TBD.

च्लेः सिजादेशो भवति। इकार उच्चारणार्थः, चकारः स्वरार्थः। अकार्षीत्। अहार्षीत्। आगमानुदात्तत्वं हि प्रत्ययस्वरम् इव चित्स्वरम् अपि बधेत इति स्थानिन्यादेशे च द्विश्चकारो ऽनुबध्यते। स्पृशमृशकृषतृपदृपां सिज्वा वक्तव्यः। अस्प्राक्षीत्, अस्पार्क्षीत्, अस्पृक्षत्। अम्राक्षीत्, अमार्क्षीत्, अमृक्षत्। अकार्षीत्, अक्राक्षीत्, अकृक्षत्। अत्राप्सीत्, आतार्प्सीत्, अतृपत्। अद्राप्सीत्, अदार्प्सीत्, अदृपत्।

TBD.

440 इचावितौ..

70 च्लेः सिच्। इचाविति। चित्स्वरश्चित्त्वस्य प्रयोजनम्। इदित्त्वस्यतु अमंस्तेत्यत्र `अनिदितां हल उपधाया' इत्युपधालोपस्याऽप्रवृत्तिः प्रयोजनम्।

53 इचाविताविति। तत्रेदित्त्वे प्रयोजनममंस्तेत्यत्र `अनिदिता'मित्युपधालोऽभावः॥

वृत्ति: च्लेः सिजादेशो भवति। The affix “च्लि” is substituted by “सिँच्”।

Example continued from 3-1-43

भू + च्लि + त्
= भू + सिँच् + त् 3-1-44

Example continued under 2-4-77.

The affix “च्लि” optionally takes the substitute “सिँच्” when following the verbal root √स्पृश् (स्पृशँ संस्पर्शने ६. १५८) or √मृश् (मृशँ आमर्शणे ६. १६१) or √कृष् (कृषँ विलेखने ६. ६) or √तृप् (तृपँ प्रीणने ४. ९२) or √दृप् (दृपँ हर्षमोहनयोः ४. ९३).

Note: In the case of the verbal roots √स्पृश्, √मृश् and √कृष्, the affix “च्लि” would have taken the substitute “क्स” necessarily by 3-1-45. Similarly in the case of the verbal roots √तृप् and √दृप्, the affix “च्लि” would have taken the substitute “अङ्” necessarily by 3-1-55. Now this वार्तिकम् prescribes an optional substitution “सिँच्” in place of “च्लि”।

उदाहरणम् – अस्प्राक्षीत्/अस्पार्क्षीत्/अस्पृक्षत् derived from √स्पृश् (स्पृशँ संस्पर्शने ६. १५८). विवक्षा is लुँङ्, कर्तरि प्रयोगः, प्रथम-पुरुषः, एकवचनम्।

स्पृश् + लुँङ् 3-2-110
= स्पृश् + ल् 1-3-2, 1-3-3, 1-3-9
= स्पृश् + तिप् 3-4-78, 1-4-101, 1-4-102, 1-4-108
= स्पृश् + ति 1-3-3, 1-3-9
= स्पृश् + त् 3-4-100
= स्पृश् + च्लि + त् 3-1-43

Note: Now by the वार्तिकम् – स्पृश-मृश-कृष-तृप-दृपां च्लेः सिज्वा वाच्यः the affix “च्लि” takes the optional substitution “सिँच्”। Let us first consider the case where the substitution “सिँच्” is used:

= स्पृश् + सिँच् + त् वार्तिकम् (under 3-1-44) – स्पृश-मृश-कृष-तृप-दृपां च्लेः सिज्वा वाच्यः।
= स्पृश् + स् + त् 1-3-2, 1-3-3, 1-3-9. Note: 7-2-10 blocks 7-2-35
= स्पृश् + स् + ईट् त् 7-3-96, 1-1-46
= स्पृश् + स् + ईत् 1-3-3, 1-3-9

Example continued under 6-1-59