TBD.
समानकर्तृकयोः पूर्वकाले इत्येव। आभीक्ष्णयम् पौनःपुन्यम्। प्रकृत्यर्थविशेषणं च एतत्। आभीक्ष्ण्यविशिष्टे ऽर्थे वर्तमानाद् धातोः णमुल् प्रत्ययो भवति, चकारात् क्त्व च। द्विर्वचनसहितौ क्त्वाणमुलावाभीक्ष्ण्यं द्योतयतः, न केवलौ। आभीक्ष्ण्ये द्वे भवतः इत्युपसङ्ख्यानाद् द्विर्वचनम्। भोजं भोजं व्रजति, भुक्त्वा भुक्त्वा व्रजति। पायं पायं व्रजति, पीत्वा पीत्वा व्रजति।
TBD.
888 आभीक्ष्ण्ये द्योत्ये पूर्वविषये णमुल् स्यात् क्त्वा च..
–
1608 आभीक्ष्ण्ये णमुल् च। ननु वाऽसरूपन्यायेन क्तवाप्रत्ययो भविष्यतीति `च' ग्रहणमिह व्यर्थमिति चेन्मैवम्। उक्तन्यायस्वीकारे तु लडादिरपीह प्रवर्तेत। न चेष्टापत्तिः, `विभाषाऽग्रे' इति वक्ष्यमाणसूत्रस्थविभाषाग्रहणस्य वैयथ्र्यप्रसङ्गात्। तत्र हि क्त्वाणमुलौ विभाषाग्रहणेन लडादिसमावेशार्थं विकल्प्येते। यद्यपि वाऽसरूपन्यायेनैव लडादिः सिध्यति तथापि णमुला सहैव क्त्वाप्रत्ययो यत्र विधीयते तत्रवाऽसरूपविधिर्न प्रवर्तत इति ज्ञापनार्थं विभाषाग्रहणम्। तत्फलं तु `आभीक्ष्णे णमुल् चे'त्यत्र लडाद्यप्रवृत्तिः। ततश्च चकारेणैव क्त्वाप्रत्ययो लभ्यत इति नास्त्येव तस्य वैयथ्र्यम्। किं च वाऽसरूपं विनैव क्त्वालडाद्योः स्वीकारे तु `न यद्यनाकाङ्क्षे' इत्यत्र क्त्वाप्रत्ययवल्लडादिरपि न सिद्ध्येत्। तथा च `यदयं भुङ्?क्ते ततः पठती'त्युदाहरणं न स्यात्। सिद्धान्ते तु `आभीक्ष्ण्ये णमुल्चे'ति विशेषविहितयोः क्त्वाणमुलोरेव निषेधात्सामान्यविहितलडादिर्भवत्येवेति नास्त्येवाऽनुपपत्तिरिति दिक्।पूर्वविषय इति। `समानकर्तृकयोः पूर्वकाले' इत्यर्थः। पायंपायमिति। `आतो युक्'। वा दीर्घ इति। गमेण्र्यन्ताण्णमुलि मितां ह्यस्वे च कृते वा दीर्घ इत्यर्थः। ण्यन्तस्यापीति। यत्तु प्राचा ण्नय्तजागर्तेश्चिण्णमुलोर्वा वृद्धिरिति मतमुपन्यस्तं,तदपाणिनीयमिति भावः।
वृत्तिः आभीक्ष्ण्ये द्योत्ये समानकर्तृकयोर्धात्वर्थयोः पूर्वकाले विद्यमानाद्धातोर्णमुल् स्यात् क्त्वा च । To denote repetition of action, the affix ‘णमुँल्’ or ‘क्त्वा’ may be used following a verbal root which denotes a prior action relative to that of another verbal root, provided the agent of both the actions is the same. Note: The अनुवृत्ति: of the entire prior सूत्रम् 3-4-21 समानकर्तृकयोः पूर्वकाले comes down in to this सूत्रम् 3-4-22.
उदाहरणम् – भूतग्रामः स एवायं भूत्वा भूत्वा प्रलीयते । रात्र्यागमेऽवशः पार्थ प्रभवत्यहरागमे ॥ (गीता 8-19) भूत्वा is derived from the verbal root √भू (भू सत्तायाम् १. १).
भू + क्त्वा 3-4-22
= भूत्वा 1-3-8, 1-3-9. Note: 7-2-11 stops the augment ‘इट्’ which would have been done by 7-2-35. 1-1-5 prevents 7-3-84 from applying. ‘भूत्वा’ gets the प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 and the अव्यय-सञ्ज्ञा by 1-1-40.
णमुँल्-पक्षे In the case where the affix ‘णमुँल्’ is used -
भू + णमुँल् 3-4-22
= भू + अम् 1-3-2, 1-3-3, 1-3-7, 1-3-9
= भौ + अम् 7-2-115
= भावम् 6-1-78. ‘भावम्’ gets the प्रातिपदिक-सञ्ज्ञा by 1-2-46 and the अव्यय-सञ्ज्ञा by 1-1-39.
Examples continued under 8-1-4