TBD.

पथिशब्दे उत्तरपदे छन्दसि विषये कोः कवम् का इत्येतावादेशौ भवतो विभाषा। कवपथः, कापथः, कुपथः।

TBD.

–

इत्यकारलोपे प्र च् अस् इति स्थिते–चौ। अन्चुधातोरुकारान्तस्य लुप्तनकाराऽकारस्य चाविति सप्तम्यन्तम्। `ढ्रलोपे' इत्यतः `पूर्वस्य दीर्घोऽणः' इत्यनुवर्तते। तदाह– लुप्तेति। प्राच इति। यद्यपि `अचः' इत्यल्लोपस्य `चौ' इति दीर्घस्य चाऽभावेऽपि सवर्णदीर्घेण `प्राच' इति सिध्यति, तथापि `प्रतीचः' इत्याद्यर्थं सूत्रम्। प्राग्भ्यामिति। प्राच्-भ्याम् इति स्थिते `चोः कुः' इति कुत्वं, `क्विन्प्रत्ययस्य कुः' इति कुत्वस्याऽसिद्धत्वात्। इत्यादीति। प्राग्भिः। प्राचे। प्राचः 2। प्राचोः 2। प्राक्षु। प्रत्यङ्ङिति। प्रतिपूर्वादञ्चेः क्विन्, यण्, `अनिदिताम्' इति नलोपः, सुबुत्पत्तिः। `उगिदचा'मिति नुम्, हल्ङ्यादिना सुलोपः, चकारस्य संयोगान्तलोपः, नुमो नकारस्य `क्विन्प्रत्ययस्ये'ति कुत्वेन ङकार इति भावः। प्रत्यञ्चाविति। प्रत्यच्-औ इति स्थिते `उगिदचा'मिति नुमि तन्नकारस्य अनुस्वारे तस्य परसवर्णो ञकार इति भावः। एवं प्रत्यञ्चः। प्रत्यञ्चम्, प्रत्यञ्चौ। `अनिदिता'मिति नलोपे प्रत्यच् इत्यस्माच्छसि असर्वनामस्थानत्वात् `उगिदचा'मिति नुमभावे `अचः' इत्यकारलोपे `चौ' इति दीर्घो न भवति, पूर्वस्याऽणोभावात्, ततश्च प्रत्य्?च इति स्यादित्यत आह–अच इति लोपस्येत्यादि। `अचः' इति लोपेन यण्निमित्तस्याऽकारस्य विनाशोन्मुखत्वादिह यण्न भवति। ततश्च प्रति अच् अस् इति स्थिते `अचः' इत्यकारलोपे सति `चौ' इति इकारस्य दीर्घे `प्रतीच' इति रूपां निर्बाधम्। एतदर्थमेव `अचः' इति `चौ' इति चारब्धम्। `प्राचः पश्ये'त्यत्र अल्लोपदीर्घयोरभावेऽपि सवर्णदीर्घेणैव रूपसिद्धेः। भाष्ये तु `चौ' इत्यारम्भसामथ्र्यादेवात्र यण् नेति समाहितम्। न च `प्राचः पश्ये'त्यादौ सावकाशत्वमिति वाच्यं, सवर्णदीर्घेणैव निर्वाहात्। `वार्णादाङ्गं बलीयः' इति परिभाषया `अचः' इत्यल्लोपे सति सवर्णदीर्घाऽसिद्धेरित्यन्यत्र विस्तरः। अद्स् अञ्च् इति स्थिते इति। क्विनि उपपदसमासे सुब्लुकि च सति अदस् अञ्च् इति स्थिते `अनिदिताम्' इति नलोपे कृते अदस् अच् इति स्थिते सतीत्यर्थः।

369 चौ। `चजोः'इति निर्देशाच्चवर्गग्रहणं न भवतीत्याह—लुप्ताकारनकारेञ्चताविति। अत्राऽकारलोपेन नकारलोपस्याक्षिप्तत्वात्तत्कथनं व्यर्थमेव, किंतु लुप्ताऽकारेऽञ्चातावित्येव सुवचमित्याहुः। `ढ्रलोपे'इति सूत्रादणो दीर्घ इत्यस्य चानुवर्तमादाह–अणो दीर्घः स्यादिति। प्राचः। प्राचेति। `प्रतीचः'इत्याद्यर्थमवश्यंस्वीकार्येऽतोलोपे कृतेऽनेन दीर्घो विधीयत इति भावः। प्राग्भ्यामिति। `चोः कुः'इति कुत्वं, न तु `क्विन्प्रत्ययस्ये'त्यनेन, तस्याऽसिद्धात्वात्।

TBD.