Table of Contents

<<8-2-6 —- 8-2-8>>

8-2-7 नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य

प्रथमावृत्तिः

TBD.

काशिका

पदस्य इति वर्तते। प्रातिपदिकस्य पदस्य यो ऽन्त्यो नकारः तस्य लोपो भवति। राजा। राजभ्याम्। राजभिः। राजता। राजतरः। राजतमः। प्रातिपदिकग्रहणं किम्? अहन्नहिम्। अन्तग्रहणं किम्? राजानौ। राजानः। प्रातिपदिकग्रहणम् असमस्तम् एव सुपां सुलुकिति षष्ठ्या लुका निर्दिष्टम्। अह्नो नलोपप्रतिषेधो वक्तव्यः। अहः। अहोभ्याम्। अहोभिः। रो ऽसुपि 8-2-69), अहन् (*7,2.68 इति रेफरुत्वयोरसिद्धत्वात् नलोपः प्राप्नोति, सावकाशं तदुभयं सम्बुद्धौ, हे ऽहः, हे दीर्घातो निदाघेति? तत्र समाधिमाहुः। अहनिति रुविधौ यदुपादीयते प्रथमैकवचनान्तम् अकृतनलोपं तदावर्त्यते, तत्र एकया आवृत्त्या तदेवं रूपं नलोपाभावार्थम् अन्वाख्यायते, द्वितीययापि तस्य रुः विधीयते।

Ashtadhyayi (C.S.Vasu)

TBD.

लघु

180 प्रातिपदिकसंज्ञकं यत्पदं तदन्तस्य नस्य लोपः. सखा..

बालमनोरमा

234 न लोपः। `न' इति स्थानषष्ठ\उfffद्न्तं पृथक्पदम्। आर्षः षष्ट\उfffदा लुक्। नकारस्य लोपः स्यादित्यर्थः। अन्तस्येति नकारस्य विशेषणम्। अत एव च नस्य विशेषणसापेक्षत्वाल्लोपशब्देन समासो न भवति, असामथ्र्यात्। कस्यान्त इत्यपेक्षायां पदस्येत्यधिकृतमवयवष्ठ\उfffद्न्तमन्वेति - पदस्य योऽयमन्तावयवस्तस्य नकारस्य लोप इति। कीदृशं पदमित्यपेक्षायां प्रातिपदिकेति लुप्तषष्ठ\उfffद्न्तमन्वेति। प्रातिपदिकसंज्ञकं यत् पदं तस्य योऽयमन्तावयवो नकारस्तस्यः लोपः स्यादिति। अत एव प्रातिपदिकान्तस्येति न समस्तमेकं पदम्। तस्य पदशब्देनान्वितत्वेनाऽन्तशब्देनाऽसामथ्र्यात्। तदाह-नेति प्रातिपदिकेति च लुप्तेति। तदन्तस्येति। तस्य पदस्य अन्तावयवो यो नककारस्तस्येत्यर्थः। प्रातिपदिकग्रहणं किम् ?। अहन्। तिङन्तस्य न भवति। पदग्रहणं किम् ?। अहन्। तिङन्तस्य न भवति। पदग्रहणं किम् ?। राजानौ। ननु नलोपे सति यूषभ्यामित्यत्र `सुपि चे'दीर्घः स्यात्। यूषभिरित्यत्र `अतो भिस ऐ'सिति ऐसादेशः स्यात्। `यूषभ्य' इत्यत्र `बहुवचने झल्ये'दित्येत्वं स्यादित्यत आह-नलोपस्यासिद्धत्वादिति। इत्यादीति। यूष्णे यूष्णः। यूष्णोः यूष्णामिति आदिशब्दार्थः। य#ऊषन्-ङि इति स्तिते अल्लोपोऽन इति नित्येऽल्लोपे प्राप्ते-।

तत्त्वबोधिनी

198 नलोपः प्रातिपदिकान्तस्य। लुप्तषष्ठीके इति। सौत्रत्वात्। न तु षष्ठीतत्पुरुषौ, पूर्वपदे सापेक्षत्वेन समासाऽसंभवात्, प्रातिपदिकस्य पदविशेषणत्वाच्चेति भावः। तदन्तस्येति। षष्ठीतत्पुरुषोऽयम्। तस्य- प्रातिपदिकसंज्ञकपदस्याऽन्तो यो नकारस्तस्येत्यर्थः। यतदि तु प्रातिपदिकेनेव`ने'त्यनेनापि पदं विशेष्यते तदा विशेषणेन तदन्तविधौ सौत्रमन्तग्रहणं शक्यमकर्त्तुमिति मनोरमायां स्थितम्। प्रातिपदिकेति किम् ?। अहन्। पदमिति किम् ?। राजानौ। राजानः।

Satishji's सूत्र-सूचिः

उदाहरणम् – (हे) दण्डिन् (neuter) + सुँ (सम्बुद्धिः) = दण्डिन् 7-1-23 = दण्डिन् 8-2-8 stops 8-2-7.
But, by the above वार्तिकम् we get the optional form (हे) दण्डि।