TBD.

प्लुताश्च प्रगृह्याश्च अचि प्रकृत्या भवन्ति। देवदत्त3अत्र न्वसि। यज्ञदत्त3इदम् आनय। आश्रयादत्र प्लुतः सिद्धः। प्रगृह्याः अग्नी इति। वायू इति। खट्वे इति। माले इति। अचि इत्यनुवर्तमाने पुनरज्ग्रहणम् आदेशनिमित्तस्य अचिः परिग्रहार्थम्। तेन इह न भवति, जानु उ अस्य रुजति जान्वस्य रुजति। प्रगृह्यादुकारात् परस्य अकारस्य सवर्णदीर्घत्वं प्रत्यनिमित्तत्वादत्र प्रकृतिभावो न भवति। नित्यग्रहणम् इह अनुवर्तते। प्लुतप्रगृह्याणां नित्यम् अयम् एव प्रकृतिभावो यथा स्याद्, इको ऽसवर्णे शाकल्यस्य ह्रस्वश्च 6-1-127 इत्येतन् मा भूतिति।

TBD.

50 एतेऽचि प्रकृत्या स्युः. आगच्छ कृष्ण 3 अत्र गौश्चरति..

90 अथ प्रकृतिभाव इति। `निरूप्यते' इति शेषः। प्लतुप्रगृह्राः। वक्ष्यन्त इति। `दूराद्धूते चे'त्यादिना, ईदूदेदित्यादिना चेत्यर्थः। प्रकृत्येति। `प्रकृत्यान्तः पाद' मित्यतदस्तदनुवृत्तेरिति भावः। प्रकृत्या स्वभावेनाऽवस्थिताः स्युरित्यर्थः। सन्धयो न भवन्तीति यावत्। एहि कृष्णा3 अत्रेति। `दूराद्धूते चे'ति णकारादकारः प्लुतः। तस्य अकारे न सवर्णदीर्घः। हरी एताविति। `ईदूदे'दिति रेफादीकारः प्रगृह्रः। तस्य यणादेशो न भवति। ननु सर्वत्र विभाषेति पूर्वसूत्रे विभाषेत्यस्याऽस्वरितत्वादेव निवृत्तिसिद्धेरिह नित्यग्रहणं किमर्थमिति पृच्छति- नित्यमिति किमिति। उत्तरमाह-हरी एताविति। नित्यग्रहणे सत्येव हरी एतावित्यादौ `प्लुतप्रगृह्रा अची' त्ययमेव केवलः प्रकृतिभावः स्यादित्यर्थः। `यथा'शब्दो योग्यतायाम्। अयमेव प्रकृतिभावः प्राप्तुं योग्यः। स च नित्यग्रहणे सति प्राप्नुयादित्यर्थः। एवमग्रेऽप्येवंजातीयकेषु। `एव'शब्दव्यवच्छेद्यं दर्शयति-इक इति। `इकोऽसवर्णे शाकल्यस्य ह्यस्वश्चे'ति वक्ष्यमाणः ह्यस्वसमुच्चितः प्रकृतिभावो माभूत्=न भवेत्। माङि लुङ्। सर्वलकारापवादः। अकृते सति नित्यग्रहणे परत्वाच्छाकलह्यस्वसहितप्रकृतिभावः प्रसज्येत। नित्यग्रहणे कृते तु तत्सामथ्र्यादेव परमपि शाकलं ह्यस्वसमुच्चितप्रक-तिभावं `प्लुतप्रगृह्रा' इति केवलः प्रकृतिभावो बाधत इत्यर्थः।

74 प्लुतप्रगृह्राः। प्रकृति भावं प्रति प्लुतो नाऽसिद्धः, प्लुतमनूद्य प्रकृतिभावविधानसामथ्र्यात्। अचि किम् ?, `जानु उ जानू'। उञः प्रगृह्रत्वेऽपीह सवर्णदीर्घः। `अची'त्यनुवर्तमाने पुनरचिग्रहणमादेशनिमित्ते एवाऽचि प्रकृतिभावः। तेन इहाप्येकादेशः स्यादेव-`जानु उ अस्य रुजति', `जानू अस्य रुजति'। इह `मय उञः' इति पाक्षिके वकारे तु `जान्वस्य रुजति'। एहि कृष्णेति। `दूराद्धूते चे'ति प्लुतः। प्राचा तु-`कृष्णा एही'ति उदाह्मतम्। तदसत्। `वाक्यस्य टेः'-इत्यधिकारात्। ह्यस्वसमुच्चितो मा भूदिति। अयं भावः-`हरी ईशा'वित्यादौ `प्लुतप्रगृह्राः'इत्येतत्सावकाशम्, `चक्री अत्रे'त्यत्र तु `इकोऽसवर्णे-' इति। ततश्च `हरी एता'वित्यत्र परत्वाद्ध्रस्वसमुच्चित एव स्यात्। नित्यग्रहणे तु कृते तत्सामथ्र्यात्परमपि बाधत इति। कार्यकालपक्षे बहिरङ्गपरिभाषया असिद्धत्वात्, स्थानिवद्भावाच्च। `पूर्वत्रासिद्धे न स्थानिव'दिति तु नास्ति, `तस्य दोषः संयोगादिलोपलत्वणत्वेषु' इति वक्ष्यमाणत्वात्। वक्तव्यः' इति णस्। ओर्गुणस्तु न, `सिति चे'ति पदत्वस्य भत्वापवादत्वात्।

वृत्ति: एतेऽचि प्रकृत्‍या स्‍युः। (We will ignore the term “प्लुत” because it seldom has application in classical Sanskrit.) Terms which are designated as “प्रगृह्य” retain their natural state when followed by a vowel. (This means that no सन्धिः operations are performed.)

Example continued from 1-1-11

गीतासु उदाहरणम् – श्लोकः Bg13-19

अनादी + उभौ = अनादी + उभौ । Note: 6-1-125 prevents 6-1-77 इको यणचि from applying.