | क्रीणीत | क्रीणीयाताम् | क्रीणीरन् |
| म०पु | क्रीणीथाः | क्रीणीयाथाम् | क्रीणीध्वम् |
| उ०पु | क्रीणीय | क्रीणीवहि | क्रीणीमहि |
Consider the धातुः – √ग्रह् (ग्रहँ उपादाने #९. ७१)
The अकारः at the end of ग्रहँ gets इत्-सञ्ज्ञा by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् and takes लोप: by 1-3-9 तस्य लोपः। This इत् letter has स्वरित-स्वरः । Therefore, as per the सूत्रम् 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले, the √ग्रह्-धातुः is उभयपदी।
The following table gives the forms for the धातुः √ग्रह्-धातुः (क्र्यादि-गणः, ग्रहँ उपादाने, धातु-पाठः # ९.७१ ) लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | गृह्णातु/गृह्णीतात् | गृह्णीताम् | गृह्णन्तु |
| म०पु | गृहाण*/गृह्णीतात् | गृह्णीतम् | गृह्णीत |
| उ०पु | गृह्णानि | गृह्णाव | गृह्णाम |
*Note: 3-1-83 हलः श्नः शानज्झौ applies here.
Consider the धातुः – √ज्ञा (ज्ञा अवबोधने, ९. ४३)
In the धातु-पाठः this धातुः is devoid of any indications for bringing in आत्मनेपद-प्रत्यया:। (Neither 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम् nor 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले applies.) Therefore, as per 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्, the √ज्ञा-धातुः, in कर्तरि प्रयोग:, will take the परस्मैपद-प्रत्यया: by default.
उदाहरणम् – जानाति √ज्ञा (क्र्यादि-गणः, ज्ञा अवबोधने, धातु-पाठः # ९. ४३), लँट्, कर्तरि-प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।
ज्ञा + लँट् 3-2-123
= ज्ञा + ल् 1-3-2, 1-3-3, 1-3-9
= ज्ञा + तिप् 3-4-78, 1-4-101, 1-4-102, 1-4-108, तिप् gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113
= ज्ञा + ति 1-3-3
= ज्ञा + श्ना + ति 3-1-81. “श्ना” which is a शित्, gets सार्वधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-113.
= ज्ञा + ना + ति 1-3-8, 1-3-9
= जानाति 7-3-79
The following table gives the forms for the धातुः √ज्ञा (क्र्यादि-गणः, ज्ञा अवबोधने, धातु-पाठः # ९. ४३), लँट्, कर्तरि प्रयोग:।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | जानाति | जानीतः | जानन्ति |
| म०पु | जानासि | जानीथः | जानीथ |
| उ०पु | जानामि | जानीवः | जानीमः |
Consider the धातुः – √चुर् (चुरादि-गणः, चुरँ स्तेये, धातु-पाठः # १०.१)
As per 3-1-25, √चुर् takes the णिच्-प्रत्यय: स्वार्थे।
चुर् + णिच् 3-1-25. “णिच्” gets आर्धधातुक-सञ्ज्ञा by 3-4-114
= चुर् + इ 1-3-3, 1-3-7, 1-3-9
= चोरि 7-3-86
“चोरि” gets धातु-सञ्ज्ञा by 3-1-32
As per 1-3-74 णिचश्च, the धातुः “चोरि” is उभयपदी।
The following tables give the forms for the धातुः “चोरि” when it takes परस्मैपद-प्रत्ययाः।
The following table gives the forms for the धातुः “चोरि” लँट्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | चोरयति | चोरयतः | चोरयन्ति |
| म०पु | चोरयसि | चोरयथः | चोरयथ |
| उ०पु | चोरयामि | चोरयावः | चोरयामः |
The following table gives the forms for the धातुः “चोरि” लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | चोरयतु | चोरयताम् | चोरयन्तु |
| म०पु | चोरय | चोरयतम् | चोरयत |
| उ०पु | चोरयाणि | चोरयाव | चोरयाम |
The following table gives the forms for the धातुः “चोरि” लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अचोरयत् | अचोरयताम् | अचोरयन् |
| म०पु | अचोरयः | अचोरयतम् | अचोरयत |
| उ०पु | अचोरयम् | अचोरयाव | अचोरयाम |
The following table gives the forms for the धातुः “चोरि” विधिलिँङ्, कर्तरि प्रयोग:, परस्मैपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | चोरयेत् | चोरयेताम् | चोरयेयुः |
| म०पु | चोरयेः | चोरयेतम् | चोरयेत |
| उ०पु | चोरयेयम् | चोरयेव | चोरयेम |
The following tables give the forms for the √चुर्-धातुः when it takes आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
The following table gives the forms for the धातुः “चोरि” लँट्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | चोरयते | चोरयेते | चोरयन्ते |
| म०पु | चोरयसे | चोरयेथे | चोरयध्वे |
| उ०पु | चोरये | चोरयावहे | चोरयामहे |
The following table gives the forms for the धातुः “चोरि” लोँट्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | चोरयताम् | चोरयेताम् | चोरयन्ताम् |
| म०पु | चोरयस्व | चोरयेथाम् | चोरयध्वम् |
| उ०पु | चोरयै | चोरयावहै | चोरयामहै |
The following table gives the forms for the धातुः “चोरि” लँङ्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | अचोरयत | अचोरयेताम् | अचोरयन्त |
| म०पु | अचोरयथाः | अचोरयेथाम् | अचोरयध्वम् |
| उ०पु | अचोरये | अचोरयावहि | अचोरयामहि |
The following table gives the forms for the धातुः “चोरि” विधिलिँङ्, कर्तरि प्रयोग:, आत्मनेपद-प्रत्ययाः।
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्र०पु | चोरयेत | चोरयेयाताम् | चोरयेरन् |
| म०पु | चोरयेथाः | चोरयेयाथाम् | चोरयेध्वम् |
| उ०पु | चोरयेय | चोरयेवहि | चोरयेमहि |
Recent Comments