2 Comments

1. Namaste Satishji,

   Answer for Question 1
   Doing more पदच्छेदः here सुङस्योः उकार-इकारौ, ज-श-ट-ङ-पाः च इत: ।
   a. सुङस्योः ( सप्तमी / षष्ठी द्विवचनम् of सु-ङसि )
   b. उकारेकारौ = उकार + इकारौ (द्वन्द्वसमासः)
   सुङस्योः उकार-इकारौ means In/Of सुँ and ङसिँ the उकार: and इकार: respectively are इत् letters by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत्॥
   c. ज – श – ट – ङ – पाः (द्वन्द्वसमासः) = ज्, श्, ट्, ङ्, प्
   d. च इतः ( प्रथमा बहुवचनम् of इत् )
   In the rest of the प्रत्ययाः ज – श – ट – ङ – पाः (द्वन्द्वसमासः) = ज्, श्, ट्, ङ्, प् are the इत् letters. These come in order of the प्रत्यया: listed in 4-1-2.
   ज् in जस् by 1-3-7 चुटू ;
   श् in शस् by 1-3-8 लशक्वतद्धिते,
   ट् in टा by 1-3-7 चुटू,
   ङ् in ङे, ङसिँ, ङस्, ङि by 1-3-8 लशक्वतद्धिते and
   प् in सुप् by 1-3-3 हलन्त्यम्॥
   Together, the statement tells about the इत् letters in all the 21 सुँप्-प्रत्ययाः
   ———————————————————————————————————————-
   Answer for Question 2

   सन्धि-विच्छेदः for ब्रह्मणोऽव्यक्तजन्मनः is
   ब्रह्मणस् + अव्यक्तजन्मनः
   by 8-2-66 ससजुषो रुः it is ब्रह्मण रुँ + अव्यक्तजन्मनः = ब्रह्मण् [ अ रुँ अ ] व्यक्तजन्मनः
   by 6-1-113 अतो रोरप्लुतादप्लुते , in place of रुँ , उ comes.
   So now it is ब्रह्मण् [ अ उ अ ] व्यक्तजन्मनः
   The सन्धि-कार्यम् between अ+उ should be done first as it is an अन्तरङ्गकार्यम् (internal operation – because it is within the same पदम्) compared to the सन्धि-कार्यम् between उ+अ.
   by 6-1-87 आद्गुणः, in place of both अ and उ , ओ comes. So now it is ब्रह्मणो अव्यक्तजन्मनः ।
   ब्रह्मणो is a पदम् by 1-4-14 सुप्तिङन्तं पदम् . So ओ is now at the end of this पदम् and it is facing the अ of अव्यक्तजन्मनः |
   by 6-1-109 एङः पदान्तादति, in place of both, the पूर्वरूपम् comes which is ओ
   To indicate the elision of अ, the अवग्रह: (ऽ) is used.

   So the end form is ब्रह्मणोऽव्यक्तजन्मनः

   सन्धि-विच्छेदः for जगन्नाथस्तया

   जगन्नाथस् + तया ; जगन्नाथस् is a समस्तपदम् (compound word.) Separating it further there, जगत् + नाथस्

   अ) जगतः नाथः = Lord of the world
   The अलौकिक-विग्रह-वाक्यम् (technical breakdown) for this समासः is जगत् + ङस् + नाथ + सुँ
   By 2-4-71 सुपो धातुप्रातिपदिकयो: both ङस् and सुँ get the लुक् elision So this becomes जगत् + नाथ
   Even if the ङस् is gone by 2-4-71 , by 1-1-62 प्रत्ययलोपे प्रत्ययलक्षणम् , it leaves behind a trace (लक्षणम्)
   So जगत् gets the पद-संज्ञा by 1-4-14 सुप्तिङन्तं पदम् |
   So the situation is जगत् + नाथ and जगत् is a पदम् and न् is a अनुनासिकः
   By 8-4-45 यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा, त् is replaced by the nasal substitute of its own वर्ग: which is न् (Even though the सूत्रम् says “वा” (optional), almost always the अनुनासिकादेश: is done)

   That gives the form जगन्नाथ. जगन्नाथ becomes a प्रातिपदिकम् by 1-2-46 कृत्-तद्धित-समासाश्च (This was also used to apply 2-4-71 earlier.)
   जगन्नाथ + सुँ The उँ is an इत् letter by 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् and 1-3-9 तस्य लोपः
   जगन्नाथ + स् = जगन्नाथस्
   जगन्नाथस् + तया
   by 8-2-66 ससजुषो रुः it becomes जगन्नाथरुँ + तया
   by 8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः जगन्नाथः + तया
   by 8-3-34 विसर्जनीयस्य सः the विसर्ग: changes to स् जगन्नाथस् + तया = जगन्नाथस्तया
   ———————————————————
   Answer for Question 3

   8-3-19 लोपः शाकल्यस्य states that
   वकारयकारयोः पदान्तयोः अवर्णपूर्वयोः लोपो भवति शाकल्यस्य आचार्यस्य मतेन अशि परतः।
   The यकारः should be at the end of the पदम् ।
   Here in ते + आ, ते gets the भ-संज्ञा by 1-4-18 यचि भम् not the पद-संज्ञा
   So we cannot apply 8-3-19 लोपः शाकल्यस्य |

   ——————————————————-
   Answer for Question 4

   पाणिनि: uses आङ् as an another term for प्रत्यय: टा |
   7-3-105 आङिचापः ( आङ् is used ) and
   टा is used in 7-1-12 टाङसिङसामिनात्स्याः॥
   ————————————-
   Answer for Question 5
   1-1-52 अलोऽन्त्यस्य | Only the ending अल्, ( द् and आ ) are replaced and not the whole स्थानी
   ————————————
   Answer for Question 6
   एकार: (एत् ) is coming from 7-3-103 बहुवचने झल्येत्

2. Namaste,

   1. In सुँ-प्रत्यय: and ङसिँ-प्रत्यय: (इतरेतरद्वन्द्व: सुँश्च ङसिँश्च तयो: सुङस्यो:), the उकारः and इकार: respectively ( इतरेतरद्वन्द्व: उकारश्च इकारश्च उकारेकारौ) are इत् letters. So also the जशटङपा: (ज् , श् , ट् , ङ् and प् ) are इत् letters in सुँप्-प्रत्यया:

   2. पदच्छेद: – ब्रह्मणः , अव्यक्तजन्मनः
   ब्रह्मणस् + अव्यक्तजन्मनः (8-2-66 ससजुषो रुः )
   => ब्रह्मणरुँ + अव्यक्तजन्मनः ( 6-1-113 अतो रोरप्लुतादप्लुते)
   => ब्रह्मण उ + अव्यक्तजन्मनः (6-1-87 आद्गुणः)
   => ब्रह्मणो + अव्यक्तजन्मनः (6-1-109 एङः पदान्तादति)
   => ब्रह्मणोऽव्यक्तजन्मनः

   पदच्छेद: – जगन्नाथः , तया
   जगन्नाथस् + तया (8-2-66 ससजुषो रुः, 1-3-2 उपदेशेऽजनुनासिक इत् , 1-3-9 तस्य लोपः)
   => जगन्नाथर् + तया (8-3-15 खरवसानयोर्विसर्जनीयः)
   => जगन्नाथः + तया (8-3-34 विसर्जनीयस्य सः)
   => जगन्नाथस्तया

   3. The वृत्ति: of 8-3-19 लोपः शाकल्यस्य is वकारयकारयोः पदान्तयोरवर्णपूर्वयोर्लोपो भवति शाकल्यस्याचार्यस्य मतेनाशि परतः . [Satishji’s notes: In the opinion of the teacher शाकल्यः, the letters य् and व् are dropped when they occur at the end of a पदम् and are preceded by a (long or short) अ letter and followed by an अश् letter. ]
   Here तय् does not have the पदसंज्ञा. Therefore we cannot apply 8-3-19. (8-3-19 falls under the पदस्य अधिकार: which starts from 8-1-16 through 8-3-54)

   4. The other term is आङ् . The term टा is used in 7-1-12 टाङसिङसामिनात्स्याः.
   7-3-105 आङि चापः , 7-3-120 आङो नाऽस्त्रियाम् are a couple of rules where आङ् is used.

   5. By 1-1-52 अलोऽन्त्यस्य (Satishji’s notes: A substitute (आदेश:) takes the place of the ending letter (अल्) of the term which is in the sixth case (in the सूत्रम् which prescribes the substitution.))

   6. It comes from 7-3-103 बहुवचने झल्येत् .

   Thank you Satishji.