1. Where has the सूत्रम् 8-2-41 षढोः कः सि (used in step 17) been used in Chapter 16 of the गीता?
Answer: The सूत्रम् 8-2-41 षढोः कः सि has been used in the form यक्ष्ये derived from √यज् (यजँ देवपूजासङ्गतिकरणदानेषु १. ११५७).
आढ्योऽभिजनवानस्मि कोऽन्योऽस्ति सदृशो मया ।
यक्ष्ये दास्यामि मोदिष्य इत्यज्ञानविमोहिताः ॥ 16-15 ॥

The विवक्षा is लृँट्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, एकवचनम्।
यज् + लृँट् । By 3-3-13 लृट् शेषे च।
= यज् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= यज् + इट् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-72 स्वरितञितः कर्त्रभिप्राये क्रियाफले।
= यज् + इ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= यज् + ए । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे।
= यज् + स्य + ए । By 3-1-33 स्यतासी लृलुटोः।
Note: 7-2-10 एकाच उपदेशेऽनुदात्तात्‌ stops the इडागम: (for “स्य”) which would have been done by 7-2-35 आर्धधातुकस्येड् वलादेः।
= यज् स्ये । By 6-1-97 अतो गुणे।
= यष् स्ये । By 8-2-36 व्रश्च-भ्रस्ज-सृज-मृज-यज-राज-भ्राजच्छशां षः।
= यक् स्ये । By 8-2-41 षढोः कः सि, a षकारः or a ढकारः is replaced by a ककार: if followed by a सकारः।
= यक्ष्ये । By 8-3-59 आदेशप्रत्यययो:।

2. Why doesn’t the सूत्रम् 3-1-45 शल इगुपधादनिटः क्सः apply (instead of 3-1-44 च्लेः सिच्) in step 6?
Answer: 3-1-45 शल इगुपधादनिटः क्सः does not apply in step 6 because of 3-1-47 न दृशः – The affix “च्लि” does not take the substitute “क्स” when following the verbal root √दृश् (दृशिँर् प्रेक्षणे १. ११४३).
Note: 3-1-47 is a निषेध-सूत्रम् (prohibition rule) which stops 3-1-45 शल इगुपधादनिटः क्सः।

3. What would be an alternate final form in this example?
Answer: The alternate final form would be अदर्शम्।

The “इर्” in “दृशिँर्” gets the इत्-सञ्ज्ञा by the वार्तिकम् – इर इत्सञ्ज्ञा वाच्या and takes लोप: by 1-3-9 तस्य लोपः। Therefore this धातुः is an इरित्।

The विवक्षा is लुँङ्, कर्तरि प्रयोग:, उत्तम-पुरुषः, एकवचनम्।
दृश् + लुँङ् । By 3-2-110 लुङ्।
= दृश् + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= दृश् + मिप् । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= दृश् + अम् । By 3-4-101 तस्थस्थमिपां तांतंतामः। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending मकार: of “अम्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा।
= दृश् + च्लि + अम् । By 3-1-43 च्लि लुङि।
= दृश् + अङ् + अम् । By 3-1-57 इरितो वा – When a परस्मैपदम् affix follows, the affix “च्लि” optionally takes the substitute “अङ्” when following a verbal root which is इरित् (which has “इर्” as a इत्।)
= दृश् + अ + अम् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः। Note: Since “अङ्” is a ङित्-प्रत्ययः, 1-1-5 क्क्ङिति च stops 7-3-86 पुगन्तलघूपधस्य च, but the special सूत्रम् 7-4-16 prescribes गुणः in the next step.
= दर्श् + अ + अम् । By 7-4-16 ऋदृशोऽङि गुणः – A अङ्गम् ending in the ऋ-वर्णः (ऋकारः/ॠकारः) or consisting of the verbal root √दृश् (दृशिँर् प्रेक्षणे १. ११४३) takes the गुणः substitute when followed by the affix “अङ्”। By 1-1-51 उरण् रपरः – In the place of ऋवर्ण: if an अण् letter comes as a substitute, it is always followed by a “रँ” letter.
= दर्शम् । By 6-1-97 अतो गुणे।
= अट् दर्शम् । By 6-4-71 लुङ्लङ्लृङ्क्ष्वडुदात्तः, 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ।
= अदर्शम् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-3 हलन्त्यम् and 1-3-9 तस्य लोपः।

4. Where has the augment “रुँट्” been used in the verses?
Answer: The augment “रुँट्”-आगम: is seen in the form शेरते derived from √शी (शीङ् स्वप्ने २. २६).

The विवक्षा is लँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, बहुवचनम्।
शी + लँट् । By 3-2-123 वर्तमाने लट्।
= शी + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= शी + झ । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-12 अनुदात्तङित आत्मनेपदम्।
= शी + झे । By 3-4-79 टित आत्मनेपदानां टेरे।
= शी + शप् + झे । By 3-1-68 कर्तरि शप्।
= शी + झे । By 2-4-72 अदिप्रभृतिभ्यः शपः।
= शे + झे । By 7-4-21 शीङः सार्वधातुके गुणः।
= शे + अते । By 7-1-5 आत्मनेपदेष्वनतः।
= शे + रुँट् अते । By 7-1-6 शीङो रुट् , when following the verbal root √शी (शीङ् स्वप्ने २. २६), the “अत्” which comes in the place of the झकारः of a प्रत्ययः takes the augment रुँट्। As per 1-1-46 आद्यन्तौ टकितौ, the रुँट्-आगमः is placed at the beginning of the “अते”-प्रत्ययः।
= शेरते । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।

5. In which word used in the verses does the सूत्रम् 1-1-59 द्विर्वचनेऽचि find application?
Answer: The सूत्रम् 1-1-59 द्विर्वचनेऽचि finds application in the derivation of the form चक्रुः derived from √कृ (डुकृञ् करणे ८. १०).

The विवक्षा is लिँट्, कर्तरि प्रयोग:, प्रथम-पुरुषः, बहुवचनम्।
कृ + लिँट् । By 3-2-115 परोक्षे लिँट्।
= कृ + ल् । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= कृ + झि । By 3-4-78 तिप्तस्झिसिप्थस्थमिब्वस्मस्तातांझथासाथांध्वमिड्वहिमहिङ्, 1-3-78 शेषात् कर्तरि परस्मैपदम्।
= कृ + उस् । By 3-4-82 परस्मैपदानां णलतुसुस्थलथुसणल्वमाः। 1-3-4 न विभक्तौ तुस्माः prevents the ending सकार: of “उस्” from getting the इत्-सञ्ज्ञा। Note: As per 1-2-5 असंयोगाल्लिट् कित्, the प्रत्यय: “उस्” is कित् here. Hence 1-1-5 क्क्ङिति च stops 7-3-84 सार्वधातुकार्धधातुकयोः।
= कृ कृ + उस् । By 6-1-8 लिटि धातोरनभ्यासस्य। Note: As per 1-1-59 द्विर्वचनेऽचि – While reduplication is yet to be done, a substitution shall not be made in the place of a vowel on the basis of a vowel that is the cause for reduplication. Therefore we apply 6-1-8 लिटि धातोरनभ्यासस्य before applying 6-1-77 इको यणचि।
= कर् कृ + उस् । By 7-4-66 उरत्, 1-1-51 उरण् रपरः।
= चर् कृ + उस् । By 7-4-62 कुहोश्चुः, 1-1-50 स्थानेऽन्तरतमः।
= च कृ + उस् । By 7-4-60 हलादिः शेषः।
= चक्रुस् । By 6-1-77 इको यणचि।
= चक्रुः । रुँत्व-विसर्गौ by 8-2-66 ससजुषो रुः and 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः।

6. How would you say this in Sanskrit?
“I did not see any error in this text.” Use the masculine प्रातिपदिकम् “दोष” for “error” and the masculine प्रातिपदिकम् “ग्रन्थ” for “text.”
Answer: अस्मिन् ग्रन्थे न कम् चन दोषम् अद्राक्षम्/अदर्शम् = अस्मिन् ग्रन्थे न कञ्चन दोषमद्राक्षम्/दोषमदर्शम्।

Easy Questions:

1. The word अस्थिषु used in the verses is सप्तमी-बहुवचनम् of the नपुंसकलिङ्ग-प्रातिपदिकम् “अस्थि”। Can you recall a सूत्रम् in which पाणिनिः specifically mentions this प्रातिपदिकम्?
Answer: पाणिनिः specifically mentions this प्रातिपदिकम् “अस्थि” in the सूत्रम् 7-1-75 अस्थिदधिसक्थ्यक्ष्णामनङुदात्तः – When a case affix – starting from the instrumental singular affix टा – beginning with a vowel (अच्), follows, the bases “अस्थि”, “दधि”, “सक्थि” and “अक्षि” get the अनँङ् replacement, which has the उदात्तः accent.

2. Use this सूत्रम् (answer to question 1 above) to derive the तृतीया-एकवचनम् of “अस्थि”।
Answer: अस्थि + टा । By 4-1-2 स्वौजसमौट्छष्टाभ्याम्भिस्ङेभ्याम्भ्यस्ङसिभ्याम्भ्यस्ङसोसाम्ङ्योस्सुप्‌।
= अस्थि + आ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-7 चुटू, 1-3-9 तस्य लोपः।
= अस्थ् अनँङ् + आ । By 7-1-75 अस्थिदधिसक्थ्यक्ष्णामनङुदात्तः, 1-1-53 ङिच्च।
= अस्थ् अन् + आ । अनुबन्ध-लोपः by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्, 1-3-3 हलन्त्यम्, 1-3-9 तस्य लोपः।
= अस्थ्ना । By 6-4-134 अल्लोपोऽनः।