TBD.

जनेः कर्ता जनिकर्ता। जन्यर्थस्य जन्मनः कर्ता जायमानः, तस्य या प्रकृतिः कारणम्, हेतुः, तत् कारकम् अपादानंज्ञम् भवति। शृङ्गाच्छरो जायते। गोमयाद् वृश्चिको जायते।

TBD.

–

585 जनिकर्तुः प्रकृतिः। जनिर्जननमुत्पत्तिः। `जनी प्रादुर्भावे'दैवादिकोऽकर्मकः। `इण्जादिभ्यः' इति भावे इण्। `जनिवध्योश्चे'ति निषेधान्नोपधावृद्धिः। जनेः कर्तेति विग्रहः। शेषषष्ठ\उfffदा समासः। `तृजकाभ्यां कर्तरी'ति निषेधस्तु कारकषष्ठ\उfffदा एवेति वक्ष्यते। जायमानस्येति। जनधातोः कर्तरि लटश्शानच्, श्यन्, `ज्ञाजनोर्जा' `आने मुक्'। उत्पत्त्याश्रयस्येत्यर्थः। प्रकृतिशब्दं व्याचष्टे-हेतुरिति। ब्राहृण इति। हिरण्यगर्भादित्यर्थः। घटादिषु कुलालादिवत्तस्य प्रजोत्पत्तौ निमित्तकारणत्वमिति भावः। वृत्तिकृन्मतमेतदयुक्तम्, संयोगविश्लेषसत्त्वेन `ध्रुवमपाये' इत्येव सिद्धत्वात्। अतोऽत्र मूले हेतुशब्द उपादानकारणपर एव। अत एव भाष्यकैयटयोः `गोमायाद्वृश्चिका जायन्ते' गोलोमाऽविलोमभ्यो दूर्वा जायन्ते' इत्युदाह्मत्य परिणामेषु प्रकृतिद्रव्यावयवानुस्यूतिसत्त्वेऽपि बुद्धिकृतविश्लेषसत्त्वात् `ध्रुवमपाये' इत्येव सिद्धमिति प्रत्याख्यानं सङ्गच्छते। एवं च `ब्राहृणः प्रजाः प्रजायन्ते' इत्यत्र ब्राहृशब्देन मायोपहितमी\उfffदारचैतन्यमेव विवक्षितम्। तद्धि सर्वकार्योपादानमिति वेदान्तसिद्धान्तः।

525 जनिकर्तुः। जननं जनिः–उत्पत्तिः। `इञजादिभ्यः'इति जनेर्भावे इञ्। `जनिवध्योश्च'इति वृद्धिप्रतिषेधः। तस्याः कर्तेति शेषषष्ठ\उfffदा समासो, न तु कारकषष्ठ\उfffदा,`तृताभ्याम्—'इति यथा। तदेतदाह–जायमानस्येति। एतेन `इक्?श्तिपौ धातुनिर्देशे'इति इका निर्देशोऽयं जनिरित्याश्रित्य `गमहन— ' इत्युपधालोपमर्थाऽसङ्गतिं समासानुपपतिं?त चोद्भाव्य व्याकरणाधिकरणे जरन्तो मीमांसकाः समाहिता इति भावः। इह प्रकृतिग्रहणं हेतुमात्रपरमिति वृत्तिकृन्मतम्, `पुत्रात् प्रमोदो जायते' इत्युदाहरणात्। उपादानमात्रपरमिति तु भाष्यकैयटमतं, तदुभयसाधारणमुदाहरणमाह–ब्राहृण इति। ब्राहृआ=हिरण्यगर्भ-। स च हेतुरेव न तूपादानम्। किंच मायोपहितं चैतन्यं ब्राहृ, तद्धि सर्वकार्योपादानमिति वेदान्तसिद्धान्तः।

TBD.