Table of Contents

<<7-2-41 —- 7-2-43>>

7-2-42 लिङ्सिचोरात्मनेपदेषु

प्रथमावृत्तिः

TBD.

काशिका

वृ\उ0304तो लिङि सिचि च आत्मनेपदपरे वा इडागमो भवति। वृषीष्ट, वरिषीष्ट। प्रवृषीष्ट, प्रावरिषीष्ट। आस्तरिषीष्ट, आस्तीर्षीष्ट। सिचि खल्वपि अवृत, अवरिष्ट, अवरीष्ट। प्रावृत, प्रावरिष्ट, प्रावरीष्ट। आस्तीर्ष्ट, आस्तरिष्ट, आस्तरीष्ट। आत्मनेपदेषु इति किम्? प्रावारिष्टाम्। प्रावारिषुः। लिङः प्रत्युदाहरणं न दर्शितम्, असम्भवात् यासुटो ऽवलादित्वातिति।

Ashtadhyayi (C.S.Vasu)

TBD.

लघु

694 वृङ्वृञ्भ्यामॄदन्ताच्च परयोर्लिङ्सिचोरिड् वा स्यात्तङि..

बालमनोरमा

358 `इट् सनि वा' इत्यत इड्वेत्यनुवर्तते। `वृ?तो वे'त्यतो `वृत' इति। तदाह– वृङ्वृञ्भ्यामित्यादिना।

तत्त्वबोधिनी

313 लिङ्सिचोः। `वृ?त इत्यनुवर्तते। आत्मनेपदेषु किम् ?। अवारीत्। अवारिष्टाम्। अवारिषुः। `सिचि च परस्मैपदेषु' इति निषेधादिह `वृ?तो वे'ति न दीर्घः।

Satishji's सूत्र-सूचिः

वृत्ति: वृङ्वृञ्भ्यामॄदन्ताच्च परयोर्लिङ्सिचोरिड् वा स्यात्तङि। In आत्मनेपदम्, a लिँङ् affix or the affix सिँच् optionally takes the augment इट् if the affix follows the verbal root √वृ (वृङ् सम्भक्तौ ९. ४५) or √वृ (वृञ् वरणे ५. ८) or any verbal root ending in a ॠकार:।

उदाहरणम् – स्तीर्षीष्ट/स्तरिषीष्ट derived from √स्तॄ (स्तॄञ् आच्छादने ९. १७). विवक्षा is आशीर्लिँङ्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्, आत्मनेपद-प्रत्यय:।

स्तॄ + लिँङ् (आशिषि) 3-3-173
= स्तॄ + ल् 1-3-2, 1-3-3, 1-3-9
= स्तॄ + त 3-4-78, 1-3-72, 1-4-100, 1-4-101, 1-4-102, 1-4-108. As per 3-4-116, the affix “त” has the आर्धधातुक-सञ्ज्ञा here. Hence 3-1-81 does not apply.
= स्तॄ + सीयुट् त 3-4-102, 1-1-46
= स्तॄ + सीय् त 1-3-3, 1-3-9. The उकार: in सीयुट् is उच्चारणार्थ:। As per 3-4-116, the affix “सीय् त” has the आर्धधातुक-सञ्ज्ञा here. Hence 7-2-79 does not apply.
= स्तॄ + सीय् सुट् त 3-4-107, 1-1-46
= स्तॄ + सीय् स् त 1-3-3, 1-3-9. The उकार: in सुट् is उच्चारणार्थ:।
= स्तॄ + सीस्त 6-1-66

Now by 7-2-42, the affix “सीस्त” gets the “इट्”-आगम: optionally. Let us first consider the case where the “इट्”-आगम: is not applied.

= स्तॄ + सीस्त As per 1-2-12 the affix “सीस्त” is a कित् here. Hence 1-1-5 stops 7-3-84.
= स्तिर् + सीस्त 7-1-100, 1-1-51
= स्तीर् + सीस्त 8-2-77
= स्तीर्षीष्ट 8-3-59 (applied twice), 8-4-41

Now let us consider the case where the “इट्”-आगम: is applied optionally by 7-2-42.

स्तॄ + सीस्त
= स्तॄ + इसीस्त 7-2-42, 1-1-46, 1-3-3.

At this stage, 7-2-38 tries to apply. (Example continued under 7-2-38).