TBD.

कर्तृकर्मणोः कृति 2-3-65 इति नित्यं षष्थी प्राप्ता कर्तरि विकल्प्यते। कृत्यानां प्रयोगे कर्तरि वा षष्ठी विभक्तिर् भवति, न कर्मणि। भवता कटः कर्तव्यः, भवतः कटः कर्तव्यः। कर्तरि इति किम्? गेयो माणवकः साम्नाम्। उभयप्राप्तौ कृत्ये षष्ठ्याः प्रतिषेधो वक्तव्यः। क्रष्टव्या ग्रामं शाखा देवदत्तेन। नेतव्या ग्राममजा देवदत्तेन।

TBD.

–

621 कृत्यानाम्। शेषपूरणेन सूत्रं व्याचष्टे–षष्ठी वा स्यादिति। `कृत्या' इत्यधिकृत्य विहिताः कतिपयकृत्प्रत्ययविशेषाः, तद्योगे कर्तरि षष्ठी वा स्यादित्यर्थः। कर्तृकर्मणोः' इति नित्यं प्राप्ते विकल्पोऽयम्। मया मम वा सेव्यो हरिरिति। `षेवृ सेवायाम्' `ऋहलोण्र्य'दिति कर्मणि ण्यत्प्रत्ययः। अस्मच्छब्दार्थस्य कर्तुरनभिहितत्वात्षष्ठींतृतीये। गेय इति। नन्विह साम्नः कर्मत्वस्य `अचो य'दिति यत्प्रत्ययाभिहितत्वात्कथं षष्ठीप्रसक्तिरित्यत आह– भव्येति। ननु `नेतव्या व्रजं गावः कृष्णेने'त्यत्र कृत्यसंज्ञकतव्यप्रत्यययोगात् `उभयप्राप्तौ' इति बाधित्वा कृष्णात्षष्ठीविकल्पः स्यात्, व्रज्रात्तु `कर्तृकर्मणोः कृती'ति नित्यं स्यादित्यत आह-अत्र योगो विभज्यत इति। विभागप्रकारं दर्शयति–कृत्यानामिति। अनुवर्तत इति। तथाच कृत्ययोगे कर्तृकर्मणोरुभयोः प्रसक्ता षष्ठी नेत्यर्थः फलति। नेतव्या व्रजमिति। `गुणकर्मणि वेष्यते' इति व्रजाद्विकल्पस्तु न भवति, नेता अ\उfffदास्य रुआउघ्नस्य रुआउघ्नं वेति उभयप्राप्तिरहिते कृत्यव्यतिरेक्ते चरितार्थस्य `दोग्धव्या गाः पयः कृष्णेने'त्यादौ गुणकर्मण उक्तत्वेन प्रधानकर्मणि चरितार्थेनान#एन परत्वाद्बाधात्। ततः कर्तरि वेति। `कृत्याना'मिति सूत्रप्रणयनानन्तरं कर्तरि वेति पृथक्प्रेणतव्यमित्यर्थः। उक्तोऽर्थ इति। `कृत्याना'मित्यनुवर्त्त्य कृत्ययोगे कर्तरि षष्ठी वा स्यादिति व्याख्येयमित्यर्थः। उक्तोऽर्थ इति। `कृत्याना'मित्यनुवर्त्त्य कृत्ययोगे कर्तरि षष्ठी वा स्यादिति व्याख्येयमित्यर्थः। अनुभयप्राप्तिविषये `मया मम वा सेव्यो हरि'रित्यादाविदमवतिष्ठते।

553 कृत्यानाम्। `कर्तृकर्मणोः' इति नित्ये प्राप्ते विभाषेयम्। सेव्य इति। `षेवृ सेवायाम्' , ऋहलोः–' इति कर्मणि निषेधार्थमिदम्। `गुणकर्मणि वेष्यते ' इति तूभयप्राप्तिरहितस्थले नेताऽ\उfffदारस्येत्यादौ चरितार्थमिति दिक्। तुल्यार्थेः। शेषषष्ठ\उfffदां प्राप्तायां विकल्पेन तृतीया अनेन विधीयते, तया मुक्ते षष्ठ\उfffदेव भवेत्तदाह—पक्षे षष्ठीति। बहुवचननिर्देशादेव पर्यायग्रहणे सिद्धे`तुल्यार्थैः' इत्यर्थग्रहणं पदान्तरनैरपेक्ष्येण ये तुल्यार्थास्तेषां ग्रहणार्थं, तेन गौरवि गवय इत्यादौ नेत्याहुः। कथं तर्हि `तुलां यदारोहति दन्तवाससा' इति कालिदासः, `स्फुटोपमं भूतिसितेन शम्भुना' इति माघश्च?। उच्यते– `सहयुक्तेऽप्रधाने' इति तृतीया। न चात्र सहशब्दयोगो नेति शङ्क्यम्, विनापि तद्योगं तृतीयेत्यभ्युपगमात्। वेति वर्तमानेऽन्यतरस्याङ्ग्रहणमुत्तरसूत्रे चकारेण स्वस्यानुकर्षणार्थम्। अन्यथा हि तृतीयैवानुकृष्येत, संनिहितत्वात्।

TBD.