TBD.

पूर्वेण योगद्वयेन कर्त्रभिप्रयक्रियाफलविवक्षायाम् आत्मनेपदापवादः परस्मैपदं विहितम्। तस्य प्रतिषेधो ऽयमुच्यते। यत् कर्त्रभिप्रायविषयम् आत्मनेपदं तदवस्थितम् एव, न प्रतिषिध्यते। पा दमि अङ्यम आङ्यस परिमुह रुचि नृति वद वस इत्येतेभ्यो ण्यन्तेभ्यः परस्मैपदं न भवति। णिचश्च 1-3-74 इत्यात्मनेपदं भवति। तत्र पिवतिर् निगरणार्थः। दमिप्रभृतयश्चित्तवत्कर्तृकाः। नृतिश्चलनार्थो ऽपि। एषां परस्मैपदं न भवति। पा पाययते। दमि दमयते। आङ्यम् आयामयते। यमो ऽपरिवेषणे इति मित्संज्ञा प्रतिषिध्यते। अङ्यस आयासयते। परिमुह परिमोहयते। रुचि रोचयते। नृति नर्तयते। वद वादयते। वस वासयते। पादिषु धेट उपसङ्ख्यानम्। धापयेते शिशुमेकं समीची।

TBD.

–

35 न पादम्याङ्यम्। पा दमि आङ्यम् आङ्यम् आङ्यस परिमुहरुचि नृति वद वस् एषां समाहारद्वन्द्वात्पञ्चमी। प्राप्तस्य निषेध्यत्वात् प्राप्तिमुपपादयति- - पिबतिर्निगरणार्थ इति। ततश्च `निगरणचलनर्थेभ्यः' इति प्राप्तिरिति भावः। नृतिरिति। नृतिश्चलनार्थकः। अणौ चित्तवत्कर्तृकः अकर्मकश्चेत्यर्थः। सूत्रद्वयनेनेति। `अणावकर्मका'दिति, `निगरणचलनार्थेभ्यश्च' इति च सूत्रद्वयेनेत्यर्थः। पाययते इति। `शाच्छासाह्वाव्यावेपां यु'गिति पुकोऽपवादो युक्। दमयते इति। `जनीजृ?ष्क्नसुरञ्जोऽमन्ताश्चे'त मित्त्वाद्ध्रस्वः। ननु दिवादौ दमिः सकर्मक इत्युक्तम्, अतः कथमिह `अणावकर्मका'दिति प्राप्तिरिति चेद्दमेः परस्मैनिषेधादेव दमिरकर्मकोऽपि। अतो दमिः सकर्मक इत्यस्य न विरोधः। आयामयते इति। `यमोऽपरिवेषणे' इति मित्त्वनिषेधान्न ह्यस्वः। वासयते इति। `वस निवासे' इति भौवादिकस्यैवात्र ग्रहणम्, नतु `वस आच्छादने' इत्यादादिकस्याऽपि, तस्य सकर्मकत्वादेवाऽप्राप्तेः, `लुग्विकरणालुग्विकरणयोरलुग्विकरणस्यैव ग्रहण'मित्युक्तेश्च। धेट #उपसङ्ख्यानमिति। `परस्मैपदनिषेधस्ये'ति शेषः। धापयेते शिशुमिति मन्त्रः। ननु `वत्सान् पाययति पयः', `दमयन्ती कमनीयतामदं', `भिक्षा वासयती'ति च कथम्। `न पादम्यड\उfffद्मेति परस्मैपदस्य निषेधादित्यत आह- - अकत्र्रभिप्राये इति। `अनन्तरस्ये'ति न्यायेन `निगरणचलनार्थेभ्यश्च',`अणावकर्मकाटदिति सूत्रद्वयप्राप्तस्यैव `न पादम्याङ्यमाङ्यमसे'ति निषेध इति भावः। `वा क्यषः' इत्यादि प्राग्व्याख्यातमपि सूत्रक्रमेण पुनरुपात्तम्। इतिपरस्मैपदव्यवस्था। परिभाषाप्रकरणम्॥

29 न पाद। चित्तवत्कर्तृका अकर्मका इति। दिवादौ दमिः सकर्मक इत्युक्तम्, इह त्वकर्मक इति पूर्वोत्तरविरोधो यद्यप्यस्ति तथापि कर्मणः कर्तृत्वविवक्षायां दमिरत्राऽकर्मक इत्याहुः। पाययत इति। `शाच्छसे'ति युक्। आयामयत इति। `यमोऽपरिवेषमे' इति मित्त्वनिषेधः। वासयत इति। वस निवास इत्यस्य ग्रहणं। वस आच्छादने इत्यस्य तु न निषेधः, सकर्मकत्वेन तस्य प्राप्त्यभावात्। कर्मकर्तृत्वविवक्षायामकर्मकत्वेऽपि लुग्विकरमपरिभाषया नाऽत्र ग्रहणमित्याहुः।

पूर्वसवर्णदीर्घः। परस्मैपदं स्यादेवेति। `अनन्तरस्य' इति योगद्वयेन प्राप्तस्यैव परसमैपदस्य प्रतिषेध इति भावः। इति पदव्यवस्था।

TBD.