TBD.

रुदादिभ्यः पञ्चभ्यः परस्य अपृक्तस्य सार्वधातुकस्य अडागमो भवति गार्ग्यगालवयोर् मतेन। अरोदत्। अरोदः। अस्वपत्। अस्वपः। अश्वसत्। अश्वसः। प्राणत्। प्राणः। अजक्षत्। अजक्षः। गार्ग्यगालवयोर्ग्रहणं पूजार्थम्।

TBD.

–

307 अड्गाग्र्यगालयवयोः। अनयोर्मते रुदादिभ्यः पञ्चभ्यः परस्य हलादेः पितः सार्वधातुकस्य अपृक्तस्य अडागमः स्यादिति स्पष्टोऽर्थः। अरोदीरिति।अरुदितम् अरुदितेत्यपि ज्ञेयम्। अरोदमिति। अरुदिव अरुदिम इत्यपि ज्ञेयम्। ननु लिङस्तिपि यासुटंबाधित्वा परत्वात् `अड्गाग्र्यगालवयो'रिति, `रुदश्च पञ्चभ्यः' इति च अडीटौ स्यातामित्यत आह– प्रकृतिप्रत्ययेति। हलादिपित्सार्वधातुकाऽपृक्ताऽपेक्ष्तवाच्चेत्यपि ज्ञेयम्। लुङि `इरितो'वेत्यङ्पक्षे आह– अरुदिदिति। अङभावपक्षे त्वाह–अरोदीदिति। `अस्तिसिचः' इति ईट्। `रुदश्च पञ्चभ्य' इति तु नेह प्रवर्तते, सिचा व्यवहितत्वात्। ञि ष्वप् शये इति। षोपदेशोऽयम्। आद्र्धधातुके अनिट्। स्वपितीति। `रुदादिभ्यः' इति इट्। स्वपित इति। स्वपन्ति। स्वपिषि स्वपिथः स्वपिथ। स्वपिमि स्वपिवः स्वपिमः। सुष्वापेति। द्वित्वे `लिट\उfffद्भ्यासस्ये'ति संप्रसारणे पूर्वरूपे आदेशसकारत्वात् षत्वमिति भावः। सुषुपतुरिति। `वचिस्वपी'ति संप्रसारणे कृते द्वित्वादीति भावः। सुषुपुरित्यपि ज्ञेयम्। सुष्वपिथ सुष्वप्थेति। भारद्वाजनियमात्थलि वेडिति भावः। सुषुपथुः सुषुप। सुष्वाप–सुष्वप सुषुपिव सुषुपिम। सुविनिर्दुभ्र्यः। कृतस#ंप्रसारणस्य स्वप्धातोः सुपीत्यनेन ग्रहणम्। सूतीत्यनेन सूतिशब्दः कृदन्तो गृह्रते। समेत्यनेनाऽपि समशब्दस्य ग्रहणम्। षष्ठ\उfffद्र्थे प्रथमा। `सहेः साडः स' इत्यत स इति षष्ठ\उfffद्न्तमनुवर्तते। मूर्धन्य इत्यधिकृतम्। तदाह—एभ्यः सुप्यादेरिति। सुषुप्तिः, सुषूतिः, सुषम इत्युदाहरणानि। अत्र कृतसंप्रसारमस्य स्वप्धातोग्र्रहमात्सुखप्र इत्यत्र न षत्वमिति भाष्यम्। नन्वेषं सति सुषुषुपतुरित्यत्र सुपूर्वस्य स्वपधातोः कथं षत्वम्। कृतसंप्रसारमस्य हि स्वपधातोः षत्वम्। तत्र यदि स्वप् अतुस् इति स्थिते पूर्वं द्वित्वे कृते पश्चात् `वचिस्वपी'ति संप्रासरणं तदा हलादिशेषे उत्तरखण्डस्यैव `वचिस्वपी'ति संप्रसारणं, न त्वभ्यासस्य। अतुसः कित उत्तरखण्डव्यवहितत्वात्, `न संप्रसारमए संप्रसारण'मिति निषेधाच्च। ततश्च सु ससुप् अतुसित्यत्र पूर्वखण्डस्य कृतसंप्रसारणत्वाऽभावात् कथं षत्वम्। उत्तरखण्डस्य च सु इत्युपसर्गादव्यवहितपरत्वाऽभावात्कथमनेन षत्वम्, इण्कवर्गाभ्यां इत्यस्य द्वित्वप्रवृत्तेः प्रागेव षत्वमिति वक्तव्यम्। तत्तु न युज्यते। `पूर्वं धातुः साधनेन युज्यते पश्चादुपसर्गेणे'ति परिभाषया सु इत्युपसर्गसंबन्धस्य द्वित्वात्प्रागप्रवृत्तेः। तथा च कृतसंप्रसारणस्य अकृतषत्वस्य सुप् इत्यस्य द्वित्वे उत्तरखण्डस्यैव `आदेशप्रत्ययो'रिति षत्वं स्यान्नतु पूर्वखण्डस्य, `सात्पदाद्यो'रिति निषेधात्। कृते हलादिशेषे सु इति पूर्वखण्डस्य सुब्राऊपत्वाऽभावेन `सुविनिर्दुभ्र्यः' इत्यस्याऽप्यप्रवृत्तिः। न च एकदेशविकृतस्याननयत्वं शङ्क्यम्, एवमप्यभ्यासस्यानर्थकत्वेन अर्थवद्ग्रहमपरिभाषया षत्वस्य तत्राऽप्राप्तेः। तस्मादिह सुषुषुपतुरित्यत्र पूर्वखण्डे षत्वं दुरुपपादमित्याशङ्क्याह– पूर्वं धातुरित्यादिना। लक्ष्यानुरोधादिह `पूर्वं धातुरुपसर्गेण युज्यते पश्चात्साधनेने'त्याश्रीयते। ततश्च द्वित्वात्परागेव परत्वात्संप्रसारणे सति सुप् इत्यस्य सु इत्युपसर्गपूर्वकत्वमादाय षत्वे च कृते सति पुनः प्रसङ्गविज्ञानात् षुबित्यस्य कृतषत्वस्य कतं द्वित्वं , द्वित्वे कत्र्वये षत्वस्याऽसिद्धत्वादित्यत आह– पूर्वत्रासिद्धीयमिति। ननु तर्हि सुसुष्वापेत्यत्रापि पूर्वखण्डे ष्तवं श्रूयेतेत्यत आह–पिति त्विति। पिति णलि कित्त्वाऽभावात् `वचिस्वपी'त्यस्याऽप्रवृत्तौ कृते द्वित्वे `लिच्यभ्यासस्ये'ति पूर्वखण्डस्य संप्रसारणम्। सु सुप् स्वप् अ इति स्थिते `सुविनिर्दुर्भ्यःर' इति षत्वस्याऽसिद्धत्वात् हलादिशेष इत्यर्थः। नित्यत्वाच्चेति। कृते अकृते च षत्वे हलादिशेषस्य प्राप्तेरिति भावः। तत इति। हलादिभावान्न ष इति द्रष्टव्यम्। स्वप्ता। स्वप्स्यति। स्वपितु-स्वपितात् स्वपिताम् स्वपन्तु। स्वपिहि-स्वपितात् स्वपितम् स्वपित। स्वपानि स्वपाव स्वपाम। लड\उfffदाह– सुप्यादिति। `वचिस्वपी'ति संप्रसारणमिति भावः। `सुविनिर्दुभ्यः' इति षत्वं मत्वाह– सुषुप्यादिति। असवाप्सीदिति। अनिट्कत्वान्न सिज्लोप इति भावः। \उfffदास प्राणने इति। वलाद्याद्र्धधातुके सेडयम्। सार्वधातुके तु वलादौ `रुदादिभ्यः' इति इट्। लङस्तिपि `रुदश्चे'ति ईटम्, `अड्गार्ग्ये'त्यटं च मत्वा आह– अ\उfffदासीत् अ\उfffदासदिति। विध्याशीर्लिङो \उfffदास्यादिति सिद्धवत्कृत्य आह–\उfffदास्याताम्। \उfffदास्यास्तामिति। अन चेति। अनधातुरपि प्राणने वर्तते इत्यर्थः। सेडयम्। सार्वधातुकेऽपि वलादौ `रुदादिभ्यः' इति इट्। लङि ईडटौ मत्वा आह– आनीत् आनदिति।

266 प्रकृतिप्रत्ययेत्यादि। हलादिपित्सार्वधातुकाऽपृक्ताऽपेक्षत्वाच्च बहिरङ्गत्वमडीटोः। अरुदिति। `इरितो वे'त्यङ्। अरोदीदिति। `अस्तिसिच' इति ईट्। `रुदश्चे' त्यनेन तु न, सिचा व्यवधानेन रुदादेः परत्वाऽभावात्। सुषुपतुरिति। `वचिस्वपी'ति संप्रसारणम्। ततो द्वित्वम्।

TBD.