TBD.

वस्वन्तस्य भस्य सम्प्रसारणं भवति। विदुषः पश्य। विदुषा। विदुषे। पेचुषः। पश्य। पेचुषा। पेचुषे। पपुषः पश्य। आकारलोपे कर्तव्ये वसुसंप्रसारणस्य व्याश्रयत्वादसिद्धत्वम् न भवति। वसुग्रहणे क्वसोरपि ग्रहणम् इष्यते।

TBD.

355 वस्वन्तस्य भस्य सम्प्रसारणं स्यात्. विदुषः. वसुस्रंस्विति दः. विद्वद्भ्याम्..

शसादावचि विशेषमाह–वसोः संप्रसारणं। प्रत्ययग्रहणपरिभाषया वसोरिति तदन्तग्रहणं भस्येत्यधिकृतं। तदाह–वस्वन्तस्येति। पूर्वेति। शसि वकारस्य उत्वे विदु अस् इति स्थिते, `संप्रसारणाच्चे'ति पूर्वरूपे, विदुस् इति स्थिते, प्रत्ययावयवत्वात्सस्य षत्वमित्यर्थः। `षत्वतुकोरसिद्ध' इति पूर्वरूपस्याऽसिद्धत्वं न शङ्क्यं, पदान्तपदाद्योरेकादेश एव तत्प्रवृत्तेः। सुपि दत्वे चत्र्वम्। विद्वत्सु। सेदिवानिति। `षद्वलृ विशर?णगत्यवसादनेषु' `धात्वादेः षः सः', `भाषायां सदवसश्रुवः' इति लिटः क्वसुः, उकावितौ, `लिटि धातोः' इति द्वित्वं, हलादिशेषः, `अत एकहल्मध्ये' #इत्येत्त्वाभ्यासलोपौ, `वस्वेकाञाद्धसा'मिति इट्। सेदिवस्शब्दः। ततः सुः, उगित्त्वान्नुम्, `सान्तमहतः' इति दीर्घः, सुलोपः, सस्य संयोगान्तलोपः, तस्याऽसिद्धत्वान्नलोपो न। सान्तवस्वन्तत्वाऽभावान्न दत्वमिति भावः। सेदिवांसाविति। नुमि `सान्तमहतः' इति दीर्घः। ननु उक्तरीत्या निषपन्नात्सेदिवस्शब्दाच्छसि `वसोः संप्रसारण'मिति वकारस्य उत्वे पूर्वरूपे इकारस्य यणि `सेद्युषः' इति स्यात्। ततश्च `सेदुषः' इति वक्ष्यमाणं रूपमयुक्तम्। नच शसि भविष्यति भविष्यत्संप्रसारणरूपकार्यं पर्यालोच्य पूर्वमेव इट् न प्रवर्तते, पदावधिकान्वाख्यानाभ्युपगमादिति वाच्यम्, एवमपि बहिर्भूतयजाद्यसर्वनामस्थानस्वादिप्रत्ययनिमित्तकभसंज्ञापेक्षतया संप्रसारणस्याङ्गस्य बहिरङ्गत्वेन इडागमस्यैवान्तरङ्गत्वात्प्रथमं प्रवृत्तेः, परादन्तरङ्गस्य बलवत्त्वादित्यत आह–अन्तरङ्गोऽपीति। अकृतेति। भविष्यता संप्रसारणेन बलादित्वस्य विनाशोन्मुखत्वादिति भावः। वस्तुतस्तु प्रथममपि सेदिवस्शब्दादेव सुबुत्पत्तिरस्तु, तथापि वकारस्य संप्रसारणे उत्वे कृते, यणि सत्यपि संप्रसारणस्य बहिरङ्गत्वेनाऽसिद्धत्वात् `लोपो व्योः' इति लोपे `सेदुष' इति रूपं सिद्धम्। नच `नाजानन्तर्ये बहिष्ट्वप्रक्लृप्ति'रिति निषेधः शङ्क्यः, उत्तरकालप्रवृत्तिकेऽजानन्तर्य एव तत्प्रवृत्तेरभ्युपगमात्। इह च उत्तरकालप्रवृत्तिके वलि लोपे तदभावात्। किंच कृते इटि संप्रसारणप्रवृत्तावपि वलादित्वरूपनिमित्तनिवृत्त्या इटो निवृत्तौ `सेदुष' इति निर्बाधं। `निमित्ताऽपाये नैमित्तिकस्याप्यपायः' इति न्यायात्। किंच पदावधिकान्वाख्यानेऽपि सेद्वस् अस् इति स्थिते इट्संप्रसारणयोः प्राप्तौ प्रतिपदविधित्वेन शीर्घोपस्थितिकत्वात्प्रथमं संप्रसारणे वलादित्वाऽभावादिटः प्राप्तिरेव नास्तीति `सेदुषः' इति निर्बाधमित्याहुः। इत्यादीति। सुपि–सेदिबत्सु। `हिसिं हिंसायाम्' इदित्त्वान्नुम्, सुपूर्वात्क्विप्, इदित्त्वान्नलोपो न, `नश्चे'त्यनुस्वारः, सुहुंस्शब्दात्सोर्लोपः, सकारस्य संयोगान्तलोपः, तस्याऽसिद्धत्वान्नलोपो न। नापि `सर्वनामस्थाने चे'ति दीर्घः। निमित्तापायादनुस्वारनिवृत्तिः। सुहिन् इति सौ रूपं वक्ष्यति। तत्र `सान्तमहतः' इति दीर्घमाशङ्क्य आह–सान्तेति। सुहिन्भ्यामिति। `स्वादिषु' इति पदान्तत्वात्सस्य संयोगान्तलोपे निमित्ताऽपायादनुस्वारनिवृत्तिरिति भावः। सुबिन्स्विति। संयोगान्लोपेऽनुस्वारनिवृत्तिः। सुपः सकारमाश्रित्य पुनरनुस्वारस्तु न, पदान्तत्वात्। ध्वदिति। ध्वंसु अवरुआंसने कृतानुस्वारनिर्देशः। क्विप्, अनुस्वारस्याऽसिद्धत्वात् ` अनिदिताम्' इति नलोपः। सोर्लोपः। `वसुरुआंसु' इति दत्वम्। `वाऽसाने' इति चत्र्वविकल्प इति भावः। एवमिति। `रुआंसु अवरुआंसने' क्विबादि पूर्ववदिति भावः। `पूञ्पवने' अस्मात् `पूञो डुम्सुन्' इति उणादिसूत्रेण डुम्सुन्प्रत्ययः। डकारो नकार उकारश्च इत्। डित्त्वसामथ्र्यादभस्यापि टेर्लोपः। पुंस्शब्दात्सुबुत्पत्तिः।

387 वसोः। प्रत्ययग्रहणे तदन्तग्रहणमित्याह–वस्वन्तस्येति। सेदिवानिति। `भाषायां सदवसश्रुवः'इति लिटः क्वसुः। `लिटि धातो'रितिद्वित्वम्, `हलादिः शेषः'`अत एकहल्मध्ये'इत्येत्वाभ्यासलोपौ। `वस्वेकाजाद्धसा'मितीट्। नुम्। `सान्ते'ति दीर्घः। सेदुष इति। ननु `तदनुबन्धकग्रहणे नाऽतदनुबन्धकस्ये'ति परिभाषया `विदेः शतुर्वसु'रित्यस्यैव वसोः संप्रसारणं युक्तं, न तु क्वसोः। सत्यम्। वसोरुकारानुबन्धकरणं क्वसोः सामान्यग्रहणार्थम्। उगित्त्वस्य स्थामिवद्भावेनाऽपि सिद्धेः। इह गमिप्रभृतिभ्यः क्वसुर्नोदाह्मतः, छान्दसत्वात्। अतएव वैदिकप्रक्रियायां`तस्थिवान्''जग्निवान्`इत्याद्युदाहर्तव्यं नाऽत्रेत्याहुः। कवयस्तु प्रयुञ्जते–`श्रेयांसि सर्वाण्यधिजग्मुषस्ते'। `तं तस्थिवांसं नगरोपकण्ठे'इत्यादि। अत्र वदन्ति–छान्दसा अप्.येके पद्ददादय इव क्वचिद्भाषायां भवन्ति, `मासश्छन्दसी'त्यस्य सामान्यापेक्षज्ञापकत्वाश्रयणा [दिति]कथंचित्सामाधेयमिति। सुहिनिति। संयोगान्तलोपस्याऽसिद्धत्वान्नोपधादीर्घः। सुहिन्त्स्विति। `नश्चे'ति सस्य वा धुट्। ध्वसत इति ध्वत्। रुआंसत इति रुआत्।`रुआसु ध्वंसु अवरुआंसने' `ध्वंसु गतौ याचने चे'त्याभ्यां क्विप्। `अनिदिता'मिति नलोपः। `वसुरुआसु'इति दत्वम्।

वृत्ति: वस्वन्तस्य भस्य सम्प्रसारणं स्यात्। A अङ्गम् that ends in the “वसुँ” affix and has the भ-सञ्ज्ञा takes सम्प्रसारणम्।

उदाहरणम् – विद्वस् + शस् 4-1-2, अङ्गम् has भ-सञ्ज्ञा by 1-4-18 = विद्वस् + अस् 1-3-4, 1-3-8 = विदु अस् + अस् 6-4-131, 6-1-37 = विदुसस् 6-1-108 = विदुसः 8-2-66, 8-3-15 = विदुषः 8-3-59