TBD.

स्वतन्त्रः इति प्रधानभूत उच्यते। अगुणीभूतो, यः क्रियासिद्धौ स्वतन्त्र्येण विवक्ष्यते, तत् कारक्ं कर्तृसंज्ञं भव्ति। देवदत्तः पचति। स्थाली पचति। कर्तृप्रदेशाः कर्तृकरणयोस् तृतीया 2-3-18 इत्येवम् आदयः।

TBD.

896 क्रियायां स्वातन्त्र्येण विवक्षितोर्ऽथः कर्ता स्यात्..

551 अथ तृतीया। स्वतन्त्रः कर्ता। कारकाधिकारात्क्रियाजनने स्वातन्त्र्यमिह विवक्षितमित्याह–क्रियायामिति। स्वातन्त्र्यमिह प्राधान्यमिति भाष्ये स्पष्टम्। ननु स्थाली पचतीत्यादौ कथं स्थाल्यादीनां कर्तृत्वं, स्वातन्त्र्याऽभावादित्यत आह- -विवक्षितोऽर्थ इति। `विवक्षातः कारकाणि भवन्ती'ति भाष्यादिति भावः। स्वातन्त्र्यं च धात्वर्थव्यापाराश्रयत्वम्। फलानुकूलव्यापारो धात्वर्थः। तत्र पचतीत्यत्र विक्लित्रिरूपफलाश्रये तण्डुलेऽतिव्याप्तिवारणाय व्यापारेति। उक्तं च हरिणा– `धातुनोक्तक्रिये नित्यं कारके कर्तृतेष्यते।'इति। धातूपात्तव्यापारवतीत्यर्थः।

494 स्वतन्त्रः कर्ता। प्रधानभूतधात्वर्थाश्रयत्वं स्वातन्त्र्यम्। आह च– `धातुनोक्तक्रिये नित्यं कारके कर्तृतेष्यते'इति। स्थाल्यादीनां वस्तुतः स्वातन्त्र्याऽभावेऽपि `स्थाली पचति काष्ठानि पचन्ती'त्यादिप्रयोगोऽपि साधुरेवेति ध्वनयति—विवक्षितोऽर्थ इति।

446) स्वतन्त्रः कर्ता 1-4-54

वृत्तिः क्रियायां स्‍वातन्‍त्र्येण विविक्षतोऽर्थः कर्ता स्‍यात् । Whatever the speaker chooses as the independent, principal source of action is called कर्ता or agent.